به سفال و سرامیک توجه‌ای نکرده‌ایم/در هنر معاصر ما گفتمان دلالی حاکم است

به گزارش خبرگزاری شبستان و به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، همزمان با برگزاری نمایشگاه سرامیک- بنیان مرز، نشست نقد و بررسی این نمایشگاه سه‌شنبه 3 مرداد با حضور امید قجریان، رجحانه حسینی، بهداد لاهوتی و زوان روحبخشان در سال شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد.

در ابتدای این نشست «رجحانه حسینی» دبیر این نمایشگاه گفت: نمایشگاه سرامیک-بنیان مرز دومین نمایشگاه آکادمی هنرهای تجسمی آد است و تمرکز اصلی آکادمی هنرهای تجسمی آد بر روی آموزش حرفه ای سرامیک است، از این رو نمایشگاه مرز را با هدفِ توجه به ویژگی های سرامیک نه تنها به عنوان یک متریال بلکه رسانه ایی موثر در انتقال مفهومِ اثرِهنری برگزار کردیم.

او افزود: تلاش ما این است که این نمایشگاه به طور سالانه و یا هر دو سال یک ‌بار برگزار شود. در تمام آثاری که در مرز به نمایش گذاشته شده هنرمندان تلاش کرده اند با رسانه های مختلف از قبیل نقاشی، مجسمه، عکس و ویدئو، سفال و سرامیک را در محور توجه خود قرار دهند و صرفا با سفال و سرامیک به خلق اثر هنری نپرداخته اند.

حسینی ادامه داد: این هنرمندان در آثارشان از پیش زمینه سرامیک استفاده کرده و برای بیان اثر خود به نوعی از ظرفیت‌های مدیای تخصصی خود با سرامیک استفاده کرده‌اند. ما تلاش کردیم تا در این نمایشگاه سرامیک را که عقبه طولانی در فرهنگ ما دارد به عنوان یک رسانه در بدنه هنرهای تجسمی کشور مورد توجه قرار دهیم. ما سال گذشته هنرمندانی را از حیطه‌های مختلف به این پروژه دعوت کردیم تا با متریال سرامیک کار کنند. این متریال برای یک عده از دوستان غریبه بود و می‌گفتند کار کردن با سرامیک را بلد نیستند. ما به سفال و سرامیک که پیشینه تاریخی طولانی در کشور ما دارند توجه ای نکرده‌ایم. این متریال می‌تواند عملکرد بسیار قوی در همه شاخه‌های هنرهای تجسمی داشته باشد به شرط آن که گستره نگاه به این حوزه را باز کنیم و حضور سرامیک را تثبیت کنیم.

این هنرمند ادامه داد: نمایشگاهِ «مرز» با به کارگیری توانمندی های سرامیک و با هدفِ پرداختن به مسائل اجتماعی، فرهنگی، هنری و سیاسی پیرامون مرزها برگزار شده است. سرامیک به لحاظ علمی به آن دسته از مواد معدنی غیرفلزی گفته می شود که شکل پذیر هستند و بعد از پخت به لحاظ تغییر ماهیت شیمیایی سخت می شوند. البته سرامیک نامی جامع برای تمام  زیر شاخه های خود اعم از سفال، چینی و .. که کاربردی وسیع دارند اطلاق می شود.

به گفته حسینی، البته سرامیک دارای ویژگی خاص بصری به لحاظ رنگ، بافت، جنسیت و صدا هستند که با در نظر گرفتن رویکرد تخصصی می توانند مرز بندی مشخصی نیز داشته باشند. اما مقصود از سرامیک بنیان، یا سرامیک در تعریف گسترده آن را می توان شی، صدا، تصویر و یا ویژگی قلمداد کرد که برای مخاطب یاد، خاطره تاریخی یا منطقی از یک جسم سرامیکی را زنده کند.

در ادامه این نشست «سیامک دل‌زنده» یکی از داوران نمایشگاه سرامیک- بنیان مرز گفت: یکی از مهم ترین ضعف هایی که در داوری این مجموعه خودش را نشان می داد، ضعف هنرمندان برای بیان خودشان بود. متاسفانه بیشتر هنرمندان شرکت کننده در این رویداد توانایی این را ندارند که حداقل در چند سطر درباره اثرشان توضیح بدهند. در بیشتر متن هایی که هنرمندان شرکت کننده نوشته بودند با ضعف نگارشی و جمله های شاعرانه بی ربط روبرو بودیم که هیچ ربطی به اثر هنری که خلق کرده بودند نداشت.

او افزود: اگر قرار بود که بدون چشم پوشی و براساس استیمنت ها، آثار را داوری کنیم بی شک تنها چند اثر به نمایشگاه راه پیدا می کرد. بخشی اصلی این ضعف معطوف به خود هنرمند و بخشی از این ضعف به نظام آموزشی ما باز می گردد.

