به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: شادی در دین مبین اسلام بسیار مورد توجه واقع و توصیه های فراوانی درباره آن شده است. از این رو و به مناسبت فرا رسیدن بهار طبیعت که ایام شادی ایرانیان است با حجت الاسلام یاسین کمالی، دکترای فقه و کارشناس ارشد تربیت مربی اخلاق که در کارنامه علمی خود سابقه انتشار هفت کتاب، صد و پنجاه مقاله و درسنامه را دارد و در موسسات عالی و دانشگاه های فیروزکوه، علامه طباطبایی(ره) و امام حسین(ع) تدریس کرده است، به گفت وگو پرداخته ایم که مشروح بخش دوم و پایانی آن را می خوانید:
خوش بینی به مردم تا چه اندازه می تواند افکار منفی را حذف و موجبات شادی را در زندگی فراهم کند؟
نگاه خوش بينانه به اطرافيان، از توصيه های دينی است، در يك كلام می توان خوش بينی را به نفی افكار منفی ساخته ذهن و امور ديگران را حمل بر صحت كردن، تفسير كرد. ولی هر گاه عملی از كسی سرزند كه قابل تفسير صحيح و نادرست باشد و ما آن را به صورت نادرستي تفسير كنيم، دچار بدبيني به ديگران شده ايم.
انسان مثبت نگر بدترین شرایط را به بهترین حالت تفسیر می کند که بهترین نمونه این موضوع را در جمله حضرت زینب(س) سراغ داریم که پس از واقعه عاشورا فرمودند: «ما رأیت إلّا جمیلا» یعنی به جز زیبایی ندیدم!، چون همه عزیزانشان را در راه خدا بخشید و قربانی داد و با ديدن پيكر به خون آغشته برادر، رو به آسمان گفت: «أَللَّهُمَ تَقَبَّلْ هذا الْقُرْبانَ؛ خدايا اين قربانى را قبول فرما!». واقعاً چه شادی از این بالاتر که انسان برای خدا کار کند و خدا احسان او را بپذیرد.
اما در اینجا ذکر دو نکته ضروری است:
تفاوت خوش بينی با ساده لوحی: اين ساده لوحی است كه انسان در عين اينكه از عصيان و گناه خودداری نکرده، توقع آمرزش و رحمت او را داشته باشد، زيرا خوش بين كسی است كه خود را به طاعت خدا واداشته و از عصيان و خلاف هراسان باشد و در عين حال به خدا اميدوار باشد.
در مورد حسن ظن به مردم نيز، خوش بينی به معنای ساده لوحی كه هر كس بتواند از ما سوءاستفاده كند، نيست. امیرالمومنین امام علي(ع) فرمودند: «هر گاه نيكوكاری بر مردم روزگار غالب آيد، اگر كسي به ديگري گمان بد برد، در حالي كه از او عمل زشتي آشكار نشده ستمكار است؛ و اگر بدي بر زمانه غالب شود و كسي به ديگري خوش بين باشد، خود را فريب داده است.» البته منظور قضاوت هاي نادرست ـ كه به نااميدی و افسردگی منجر می گردد ـ نيست بلكه بايد واقعيت را بهتر مورد توجه قرار داد تا نسبت به اوضاع موجود به درستی قضاوت كرد. زيرا چه بسا «واقعيت» و «خوش بيني» مغاير يكديگر باشند.
مثبت انديشي و خوش بينی، اين نيست كه افكار شادی آور را در ذهن خود تكرار كنيد، شعارهای توخالی از قبيل «من انسان خارق العاده ای هستم» يا «همه مرا دوست دارند» و «زندگی من روز به روز بهتر مي شود» را سر دهيد زيرا اينها در عين اينكه باعث احساس خوب به مدت كوتاه مي شوند، ولی كمكی به هدفمان نخواهند كرد. خوش بينی به معنای اجتناب از غم يا خشم و تلخی ها نيست؛ اينها واقعياتی هستند كه ما را به درك و تغيير آنچه باعث ناراحتی ما شده، برمي انگيزد. خوش بينی، چشم بستن به فقر، جرم و جنايت، كينه و رنج نيست.
