ضرورت کیفیت بخشی به برنامه های فرهنگی در بقاع متبرکه

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، این یادداشت به شرح زیر است:

انقلاب اسلامی ایران دارای متن و حاشیه هایی است؛ متن اصلی آن تشکیل نظام جمهوری اسلامی در برابر نظام گذشته و حاشیه های آن نیز انجام کارهای بزرگ فرهنگی است که نمونه آن کارهایی است که امروزه در اعتاب مقدسه و امام زادگان شریف برگزار می شود،[1] لذا چگونگی تعظیم و تکریم امام زادگان شریف در کشور از جمله مسائل کلیدی است که باید مورد توجه قرار گیرد.[2]

 

*آداب کلی زيارت امام ‏زادگان

در این زمینه مرحوم «علّامه مجلسى» مى‏ گويد:« مى ‏توان آنان را با آنچه كه ساير مؤمنان با آن زيارت مى‏ شوند زيارت كرد و هم می توان به آنچه از فضل و فضيلتشان بر زبان جارى مى‏ شود آنان را مخاطب قرار داد و به ايشان و اجداد طاهرينشان (صلوات فرستاد و) توسّل جست و طلب شفاعت كرد.[3]،[4]

لازم به ذکر است تبیین کلام «علّامه مجلسى» به سه طريق امکان پذیر است:

1. پس از طلب مغفرت و علوّ درجه براى امام ‏زاده ‏اى كه به زيارتش تشرّف يافته ‏ايم و قرائت فاتحه مى‏ توان خدا را به شأن و مقام او قسم داد و حوايج خويش را طلب كرد.[5]

2. پس از طلب مغفرت و علوّ درجه، مى ‏توان اوّلين امام معصومى كه پدر يا جدّ آن امام زاده است را مخاطب قرار داد و پس از عرض سلام و ارادت و يا خواندن زيارتى از زيارت‏ هاى جامعه، او را به اين فرزند صاحب قبر، قسم داد و طلب شفاعت در پيشگاه خداوند نمود. [6]

3. نخست فاتحه بخوانند و سپس دو ركعت نماز بجا آورند و ثواب آن را هديه به آن امام‏ زاده‏ كنند و بعد از آن دعا نمايند.[7]

 

*امام زادگان, پناهگاه معنوی مردم در مواجهه با مشکلات اجتماعی و فرهنگی

بدیهی است شیعیان كه اهل بيت پيامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) را كه از همه آگاهتر به مكتب و آئين او بودند، پناهگاه‏ خود در مشكلات‏ اسلامى قرار داده،[8] و حقايق اسلام را از آنها گرفته است.[9]

واقعیت این است که امام زادگان به عنوان مبلغ فرهنگ ایمانی و رسولان نشر ولایت اهل بیت (علیهم السلام)؛ در سراسر کشور پناهگاهی برای مردم به شمار می‌روند، مردم در هنگام سختی به منظور واسطه قرار دادن این بزرگان به قبور مطهر آنان مراجعه می‌کنند.[10] لذا هنگامی که مشکلی برای مردم پیش بیاید و بخواهند توسل به درگاه خدا پیدا کنند و شفیعانی داشته باشند برای حل مشکلاتشان به سراغ آنها می‌روند و یقین داریم که در روحیه آنها اثر می‌گذارد و هم روحیه می‌دهد و هم سطح تقوا را بالا می‌برد و هم حالت توبه از گناه به آنها دست می‌دهد[11]، به ویژه آنکه بدانیم پيوسته جمعى از فرشتگان در آسمان و در زمين و مخصوصاً در اماكن مقدسى همچون مكه و مدينه و بقاع‏ معصومان عليهم السلام و امامزادگان در حال عبادت هستند.[12] و این ها برکاتی است که از امام زادگان و از زیارت امامان و پیغمبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و خانه خدا حاصل می شود.[13]

 

*امام زادگان؛ مبلغان خاموش دین اسلام

يك آيين پاك آسمانى حق دارد به عنوان يك ايدئولوژى نوين از «آزادى تبليغ‏» برخوردار گردد، و به صورت طبيعى از طريق روشن ساختن افكار عمومى گسترش يابد.[14]

و از آنجا که اسلام، آئين رأفت و رحمت است[15] لذا خداوند دستورها و برنامه ‏هايى براى سعادت و آزادى و تكامل و خوشبختى و آسايش انسانها طرح كرده، و پيامبران خود را موظّف ساخته كه اين دستورات را به مردم ابلاغ كنند. [16]به عبارت ديگر، مردم در همه اجتماعات اين حق را دارند كه نداى مناديان راه حق را بشنوند.[17]

