به گزارش سرویس دیگر رسانه های خبرگزاری شبستان؛ از زمانی که فعالیت مجازی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی به ویژه تلگرام و اینستاگرام در کشورمان توسعه یافت، بسیاری از قاریان و فعالان حوزه قرآن کریم به فراخور جایگاه خود اقدام به تأسیس کانال‌ها و گروه‌هایی برای آموزش، تبلیغ و ترویج قرآن کرده‌اند که به نظر می‌رسد لازم است درباره آورده‌ها، بایسته‌ها و نبایدهای فعالیت مجازی قرآنی بررسی‌های لازم صورت گیرد؛ ایکنا در گفت‌وگو با کارشناسان رسانه‌ای و قرآنی به بررسی این موضوع پرداخته است:
اصول آموزش مجازی قرآنی
حسین ابراهیم آبادی، کارشناس رسانه و عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی معتقد است مشکل اصلی آموزش قرآن در فضای مجازی این است که قرآنیان می‌خواهند با همان روش‌های مربوط به فضای حقیقی در فضای مجازی نیز فعالیت کنند، در حالی که فضای مجازی نیازمند تولید محتوا و تولیدات چندرسانه‌ای است.
وی با یادآوری اینکه ژاپن از سال ۲۰۰۳ بر تولید محتوا در فضای مجازی سرمایه‌گذاری کرده است، گفت: نمی‌توانیم با مطالب به روز نشده یا تکراری، مخاطب را جذب کنیم، در میان انبوه اطلاعاتی که در فضای مجازی در جریان است، تنها محتوای جدید و غنی می‌تواند مؤثر باشد.
وی درباره اهمیت تولیدات چندرسانه‌ای نیز این چنین گفت: بدون انیمیشن و سیمولیشن نمی‌توانیم آموزش و تبلیغ مؤثر در فضای مجازی داشته باشیم، به ویژه در مسأله آموزش قرآن که به واسطه کثرت آیات مربوط به خلقت، طبیعت، تاریخ انبیا و ... استفاده از چندرسانه‌ای، می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
چند نوع کانال قرآنی داریم؟
محمد کاکاوند، قاری قرآن و از جمله کسانی که سال‌های زیادی است که علاوه بر فضای حقیقی، در فضای مجازی نیز به فعالیت قرآنی می‌پردازد، معتقد است: کانال‌ها، صفحات و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی قرآنی از سه دسته «اطلاع‌رسانی»، «تبلیغی و ترویجی» و «آموزشی» خارج نیستند. اگر این تقسیم‌بندی کلی را بپذیریم، یادآوری این نکته ضروری می‌شود که ممکن است بعضی از کانال‌ها نه فقط یک جنبه، بلکه دو یا هر سه جنبه ذکر شده از تقسیم‌بندی را در خود جای بدهند اما به هرحال، باز هم یکی از جنبه‌های اطلاع‌رسانی، تبلیغی یا آموزشی بر دیگر جنبه‌ها ارجحیت دارد.
کاکاوند ادامه داد: اگر بخواهیم جهت‌گیری محتوایی این تقسیم‌بندی را توضیح دهیم می‌توان گفت کانال‌های اطلاع‌رسانی عمدتا اخبار قرآنی، زمان و مکان جلسات، محافل و مسابقات قرآن کریم را پوشش می‌دهند، کانال‌های تبلیغی و ترویجی به تفسیر، تبیین و مفاهیم قرآن می‌پردازند و کانال‌های آموزشی، سعی دارند از جنبه‌های آوایی، تلاوت یا حفظ را به مخاطبان آموزش دهند.
کانال آموزشی قرآن؛ جلسه مجازی
بنظر می‌رسد نخستین شرط برای آغاز یک فعالیت موثر قرآنی در فضای مجازی همچون تاسیس کانال، سایت و .. این است که بدانیم کانال آموزشی قرآن و کانال تبلیغی و ترویجی قرآنی به مثابه یک جلسه آموزشی با تمام ویژگی‌های تخصصی و ظرافت‌هایش محسوب می‌شود، پس همانگونه که جلسه‌داری در فضای حقیقی نیازمند صلاحیت و تجربه لازم برای مدیریت یک محیط آموزشی قرآن است، پس مدیریت یک کانال قرآنی که قرار است فعالیت موثر در حوزه قرآن کریم داشته باشد، نیازمند احراز بعضی صلاحیت‌هاست که فرد خودش باید این سطح را در خودش احساس کند.
