به گزارش خبرنگار مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، هر دین و آیینی، نمادها و نشانه‌‌هایی دارد و اسلام که آخرین دین آسمانی است، از میان نمادها و شعائر ظاهری و مکانی، به جایگاه مسجد و احکام آن بسیار اهمیت داده است.
مسجد، پایگاه اجتماعی جهان اسلام و نهاد هویت دینی مسلمانان است که نه تنها محل عبادت بلکه به عنوان پایگاهی برای مبارزه‌های سیاسی، اجتماعی، مکان برگزاری نماز، ذکر و دعا، دانشگاه عمومی مسلمانان و محل تعلیم و تربیت به شمار می‌رود که این عوامل وحدت مسلمانان را امکان‌پذیر می‌کند و در نهایت به مبارزه با استکبار جهانی منتهی می‌شود.
به همین سبب دشمنان اسلام می‌کوشند که مساجد، یعنی کانون‌های وحدت را از میان بردارند و به این مکان‌های مقدس ضربه وارد کنند.
سیر تکوین هنر و معماری اسلامی در طی دوره‌های مختلف و تطور زمانی در مسجد نمود و ظهور پیدا کرده است، بسیاری از مساجد تاریخی و بزرگ فعلی موجود در جهان اسلام در ابتدای ساخت و شکل‌گیری بسیار ساده بودند، اما در طی سالیان متمادی و در طول تاریخ، بسیاری از هنرهای نوین که برخاسته از ذوق و قریحه ذاتی هنرمندان مسلمان بودند، در این مساجد شکل گرفتند و تکامل یافتند و در هر عصری هنر و معماری تازه ابداع شد.
به همین خاطر اگر بخواهیم به هنر گذشته معماری اسلامی بپردازیم و آن را مورد مطالعه قرار دهیم، با نوعی انسجام و وحدت نسلی و سلسله مراتب تاریخی در هنرهای بکار گرفته شده، در مساجد مواجه خواهیم شد.
از طريق بررسي هنر معماري مساجد مي‌توان به اهميت نقش و جايگاه آنها در جامعه پي برد، گسترش كاركرد مساجد (برخلاف بناهاي مذهبي ديگر اديان)، اين بناها را به عنوان مبدأ و در عين حال مجمع مسلمانان و محل وحدت و انس براي حل و فصل امور جاري قرار داد و به اين لحاظ طي صدها سال، توجه حاكمان و اقبال مردم، جايگاه ويژه‌اي براي آنها از حيث اجتماعي رقم زده است.
اسلام دين جامع و كاملي است و تعاليم اين دين آسماني به نوعي در همه ابعاد زندگي متجلي مي‌شود و يكي از خلاقيت‌هاي معمار ايراني اين است كه اين دو را به خوبي با هم تركيب مي كند.
گسترش و نهادینه‌سازی ارزش‌های اسلامی و الهی در جوامع مسلمان به دلیل افزایش بازده برنامه‌های معنوی، در گرو تقویت ارتباط مساجد بوده و از این رو می‌توان آنها را به مکانی مهم برای ترویج فرهنگ قرآنی و گسترش فعالیت‌های دینی و اجتماعی مورد توجه شمرد.
از طرفی می‌توان گفت، مساجد اولین پدیده جغرافیایی هستند، چرا که به محض فتح سرزمین‌های کفر توسط سپاه اسلام به عنوان نماد یگانگی، توحید و مبارزه با شرک و بت پرستی در سرزمین‌های تصرف شده بنا شدند.
پیامبر اسلام (ص) نیز در هجرت به مدینه اولین مکانی را که برای استقرار آیین اسلام بنا کردند «مسجد قبا» بود؛ تا مردم حول محور این مکان مقدس به کسب فضایل انسانی و آموزه‌های دینی بپردازند.
تنها اماکنی که مسلمانان در آنها دوشادوش هم یکرنگ و یکدل اجتماع می‌کردند و این اجتماع به مصداق 'یدالله مع الجماعه' همواره منشاء خیر و برکات معنوی زیادی برای آنان بود، مساجد بودند.
براین اساس در فضای کالبدی شهرها و روستاهای کشورهای اسلامی، مسجد همواره قلب تپنده و جوشان آنها است و نه تنها همه شبکه راه‌های ظاهری و بلکه ارتباط درونی و قلبی اهالی تمامی شهرها و روستاها و حتی دنیا نیز به مساجد ختم می‌شوند و همین بس که در زمان اوقات شرعی در طول روز سه و یا پنج نوبت ندای الله اکبر در مساجد سرداده می‌شوند و حضور مسلمانان در مساجد برای اقامه نماز بر اهمیت این نقطه عبادی بیش از پیش می‌افزاید.
تمامی مساجد موجود در زمین از حیث سمت و جهت قرارگیری دارای وحدت جهت و انسجام هستند، چرا که سمت و سوی تمامی آنها به سوی خانه کعبه؛ اولین مکان خداپرستی و توحید است و هیچ مسجدی را نمی‌توان یافت که جهت و زاویه‌ای غیر از این داشته باشد و این ساختمان ظاهری مسجد است که تمامی مسلمانان را نیز جهت می‌دهد و مسیر آنان را تنها به یک نقطه واحد منتهی می‌کند، نقطه‌ای که کمال و سعادت انسان تنها در حرکت در این مسیر تعیین و تبیین می‌شود.
منابع:
کتاب آیین مسجد
-معماری و شهرسازی اسلامي (مباني نظری) تاليف محمد نقي‌زاده
نظر شما