اینگونه است که اسلام، هنگامى كه به ايران آمد، براى تحميل عقيده بر ايرانيان پاى به اين سرزمين ننهاد، بلكه براى رفع موانع نامعقولى كه بر سر راه تبليغات منطقى اسلام وجود داشت، با لشكريان ايران به مبارزه پرداخت؛ ولى پس از پيروزى بر لشگر ساسانيان، هرگز مردم را مجبور به پذيرش اسلام نكرد. بدين جهت سال ها پس از فتح ايران توسّط اسلام، برخى از آتشكده‏ ها روشن بود و تعدادى از مردم بر كيش و آئين سابق خود باقى بودند، هر چند غالب مردم ايران، كه افراد باهوشى بودند، دين اسلام را از صميم دل پذيرفته، و دستورات آن را به جان خريدند.[18]

از سوی دیگر با توجه به خطری که در محیط‌هاي عربی وجود داشت بسیاری از امام زادگان به ایران که پناه اهل بیت (علیهم السلام) بود، مهاجرت می کردند، از این رو ایران مدفن بسیاری از امامزادگان است،  [19] که در این زمینه باید به نقش اساسی امام زادگان در ترویج آموزه های اسلام اشاره کرد و گفت؛ امام زادگان مبلغان خاموش هستند؛ یعنی هر امام زاده‌ای تبلیغ شب و روز دارد، به سوی خدا و پاکی دعوت می‌کند و لو اینکه ظاهراً خاموش است و به همین دلیل مردم را باید تشویق کرد تا از برنامه‌های متعدد معنوی در اعتاب مقدسه و امام زادگان شریف استفاده کنند منتهی باید مراقب بود که آسیب هایی در کنار این عمل خیر پیدا نشود.[20]

زیرا تلاوت قرآن کریم مقدمه ای برای فهم معارف قرآن است و شناخت مفاهیم قرآن، مقدمه عمل کردن به آن است. اگر توجه به مفاهیم قرآن و عمل کردن به آن وجود نداشته باشد و تنها به قرائت اکتفا گردد، تأثیر کمی را شاهد خواهیم بود.[21]

 

*ترویج فرهنگ اسلام در گرو معرفی آثار امامزادگان

احیای آثار امام زادگان از جمله مسائل مهم و ارزنده به شمار می آید، لذا بقاع متبرکه و امامزادگان باید هم به لحاظ ظاهری و هم به لحاظ معنوی احیا شوند.[22] در این بین بزرگداشت و برگزاری کنگره بین‌المللی به نحوی که خروجی و نتایج مشخصی به همراه داشته باشد، موجبات توجه بیشتر مردم و تعظیم و تکریم امام زادگان را فراهم خواهد کرد.[23]

*اجرای برنامه‌های فرهنگی؛ تبدیل بقاع متبرکه به کانون تبلیغ فرهنگ شیعی ناب

بدیهی است در مناسبت‌های مختلف مانند اعیاد و وفیات می‌توان برای مردم در بقاع متبرکه برنامه‌های فرهنگی اجرا کرد تا سرانجام آستان مقدس امامزادگان به کانون تبلیغ فرهنگ شیعی ناب تبدیل شوند؛ البته تمام حرکت‌هایی که در این زمینه صورت گرفته قابل تقدیر است ولی کامل و جامع نبوده و ظرفیتی به مراتب بیش از مقدار کنونی وجود دارد.[24] نکته حائز اهمیت اینکه نیروی بالفعلی در بقاع متبرکه وجود دارد که مردم را به سمت خود جذب می‌کند و اوقاف می‌تواند از این ظرفیت به بهترین نحو استفاده کند.[25]

 

*ضرورت کیفیت بخشی به برنامه های فرهنگی در بقاع متبرکه

گفتنی است اعتاب مقدس در گذشته تنها محلی برای عبادت و زیارت بود، لیکن امروزه به برکت انقلاب اسلامی، برنامه های فرهنگی گسترده ای در این اماکن مقدسه در حال انجام است که فرصت مغتنمی را در ترویج آموزه های دینی و اسلامی به وجود آورده و عبادت با معرفت را موجب شده است.[26]

به عنوان نمونه آیین ترتیل خوانی قرآن کریم  که از قم شروع شد و به سرعت نیز دیگر شهرها و اماکن از آن اقتباس کردند؛.[27] لیکن آنچه در این برنامه ها مهم است، باید عصاره ای از مفاهیم قرآنی پیش از آیین جزء خوانی توسط کارشناسان مربوطه به مردم ارائه شود؛ تمامی شهرها و مکان هایی که برنامه های قرآنی ارائه می کنند، چنین مسئله ای را مورد توجه قرار دهند.[28]

 