او افزود: متاسفانه مشکل بزرگ هنر معاصر ما نداشتن گفتمان است و تنها گفتمان غالب در هنر معاصر ما گفتمان دلالی است و این موضوع بسیار اسفناک است که خود هنرمندان و گالری دارها تعداد اثر فروخته شده در یک نمایشگاه را ملاک خوبی یک نمایشگاه عنوان می کنند.

در ادامه «زروان روحبخشان» یکی از نمایشگاه گردان این نمایشگاه گفت: من با هنر معاصر آشنا هستم اما سرامیک و تکنیک های آن را نمی شناسم و خیلی دیر نیز به این پروژه پیوستم اما با اطلاعاتی که دبیر نمایشگاه و آقای همت آزاد در اختیارم گذاشتند تصمیم گرفتم که با همکاری پنج هنرمند یک چیدمان را در این نمایشگاه ارائه کنیم. البته تعداد هنرمندان شرکت کننده در این نمایشگاه بیشتر بود اما در طول کار به مرور به این تعداد رسیدیم.

او افزود: ایده اصلی من برای نمایشگاه گردانی بخشی که به عهده ام سپرده شده بود این بود که فضا را به گونه ای بسازم که مخاطب با روند خلق یک اثر سفال مواجه شود و برای ساختن این فضا از کمک پنج هنرمند یاری گرفته ام و تمام آثاری که در بخشی که من نمایشگاه گردانی کرده ام برای همین نمایشگاه خلق شده اند و همین جا لازم می دانم از هنرمندانی که با من همکاری کرده اند قدردانی کنم. اگر نقطه ضعفی در این نمایشگاه شاهد هستید نوک پیکان انتقادها متوجه من خواهد بود .

او در ادامه با تایید گفته سیامک دل زنده که بیشتر هنرمندان شرکت کننده در این نمایشگاه با ضعف استیمنت نویسی مواجه هستند گفت: این ضعف متوجه بیشتر هنرمندان تجسمی ما است، اما آثاری که خلق می شوند خوب هستند. من به عنوان یک مدرس دانشگاه وقتی از شاگردانم می خواهم برای مجموعه ای که عکاسی کرده اند پنج سطر بنویسند نمی توانند و این فاجعه است. این فاجعه در برگه های امتحان های کتبی دانشجویان هم بسیار مشهود است و این جای تاسف دارد.

روحبخشان ادامه داد: به نظر من وقتی هنرمندان تجسمی این توانایی را در خودشان نمی بینند که درباره اثرشان بنویسند حداقل کاری که می توانند بکنند این است که از یک منتقد و یا ویراستار کمک بگیرند. بیشتر استیمنت هایی که توسط هنرمندان تجسمی نوشته می شود حال و هوای شاعرانه دارند. اگر این شاعرانگی را در خود اثر نیز شاهد باشیم این موضوع پذیرفتنی است. معتقدم مشکل استیمنت نویسی هنرمندان تجسمی با شرکت در یکی دو ساعت کارگاه آموزشی حل نمی شود.

«بهداد لاهوتی» یکی دیگر از نمایشگاه گردان ها نمایشگاه مرز گفت:م ن نیز از جمله هنرمندانی هستم که همواره با مشکل استیمنت نویسی مواجه هستم و اگر کمک های زوان روحبخشان نبود استیمنتی که من برای بخشی که نمایشگاه گردانی کرده بودم نیز بی شک بی سر و ته می شد و شاهد نقایص نگارشی و حتی املایی در آن بودید.

او افزود: هنگامی که همكارى با نمايشگاه سرامیک بنیان مرز به من پيشنهاد شد، بنا به علاقه شخصى، محدوده بين هنر كاربردى و هنر زيبا را به عنوان مضمون اصلی انتخاب کردم و از آن جا که این مساله یکی از دغدغه هاي خود من در ارائه برخی آثارم بود، در ابتدا در نظر داشتم با اثرى از خود و يكى دو هنرمند به بيانيه اى برسیم مبنی بر این كه نمي توان مرز مشخصى براى اين دست آثار قائل شد و در عصر حاضر، حتى باید به برخى توليدات صنعتى نيز به چشم يك اثر هنرمندانه با تكثير بي شمار نگريست.

او افزود: از آن جا كه هيچ وقت نتوانستم با اين نگاه به جمع آورى آثار بپردازم، به گفت وگو و پيدا كردن آثارى نزديك به اين فضا در بين هنرمندانى كه مي توانستم به آنها دسترسى داشته باشم پرداختم و هيجان براى بسط يک پرسش به جاى بيانيه اى خشك آغاز شد.