خوش بينیِ صحیح، ما را عليه بزرگ نمايی، توطئه آميز ديدن همه چيز، پوچ گرايی در حيات سياسی که جايگزين گفت وگوهای منطقی شده است، مجهز می سازد. خوش بينیِ درست، در مواجهه با رنج و بی عدالتی، مروّج اقدام نکردن نيست؛ به جاي اينكه بگوييم «اوضاع حتما روبه راه خواهد شد»، اينگونه بيانديشيم كه در صورتي كه معضلي پيش بيايد و روزنه اميدي وجود داشته باشد، اوضاع بهتر مي شود اما اگر اميدي نباشد، بهبودي نيز روي نخواهد داد، براي احتمال موفقيت و افزايش اميد چه كاري از خود من بر می آيد؟
بنابر اين، خوش بيني، درمان همه چيز نيست و مثلاً نمي تواند جايگزين نياز به عدالت شود؛ بلكه صرفا ابزاری است قدرتمند كه اگر همه جانبه در نظر گرفته شود، به شكوفايي و رشد فردی و اجتماعی منجر خواهد شد.
برای نهادینه شدن خوش بینی در سبک زندگی های فردی و اجتماعی چه راهکارهایی وجود دارد؟
توجيه اعمال ديگران: حمل بر صحت کردن، راه ديگری است كه در پيدايش خوش بينی نقش اساسي دارد. رسول اکرم (ص) فرمودند: «درباره برادران دينی خودتان گمان نيكو داشته باشيد تا دل های شما صفا و طهارت پيدا كند».
در «مصباح الشريع» آمده كه چون يكی را بر حالت و عمل ناپسند ديدی تا هفتاد مرتبه رفتار او را تأويل به خوبي كنيد و اگر بعد از اين تأويل باز دل های شما آرامش پيدا نكرد، خودتان را سرزنش كنيد كه نتوانستيد خصلتی را كه از يك مسلمانی تا هفتاد مرتبه تأويل داشت، پوشانيده و او را معذور داريد.
به اين ترتيب مثلاً كسي به رفيقش سلام كرد و پاسخی نشنيد، به جاي اينكه او را متكبر بداند، با خود بگويد: شايد او سلام مرا نشنيد، يا من جواب سلام او را نشنيدم، يا...، و خلاصه نبايد به بدگمانی خويش در حق ديگران ترتيب اثر دهيم كه اين دليل بر خردورزی و دل آسودگی می باشد.
تغافل و تجاهل كردن: يكی از اصول معاشرت اين است كه انسان در مقابل عيب و اشتباهاتی كه از ديگران سر می زند، خود را به ندانم كاری و نديدن و نشنيدن بزند. در روايات وارده از ائمه اطهار علیهم السلام آمده است: «نيمي از عقل، تحمل ديگران است و نيم ديگر آن تجاهل و اظهار نادانی است.» و نيز مي فرمايند: «هيچ عقلی بالاتر از تجاهل نيست.» و در حديث ديگري از نهج البلاغه آمده است: «از شريفترين اعمال انسان های بزرگوار اين است كه در مقابل عيب هايی كه از مردم سراغ دارند، خود را به بی خبری می زنند.» «مِن اَشرَفِ افعالِ الكريم غَفلَتهُ عَمّا يَعلَم.»
نكته مهمی كه باید مورد تأمل قرار گيرد اين است كه بدبيني، از كمبود عقل است و شخص عاقل به پندار و گماني كه يقين ندارد بي اعتنا بوده و به آن ترتيب اثر نمي دهد؛ اگر آدمی بنا گذارد كه از هر گمانی پيروي كند، از هر خيری محروم و به هر شری گرفتار خواهد شد. بنابراين به هر گمانی نبايد اعتنا کرده عکس العمل نشان داد.
پرهيز از تجسس در امور ديگران: قرآن كريم در آيه دوازده سوره مبارکه حجرات، با صراحت تمام تجسس در كار ديگران و افشاء اسرار زندگي شخصي و خصوصي آنان را منع کرده است. تجسس به معنی جستجوگری است كه معمولاً در امور نامطلوب می آيد. در حقيقت گمان بد عاملی است برای تجسس، و جستجوگری عاملی است برای كشف اسرار و رازهای نهانی مردم. پس در صورتي كه تجسس نكنيم، گمان بد نيز بيی اثر خواهد شد.
اجتناب از مواضع تهمت: از آنجا كه سوء ظن از مهلكات است، شارع مقدّس براي اين كه نفوس مردم از بدبينی مصون بماند، از واقع شدن در معرض تهمت و بدبينی، نهي كرد و فرمود: «اتقوا مِن مواضع التهم؛ از مواضع تهمت بپرهيزيد.»
بنابراين، «كسي كه در جاهاي بد رفت و آمد كند، متهم می گردد و كسی كه خود را در معرض تهمت قرار دهد، نبايد ديگران را كه نسبت به وي سوءظن پيدا كردند ملامت كند» و علاوه بر آن چون خود اين شخص سبب معصيت ديگری شده، در گناه با او شريك خواهد بود.
