نخستین فتوا در جواز اقامه نماز عید غدیر به جماعت را چه کسی داده است

گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان: از مباحث بسیار مهم در بحث نماز جماعت مواردى است که جماعت در آنها مشروع است و انجام آن از طرق مختلف به ما رسیده، یا شخص رسول اکرم صلى الله علیه و آله و سلم آن را به جماعت به جا آورده‌اند. یکى از نمازهایى که می توان آن را به جماعت خواند، نماز روز عید غدیر، «صلاة الغدیر» می باشد و عمده دلیل آن این است که حضرت رسول «صلى الله علیه و آله و سلم» در روز عید غدیر، نمازى را قبل از ظهر و قبل از خطبه غدیر به جماعت خوانده‌اند.  اما در این مقاله، فارغ از بررسی ادله جواز به جماعت خواندن این نماز، تنها سیر تاریخى اقامه و حکم به جواز یا استحباب به جماعت خواندن نماز غدیر بررسی شده و به جهت اختصار پس از بررسی آرای فقهای متقدم در قرن پنجم، تنها آراء و نظرات مشهورترین فقهای هر عصر در قرون بعدی بیان شده است.

نخستین فتوا در جواز جماعت خواندن نماز عید غدیر
جواز جماعت در نماز غدیر در مقام فتواء، به فتواى شیخ اعظم شیخ مفید در کتاب «المقنعه» باز می گردد. در فاصله بین سال آخر خلافت امیرالمؤمنین تا قرن پنجم که شیخ مفید بر جواز آن فتوا داده و خود نیز آن نماز را با هزاران نفر در میدان بغداد اقامه نموده است، حکومت در یدِ مخالفان بوده و لذا در این مدّت خبرى از سیره عملى ائمه و یا فتوا و سیره عملى علماء در دست نیست. در همان قرن پنجم بعد از شیخ مفید و سید مرتضی، ریاست امامیه به جناب شیخ الطائفه محمد بن الحسن الطوسى رسید که ایشان نیز به جواز در جماعت این نماز قائل بودند. پس از ایشان در همان قرن زعامت شیعه به دست ابو‌الصلاح حلبى که جانشین سید مرتضى محسوب می گشت، افتاد و ایشان نیز فتواى بر جواز داده است. هم چنین در همان قرن على بن محمّد قمى که از اجله علماى آن قرن به شمار می‌آیند، در کتاب «جامع الخلاف و الوفاق» فتواى بر جواز این مسأله داده است.
قرن ششم: در این قرن سید ابوالمکارم حمزة بن على بن زهره حلبى که از بزرگترین فقهای آن قرن به شمار می‌آمده در کتاب «الغنیة النزوع الى علمى الأصول و الفروع» فتواى بر جواز در مسأله داده است.
قرن هشتم: در قرن هشتم بزرگانى چون علامه جمال الدّین حسن حلّى در آثار خود مانند «قواعد الاحکام» ، «تذکرة الفقهاء» و «مختلف الشیعه» فتواى بر جواز داده‌اند. همچنین فرزند علامه‌اش، علامه محمّد بن حسن بن یوسف بن على بن مطهر حلّى؛ در «رساله فخریه» فتواى بر جواز داده است . پس ازایشان نیز شهید اوّل محمّد بن مکى دمشقى عاملى؛ در «لمعة الدمشقیه» قائل به جواز جماعت نماز غدیر شده است. نکته مهم در عبارات شهید اوّل؛ و شارح آن شهید ثانى؛ این است که ایشان علاوه بر استدلال بر روایت از راه قاعده فلسفى و منطقى وارد شده و مطلب را اثبات کرده اند.

بزرگانی که قائل به جواز در جماعت نماز روز عید غدیر بوده اند
قرن نهم: در این قرن بزرگانی چون شمس الدین محمّد بن شجاع حلّى مشهور به «ابن قطان» در کتاب «معالم الدین فى فقه آل یاسین » قائل به جواز در جماعت نماز روز عید غدیر شده‌اند.
قرن دهم: نابغه شیعه دراین قرن علامه نورالدین على کرکى مشهور به «محقق ثانى» در کتاب «رسائل کرکى» و «جامع المقاصد» فتواى بر جواز داده‌اند. بعد از ایشان نیز شهید زین الدین على عاملى مشهور به «شهید ثانى» در کتاب «شرح لمعه» و «روض الجنان فى شرح ارشاد الاذهان» همین فتوا را داده است. همچنین علامه محقق ملا احمد مقدس اردبیلى در «مجمع الفائدة و البرهان فى شرح ارشاد الاذهان» قائل به جواز و استحباب جماعت در این نماز است.
قرن یازدهم: در این قرن علامه بزرگوار سید محمّد عاملى در «مدارک الاحکام فى شرح شرایع الاسلام» همین فتوا را داده است. پس از ایشان شیخ جامع علوم، ابوالفضائل بهاءالدین جبل عاملى مشهور به «شیخ بهاء» در کتاب «جامع عباسى» استدلال نموده و اقامه این نماز را جایز می‌دانند.
قرن دوازدهم:  در این قرن نیز فقهاى جلیلى چون علامه محمّد بن حسن اصفهانى مشهور به «فاضل هندى» در کتاب «کشف اللثام» با استدلالات قوى، مطلب را ثابت نموده است.
قرن سیزدهم: در این قرن، علامه ملا محمّد باقر وحید بهبهانى در «مصابیح الظلام» قائل به جماعت در نماز روز عید غدیر شده‌اند. همچنین عالم جلیل حسین بن محمّد آل عصفور؛ در «سداد العباد و ارشاد العباد » همین فتوا را داده‌اند. علامه جواد بن محمّد حسنى حسینى عاملى در «مفتاح الکرامة فى شرح قوائد العلامة» نیز استدلال و اثبات این مطلب نموده‌اند.