*آموزش و پرورش؛ اصل بنیادین در قطب سازی فرهنگی امام زادگان

لازم است نیروی آماده و بدون نیاز به دعوت، در بقاع متبرکه در مسیر صحیح آموزش داده شود و هدایت شود زیرا روحیه کسانی که به بقاع متبرکه مراجعه می‌کنند برای پذیرش حقایق و معارف بسیار آماده است و قصد و نیت آن‌ها معنوی است[29]

لذا ضروری است جلسات عزاداری حسینی در بقاع متبرکه و دیگر اماکن مقدسه با شکوه فراوان برگزار شوند، در این بین برپایی کلاس‌های تدریس قرائت و تفسیر قرآن هم امری لازم است.[30]

به عنوان نمونه میلیون‌ها زائر در طول سال به قم مراجعه می‌کنند و بقاع متبرکه قم هم هزاران زائر دارند که از طرق مختلف مانند حضور مبلغان و همچنین توزیع جزوه‌های فشرده که شامل تاریخ و سابقه امامزادگان و بقاع متبرکه و همچنین سلسله روایات و دستورات اخلاقی است، می‌توان به کار فرهنگی پرداخت.[31]

آری آموزش مسائل دینی به اقشار مختلف مردم در پناه بقاع متبرکه از جمله راهکارهای مهم قطب سازی فرهنگی امام زادگان است .[32]

 

*زدودن غبار غربت در سایۀ بررسی اسناد امام زادگان فاقد شجره نامه

 بی تردید اسناد امام زادگان فاقد شجره‌نامه باید از وضعیت مبهم خارج شود؛ باید دلایل کثرت وجود امام زادگان در ایران، برای مردم بیان شود تا همگان بدانند ایرانیان به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام شدیدا علاقه‌مند بوده و هستند.[33]

در این بین سازمان ميراث فرهنگي در مرمت و ثبت اماکن ديني و متبرکه نظير مساجد، حوزه هاي علميه و مرقدهاي متبرکه امام زادگان در سراسر ايران وظیفه مهمی بر عهده دارد؛ زیرا  ثبت اين آثار جهشي در جهت مطرح شدن آثار فراموش شده و يا کمرنگ شده در جهان اسلام است.[34]

ثبت ملي اين آثار به نوبۀ خود دليل ماندگاري اين ابنيه خواهد شد؛ البته در کنار اين کار باید حرکت هاي علمي و فرهنگي نيز صورت پذيرد.[35]

 

*لزوم مقابله با سوء استفاده از احساسات مذهبی در امامزاده سازی

شکی نیست که اگر جلوی خرافات گرفته نشود برخی به مجرد خواب امامزاده درست می کنند[36]؛ اگر دین با خرافات آمیخته شد تمام اصالت های آن از بین می رود.[37]

برخی از افراد با توجیهاتی از جمله این‌که «ما خواب دیده‌ایم»، به دنبال سوء استفاده از احساسات مردم و امام زاده سازی هستند؛ باید مراقب این‌ها بود،[38] زیرا این امر تضعیف اعتقادات مردم را در پی خواهد داشت، لذا باید به شدت جلوی سوء استفاده کنندگان از احساسات مردم گرفته شود؛ مردم در این باره از ما سؤال کرده‌اند و ما هم پاسخ آن‌ها را داده‌ایم.[39]

در تبیین این مسأله باید گفت خواب انبياء با خواب‏ هاى مردم تفاوت دارد؛ خواب انبيا حجّت است، امّا خواب‏ هاى مردم حجّيت ندارد. اين كه فلان كس خواب مى‏ بيند در فلان مكان امام زاده‏ اى دفن شده، و روح آن امام زاده‏ به او دستور داده كه به مردم بگويد براى او گنبد و بارگاهى بسازند اعتبارى ندارد. تفاوتى نمى‏ كند كه واقعاً چنين خوابى ديده باشد، و يا به اهداف و اغراض مالى و به دست آوردن درآمد و مانند آن، خوابى دروغين ساخته باشد، كه از هر دو نمونه كم نيست. در هر حال هيچ يك از خواب‏ هاى مردم حجّت نيست، و منشأ عمل واقع نمى‏ شود.[40]

لذا ما توصيه مى ‏كنيم كه مردم عزيز و فهيم هميشه متوجّه خرافه ‏ها و خرافه ‏پرستى‏ها باشند و در دام شيّادانى از اين قبيل نيفتند و فقط بر خداوند تبارك و تعالى توكّل كنند و حاجت‏ هاى خود را از خداوند مهربان طلب كنند.[41]

 