کاکاوند، قاری قرآن کریم در این مورد می‌گوید: متاسفانه شاهد آن هستیم که بعضی قرآن‌دوستان بدون اینکه حداقل چند سال جلسات قرآنی را از نزدیک درک کنند، تعلم به معنای شاگردی از محضر استاد را در کارنامه داشته و بدون آنکه صلاحیت حداقلی ورود به مباحث تبلیغی ترویجی و آموزشی را داشته باشند اقدام به تاسیس کانال قرآنی کرده‌اند.
بنابراین بنظر می‌رسد لازم باشد افرادی که می‌خواهند اداره صفحات تبلیغی یا آموزشی قرآن کریم را در فضای مجازی به عهده بگیرند، اگر خود استاد نیستند، حتما مشورت یا تایید چند تن از اساتید حوزه آموزش و پژوهش قرآن کریم را برای خود داشته باشند و دائماً به بازخورد فعالیت‌های خود در میان اساتید یا صاحبنظران حساس باشند.
لزوم برنامه‌ریزی، نیاز به نوآوری
توجه به این نکته مهم است که کانال‌های قرآنی، یک رسانه تخصصی دینی در ابعاد کوچک هم هستند؛ اگر رسانه‌های تخصصی دینی وظیفه دارند برای آگاهی مردم و رشد فکری جامعه، برنامه داشته باشند، یک کانال قرآنی هم این وظیفه را در ابعاد کوچک دارد که برای مخاطب خود، برنامه مدون داشته باشد به این معنا که سازنده کانال برای خود و مخاطبان هدف‌گذاری داشته باشد، بداند که قرار است مثلا در مدت شش ماه یا یک سال چه مطالبی را در چه راستایی به مخاطب ارایه دهد، مدیر کانال باید بداند فعالیت‌هایی که در این فضا انجام می‌شود قرار است تا چه میزان، سطح مخاطب را ارتقا بدهد؟ سپس لازم است این برنامه‌ریزی مدون در خدمت خلاقیت و نوآوری قرار گیرد نه آنکه برنامه‌ریزی را انجام دهیم اما محتوای مورد نیاز را دائماً کپی‌برداری کنیم.
گاه در فضای مجازی شاهد هستیم که یک مطلب، بارها و بارها در کانال‌های مختلف قرآنی و حتی غیرقرآنی منتشر می‌شود، در حالی که کوچکترین خلاقیتی بر آن صورت نگرفته و حتی نام منبع اصلی مطلب هم قید نمی‌شود. نتیجه بسیاری از این کپی‌برداری‌ها و انتشار مطالب تکراری، کلیشه شدن بعضی مطالب در ذهن مخاطبان است که متاسفانه علی‌رغم جایگاه مهمی که آن مطالب دارند، تاثیر خود را در میان مخاطبان از دست می‌دهند.
پرهیز از بمباران اطلاعاتی
پایش نشر مطالب امروز در دنیای مجازی اهمیت زیادی پیدا کرده است به این معنا که وسعت حجم مطالب منتشره در فضای مجازی، بمبارانی از اطلاعات را برای مخاطبان به وجود آورده است فلذا فعالان رسانه‌ای برای تبلیغ و ترویج مطالب خود در کنار خلاقیت، باید به این نکته توجه داشته باشند که حجم مطالب انتشاریافته توسط آنان در روز مشخص، هدفمند و در راستای برنامه‌ریزی اصلی که در مرحله قبل انجام شد، باشد.
علاوه بر بی‌تاثیر شدن بعضی فعالیت‌ها، یکی دیگر از مشکلاتی که بمباران اطلاعاتی به وجود می‌آورد، توهم «علم» به وجود می‌آورد و حتی می‌تواند به کم رونق شدن جلسات قرآنی که خاستگاه اصلی رشد قرانی هستند، بینجامد.