علمای قرن چهاردهم که نماز عید غدیر به جماعت را جایز دانسته اند
در قرن چهاردهم نیز بسیارى از بزرگان و نوابغ قائل به جواز جماعت در نماز عید غدیر شده‌اند که بعضى از آنهاعبارتند از ؛
1 - فقیه شهیر آیت الله حاج آقا رضا همدانى در «مصباح الفقیه» .
2 - محدث جلیل آیت الله میرزا حسین نورى در «خاتمه مستدرک» .
3 - آیت الله سید عبدالهادى شیرازى در حاشیه بر «عروة الوثقى» .
4 - آیت الله شیخ محمّد حسین آل کاشف الغطاء در حاشیه بر «عروة الوثقى» .
5 - آیت الله شیخ ملا فتح الله شیخ الشریعة اصفهانى در رساله «صلاة الجماعة» .
6 - آیت الله آقا ضیاء الدین عراقى در «شرح تبصرة المتعلمین» و حاشیه «عروة الوثقى» و...
از این بزرگان بعضى قائل به رجاء و بعضى قائل به جواز و بعضى با ادله محکم قائل به استحباب در جماعت در نماز روز عید غدیر شده‌اند.
 

علمای معاصری که جماعت خواندن نماز غدیر را تایید می کنند  
در قرن حاضر نیز بسیارى از اعاظم شیعه همچون مرحوم آیت الله محمّد تقى بهجت در«رساله عملیه»، آیت الله سید محمّد حسینى شیرازى در کتاب «الفقه» و آیت الله سید صادق حسینى شیرازى در حاشیه بر «عروة الوثقى» و استفتاء از مرحوم آیت الله محمّد حسن احمدى فقیه یزدى در «رساله عملیه» و آیت الله شیخ لطف الله صافى گلپایگانى در استفتاء از ایشان و آیت الله شیخ على صافى گلپایگانى در استفتآتشان و آیت الله شیخ محمّد شبیرى خاقانى در استفتاء و... قائل به جواز و استحباب در مسأله شده‌اند. در نتیجه از رهگذر این کاوش مختصر می توان به خوبی دریافت که مسئله جواز یا استحباب اقامه نماز جماعت غدیر از شهرت فقهی خوبی برخوردار است. لذا بسیارى از علمای اعلام پیرامون جواز اقامه جماعت در نماز غدیر ادعاى شهرت نموده‌اند که چهار تن از آنان را نام می بریم.
1 - علامه محقق اردبیلى (متوفى 993 ق).
این عالم عظیم الشأن در کتاب «مجمع الفائدة و البرهان فى شرح ارشاد الاذهان» جلد 3 صفحه 31 می فرماید: "و المشهور بین الاصحاب جواز فعلها جماعة و لیس ببعید لعدم المنع من الجماعة فى نافلة مطلقاً بحیث یشتملها ظاهراً و لا اجماع فیه، مع الترغیب فى الجماعة خصوصاً فى هذه الصلاة فى هذا الیوم، و لانه یحصل النفع اکثر لحصول ثوابها لمن یعرف هذه الآیات باالاقتداء و بها یظهر شعار الایمان."
2 - آیت الله حاج آقا رضا همدانى (متوفى 1323 ق) آیت الله آقا رضا همدانى در کتاب «مصباح الفقیه» جلد 2 صفحه 625 مى فرماید: "و اما الصلاة الغدیر فمن جملة من الأصحاب القول باستحباب الجماعة فیها، بل عن بعض نسبة الى المشهور."
3- آیت الله سید محمّد رضا موسوى گلپایگانى (متوفى 1414ه ق) ایشان نیز در حاشیه بر کتاب «العروة الوثقى» مى فرماید: "لابأس باتیانها جماعة رجاءً لما نسب الى المشهور."
4 - آیت الله حاج سید صادق حسینى روحانى: ایشان نیز در کتاب «فقه الصادق» که شرح بر کتاب «تبصرة المتعلمین» علامه حلى مى باشد، مى فرماید: "و منها: صلاة الغدیر، فعن المشهور جواز القدوة فیها بل عن ابی‌الصلاح ان ذلک من وکید السنن ."

تالیف : علی سلیمانی بروجردی