*تخریب امام زادگان؛ نشانه جهل و حماقت وهابیون

وهّابيّون‏ كه گروهى اندك، متعصّب و نادان در ميان مسلمانان به شمار مى‏ روند داراى عقايد افراطى عجيبى هستند و با همه مذاهب اسلامى در امورى به مخالفت برخاسته ‏اند كه از جمله آنها، توسّل به اولياءاللَّه، ساختن ضريح و گنبد براى آنان و مسأله شفاعت است. از همين رو، بناى قبور امامان بقيع و حمزه سيّدالشّهدا و ديگر بزرگان اسلام و قبور صحابه و حتّى قبر پدر بزرگوار پيامبر صلى الله عليه و آله را در مدينه و ديگر شهرها تخريب‏ نمودند، و در پى تخريب ضريح و گنبد رسول گرامى اسلام صلى الله عليه و آله نيز بودند كه بر اثر واكنش‏ هاى شديد جهان اسلام، از آن دست كشيدند.[42]

آنان به سبب همين عقايد جاهلانه و خشك، با تأسّف بسيار آثار تاريخى اسلامى فراوانى را تخريب كردند؛ آثار ارزشمندى كه مى‏ توانست سبب پيوند نسل حاضر با تاريخ گذشته اسلام باشد.[43]

امروز وهابیون نادان و متعصب، به واسطه همان جهل و بی خبری و حماقتشان نسبت به امام زادگان، هر امام زاده ای که به دستشان می آید تخریب می کنند در حالی که از صدر تاریخ اسلام تا امروز افراد با شخصیت یا امام زاده، مورد تکریم همه مسلمین بودند و این گروه اندک و نادان می خواهند با تخریب امام زادگان با این بزرگواران مبارزه کنند و این یکی از نشانه های جهل و بی خبری آنهاست.[44]

 

*سخن آخر

امید است همگان در راستای ارتقای معرفت و تربیت دینی؛ خود و فرزندانشان را به اماكن‏ مذهبى هم چون بقاع متبرکه و امام زادگان عادت دهند،[45] و از اعتاب مقدس به خوبی بهره گيرند؛ که در آن صورت آن اماکن متبرکه هم منزلگاهى است براى تهيه زاد و توشه، هم دانشگاهى است براى دروس اخلاقى و موعظه و هم محلى است براى عبادت پروردگار و تزکیه روح که مى‏ تواند بهترين متاع ‏ها را كه همان قرب پروردگار و رضاى او و سعادت جاويدان است فراهم سازد.[46]

 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

 

[1] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[2] همان.

[3]  بحارالانوار، ج 99، ص 277.

[4] كليات مفاتيح نوين ؛ ص576.

[5] همان.

[6] همان.

[7] همان.

[8] تفسير نمونه ؛ ج‏6 ؛ ص52.

[9] همان؛ ص 53.

[10]  بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف کشور، روسای اوقاف استان ها و معاونان فرهنگی ادارات کل اوقاف کشور و اعضای ستاد کنگره بین المللی امام زادگان ؛26/6/1392.

[11] اسلام در يك نگاه ؛ ص100.

[12] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏13 ؛ ص94.

[13] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار نماینده ولی فقیه و سرپرست سازمان اوقاف کشور، روسای اوقاف استان ها و معاونان فرهنگی ادارات کل اوقاف کشور و اعضای ستاد کنگره بین المللی امام زادگان ؛26/6/1392.

[14] اسلام در يك نگاه ؛ ص100.

[15] آيين رحمت ؛ ص77.

[16] همان؛ ص75.

[17] همان.

[18] همان؛ ص 76.

[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1391.

[20] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین‌المللی امامزادگان؛ 20/6/1392.

[21] همان.

[22] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1391.

[23] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین‌المللی امامزادگان؛ 20/6/1392.

[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛18/6/1394.

[25] همان.

[26] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[27] همان.

[28] همان.

[29]  همان.

[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[31] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسئولان و برگزار کنندگان آیین ترتیل خوانی حرم کریمه اهل بیت علیهم السلام؛28/2/1396.

[32] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[33] همان.

[34] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدير کل موزه ملي ايران، مديرکل ميراث فرهنگي و گردشگري استان قم و رييس حوزه رياست سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري؛23/6/1389.

[35] همان.

[36] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛ درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛1/11/1388.

[37] همان.

[38] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مدیرکل اوقاف و امور خیریه استان قم؛15/8/1395.

[39] همان.

[40] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع) ؛ ص156.

[41] داستان ياران: مجموعه بحث هاى تفسيرى حضرت آيت الله العظمى مكارم شيرازى (مدظله) ؛ ص322.

[42] كليات مفاتيح نوين ؛ ص818.

[43] همان.

[44] متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به کنگره بین المللی امامزادگان؛20/6/1392.

[45] مثالهاى زيباى قرآن ؛ ج‏1 ؛ ص184.

[46] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج‏13 ؛ ص94.