محمد کاکاوند در این مورد می‌گوید: تمام اطلاعات را نباید در فضای مجازی قرار دهیم، زیرا وظیفه ما در این فضا این است که مخاطب را به کشف و جست و جو هدایت کنیم نه اینکه همه مطالب، راحت و آماده در اختیار قرار دهیم و حتی بعضی را به پرخوری علمی دچار کنیم.
وی همچنین معتقد است برای نشر مطالب باید مخاطب را طبقه‌بندی کرد و بدانیم مطلب مورد نظر ما با ظرفیت و نیاز مخاطب چه تناسبی دارد.
اخلاق رسانه‌ای؛ لازمه کانال قرآنی
بنابر آموزه‌های صریح دین اسلام، هر کاری که با نیتی غیر از رضای خدا انجام شود، محکوم به شکست است، یک فعال رسانه‌ای قرآنی هم که مدیریت کانال، صفحه یا پایگاه قرآنی را به عهده دارد نباید نیتی برای خودبزرگ‌نمایی داشته باشید و در طول فرآیند فعالیت نیز، هرگونه غرور و خودنمایی، تخریب دیگران و منتقدان، نشر مطالب کپی‌برداری‌شده بدون ذکر منبع و ... خلاف اخلاق رسانه‌ای است.
کاکاوند، قاری و مدرس قرآن در این مورد می‌گوید: فضای به وجودآوردن تعصب بر یک سبک تلاوت یا یک استاد در بعضی کانال‌ها یا صفحات مجازی، مصداق نقض اخلاق رسانه‌ای است زیرا قرآن کریم مخالف تعصب می‌باشد، اگر هوادار یک سبک تلاوت یا مثلا یک استاد مصری هستیم لازم است با استدلال، تحلیل و بدون حمله به منتقدان، فعالیت خود را انجام دهیم.
ارزیابی و سنجش بازخوردها
امروزه یکی از روش‌های امکان‌سنجی از تاثیرگذاری ظرفیت‌های مجازی، استفاده از نظرسنجی‌ها و پرسشنامه‌ها برای بررسی میزان تاثیر محتوای ارایه شده به مخاطبان است. از این روی، اساتید، قاریان و فعالان قرآنی می‌توانند با بکارگیری این روش‌ها در فضای حقیقی همچون جلسات تخصصی و آموزشی خود، از میزان تاثیرگیری مخاطبان در موضوعات مختلف ارایه شده، ارزیابی مقتضی به عمل آورند. همچنین استفاده از این نظرسنجی‌ها در کانال یا صفحه مجازی قرآنی مورد نظر در کنار ایجاد فضایی برای اعمال درخواست مخاطبان همچون تلاوت‌های درخواستی، مقالات آموزشی درخواستی و ... می‌تواند رابطه یک‌طرفه موجود در برخی کانال‌های فعلی را به رابطه‌ای دیالکتیک و دوسویه، پویا و ارزیابی‌شده تبدیل کرد.
توجه به تمدن‌سازی قرآنی در رویکرد کلی و جزئی
بنابر توصیه‌های مکرر بزرگان دینی، هدف از احیای قرآن کریم، بنای زندگانی پاکیزه و جهانی قرآنی، عاری از ظلم، تبعیض، استبداد و استکبار است؛ اگر بنا باشد کانال‌های قرآنی و ظرفیت بزرگ قرآنیان در فضای مجازی، فقط به آموزش‌های ظاهری قرآن کریم بپردازد و از پرداختن به مولفه‌های بنای تمدن قرآنی غافل باشد، در نهایت این فعالیت‌ها ما را به کجا می‌رساند؟ شاید بتوان گفت این جهت‌گیری در تولید کلیات و جزییات محتوا، نقطه عطف تاثیرگذاری یا تاثیرپذیری و مقلد یا مولد بودن کانال‌های قرآنی ما است؛ گزارش‌های آتی ایکنا بیشتر بر این مورد متمرکز خواهد شد.
نظر شما