این مجسمه ساز ادامه داد: خيلى زود متوجه شدم که بیشتر هنرمندان در این عرصه پرسه هایی زده اند و در نهایت ترجيح دادم از چند نمونه مختلف در اين نمايش استفاده  کنم ؛ مانند آثار هنرمندانى كه كاربرد اشياء را از آنها گرفته بودند تا به مفاهيم تازه­اى برسند، يا هنرمندانى كه مفاهيم پيچيده­اى را به اشياء كاربردى ساده افزوده بودند.

لاهوتی ادامه داد: هنرمندانى كه با جابه جا كردن چيدمان آثار هنر كاربردى نگاه هاى تازه اى را براى مخاطبان خود به ارمغان مى آوردند و هنرمندانى كه در عين ساختن اشياء كاربردى، آثاری معنادار و فراتر از يك شیء كاربردى را ارائه مي دهند. در همه اين آثار مشتركاتى وجود دارد كه حتى با توجه به تفاوت در موضوعات و مفاهيم ميتوانم آنها را در مجموعه پرسشگر خود قرار دهم؛ اثارى معناگرا كه با كاربرد اشياء سراميكى سروكار دارد و گويى هنرمندان با استفاده از دو عنصر زيبايى و انديشه توانسته اند مرزها و كاربردها را در هنر خود تغییر دهند.

به گفته این مجسمه ساز؛ شاید در نگاه نخست در نمایشگاهی که من گردآوری کرده ام با مجموعه ای از بشقاب ها و یا لیوان مواجه شوید که دم دستی ترین مفهوم کاربردی سفال را به ما ارائه می دهند اما هنرمندان این آثار با مفاهیمی چون جنگ که به این آثار اضافه کرده اند این ظروف را از مفهوم کاربردی خود خارج کرده اند و در مفهوم اثر هنری ارائه داده اند.

او ادامه داد: در این روند دریافتیم که مرزها خطوطي هستند براى عبور ذهن ما نمي تواند در بند اصول بماند. شايد از ابتدا ساختن براى تفنن اتفاق افتاده باشد. نياز باعث خلاقيت بوده يا خلاقيت نيازهاى جديدى به وجود مى­آورد. چنین است که گویی نمي­توان مرز مشخصى بين هنركاربردى و هنر زيبا ترسيم کرد. پس در نگاهی دیگر شاید مجموعه پيش رو دلمشغوليها و بازيگوشي هاى هنرمنداني باشد كه به جاى ايستادن بر روى مرزها از آنها براى بيان آثار هنرمدانه خود استفاده کرده اند.

لاهوتی ادامه داد: در ابتدا قرار بود موضوع این نمایشگاه مرز و شکستنی باشد اما بسیار خوشحالم که موضوع شکستنی حذف شد و نمایشگاه تنها با موضوع مرز برپا شد. این موضوع آن قدر عمیق است که می توان با شکل های بیانی مختلف آن را بیان هنری کرد.

این مجسمه ساز در پایان سخنانش گفت: نمایشگاه مرز با همه کاستی هایش از قابلیت بالایی برخوردار است امیدوارم که در بینال ها هم به این سمت برویم.

در ادامه امید قجریان یکی دیگر از داوران نمایشگاه مرز گفت: من از ابتدا در جریان شکل گیری این نمایشگاه بودم و اگر از پشت صحنه های بحث و گفت وگوها این نمایشگاه و جریان داوری فیلمبرداری می شد، خودش تبدیل به اثر هنری می شد.

او افزود: همان گونه که بهداد لاهوتی عنوان کرد در ابتدا قرار بود که مرز و شکستنی به عنوان موضوع این نمایشگاه انتخاب شود اما جای خوشحالی دارد که تنها مرز به عنوان موضوع این نمایشگاه انتخاب شد و به نظرمن گفتمان فعلی نمایشگاه در مقایسه با شکستنی بسیار معاصر تر است. وقتی از مرز سخن می گویم می توان به خیلی از مسائل پرداخت. چون همواره مرز موقیعت متفاوتی به وجود می آورد.

به گفته قجریان، مرز موضوعی بود که هنگامی که قرار شد براساس آن هنرمندان اثر هنری خلق کنند، تنها منجر به خلق اثر نمی شود بلکه فضا را نیز به وجود می آورد. خیلی از آثاری که امروزه به عنوان اثر معاصر معرفی می شوند مدرن هستند. هنر معاصر از قابلیت بالایی برخوردار است و برای خلق اثر معاصر می توان از مدیاهای مختلفی بهره گرفت.

او در بخش دیگر سخنان خود با مقایسه نمایشگاه مرز با دوسالانه های نخستین سفال و سرامیک گفت: اگر نمایشگاه بینال های نخست سفال و سرامیک را با نمایشگاه مرز مقایسه کنیم متوجه می شویم که در این حوزه اتفاقات مثبتی رقم خورده است و این موضوع بسیار امیدوار کننده است.

نمایشگاه سرامیک- بنیان مرز تا هشتم مرداد درگالری های میرمیران، ممیز، پاییز و زمستان خانه هنرمندان ایران دایر است.