پیامبر(ص) همسرش را معرفی می کند
وقتي رسول خدا(ص) در مسجد معتكف بود، صفيّه ـ دختر يحيي بن اخطب كه همسر پيامبر اعظم(ص) بود ـ به ديدار آن حضرت(ص) رفت. هنگام بازگشت، پيامبر(ص) مقداری از راه همراه وی آمده و با او سخن مي گفت كه بر شخصي از انصار گذشتند؛ حضرت(ص) او را صدا زده، فرمودند: «اين زن من صفيّه است.»
آن شخص عرض كرد: چه جای اين سخن بود، حاشا كه كسی به شما گمان بد برد.
پيامبر(ص) فرمودند: «شيطان در رگ و خون آدمی جاری است، ترسيدم بر تو وارد شده و به هلاكت اندازد.»
بنابراين، هر كسی بايد خود را از محل تهمت دور نگاه دارد. پس كسی كه پرهيزكار بوده و در ميان مردم معروف به صلاح و ديانت است نبايد گمان كند كه كسی به او سوء ظن نمی برد، زيرا همه كس او رابه يك نظر نگاه نمی كنند بلكه اگر جمع زيادی او را خوب دانسته و كارهايش را حمل به صحت می كنند، جمع ديگر چنين اعتقادي به او نداشته و در طالب عيب او بوده و به دنبال نقطه ضعف هايش می گردند.
برای شادی قلبی و فرح همیشگی زندگی چه توصیه هایی در آموزه های دینی وجود دارد؟
زهد و شادی: یكی از مقولاتی كه در ایجاد شادی مؤثر است،زهد و قناعت است. زهد یعنی این كه انسان از دنیا استفاده كند ولی به آن وابسته نباشد و حرص آن را نزند. داشتن ارتباط با افرادی است كه درك محضرشان به زندگی انسان معنا، شور و انگیزه می دهد. در روایات داریم كه اگر كسی چهل روز با عالم عاملی برخورد نكند، قساوت قلب پیدا می كند.
خلوت با خود و خدا: برقراركردن ارتباط عاشقانه با خدا از طریق ادعیه.
همچنین، داشتن ارتباطات اجتماعی سالم و دو طرفه با همنوعان خوش سیرت و خوش صورت. باید توجه داشت ارتباطات یك طرفه عمدتاً به وابستگی می انجامد و خود عامل سلب شادی می شود.
عاشق شو ور نه روزی کار جهان سر آید ناخوانده درس مقصود از روزگار هستی
اهمیت دادن به سلامت جسمی - و روانی و تغذیه مناسب. متاسفانه، ورزش بین جوان های ما خیلی فراموش شده است. باید بدانید پرخوری، كم خوابی، پرخوابی، خواب بعد از طلوع آفتاب نیز ـ آن چنان كه در روایات آمده است كسالت و خمودگی می آورد.
ارتباط با طبیعت نیز شادی آور است. امام رضا(ع) می فرمایند: «سه چیز روح انسان را جلا می بخشد: نگاه كردن به آب روان، به سبزه و به صورت زیبا (صورت زیبایی كه انسان از آن لذت حلال ببرد).»
فرصت انسان همین لحظه است: مثبت نگری که به سلامتی و شادی او می انجامد. برخی از مردم یا همیشه حسرت دیروز را می خورند یا خود را در آرزوهای دست نیافتنی فردا غرق می کنند. در نتیجه، خویشتن را از آرامش و شادی امروز محروم می سازند. البته انسان باید در همه حال به فکر آینده خویش باشد، ولی نه به بهای از دست دادن امروز. همچنین باید از گذشته خویش درس عبرت گرفته و تجربه اندوزد؛ أمّا نه به قیمت نا امیدی و افسردگی. امیرالمومنین امام علی علیه السلام می فرمایند: «إنّ عمرك وقتك الّذي أنت فيه ما فات مضى و ما سيأتيك فأين قم فاغتنم الفرصة بين العدمين؛ فرصت تو همین لحظه ایست که در آن قرآر گرفته ای؛ گذشته عمر تو رفته است و باقی مانده آن نامعلوم است. پس زمانی را که در آن به سر می بری، برای عمل غنیمت بشمار.»
سعدیا، دی رفت و فردا همچنان معلوم نیست در میان این و آن، فرصت شمار امروز را
بنابراین، حسرت نخوردن بر روزهای از دست رفته و دوری از اندوه فردای نیامده، بلکه زمان حال را دریافتن، یکی دیگر از راه های رسیدن به شادی است .
نظر شما