ظرفیت های بهار برای دل تکانی/صله رحم های مجازی رزق را افزایش نمی دهد

به گزارش خبرنگار گروه اندیشه خبرگزاری شبستان: عید نوروز فرصتی برای تجدید دیدار اقوام و نزدیکان است و شاید بهترین زمان برای فراموش کردن کدورت ها و کینه های قدیمی؛ اصلا شاید از همین نظر بود که بزرگ ترها از همان قدیم الایام تاکید می کردند که خانواده ها به شکل مستمر با یکدیگر رفت و آمد داشته باشند تا همیشه مهر و محبت در دل ها باقی بماند و اقوام تکیه گاه هم باشند.

این موارد حداقل فواید دید و بازدیدهایی است که امروز در میان برخی از مردم رنگ باخته و واقعیت تبدیل به مجاز شده است. افرادی که ترجیح می دهند در فضای مجازی به اقوام و دوست و آشنا تبریک سال نو بگویند و فکر می کنند همین مقدار برای صله رحم کافی است، غافل از آنکه دید و بازدید کردن مجازی آن هم در شرایطی که امکان دیدار حضوری وجود دارد، آسیب هایی را در پی خواهد داشت که از جمله آنها می توان به دوری خانواده ها از اقوام اشاره کرد.

از این رو، بر آن شدیم این مسائل را با حجت الاسلام محمد فروهر، کارشناس مذهبی و پژوهشگر فضای مجازی به گفت وگو بنشینیم که در ادامه حاصل آن به حضورتان تقدیم می شود:

چند سالی است که با ورود شبکه های اجتماعی و فعالیت انواع و اقسام نرم افزارهای پیام رسان تلفن همراه، بسیاری از دید و بازدیدها جای خود را به سلام و علیکی کوتاه و احوال پرسی های مجازی داده است. این سبک از ارتباط میان اعضای خانواده، اقوام و دوستان چه آسیب هایی را در پی دارد؟

در مورد اصل دید و بازدید و صله ارحام، به صورت گسترده ای در آیات قرآن کریم و روایات تاکید شده است؛ برای مثال در آیه نخست سوره «نساء» صراحتا به این مساله اشاره شده است. خداوند می فرماید: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ اى مردم از پروردگارتان كه شما را از نفس واحدى آفريد و جفتش را [نيز ] از او آفريد و از آن دو مردان و زنان بسيارى پراكنده كرد پروا داريد و از خدايى كه به [نام] او از همديگر درخواست مى ‏كنيد پروا نماييد و زنهار از خويشاوندان مبريد كه خدا همواره بر شما نگهبان است».

از سوی دیگر در مورد قطع رحم نیز تاکیدات فراوانی وجود دارد که از آن دوری کنید و هرگز قطع رحم نکنید؛ چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «سه گروه وارد بهشت نمی شوند: کسی که به سحر و جادو اعتقاد داشته باشد، کسی که شراب خوار باشد و کسی که قطع رحم کند».

مساله صله رحم در مورد اقوام و نزدیکان تاکید شده اما در مورد صلح رحم نسبت به والدین مسایل متعددی بیان شده است. برای مثال در آیه 23 سوره مبارکه اسرا آمده است: «وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا؛ و پروردگار تو مقرر كرد كه جز او را مپرستيد و به پدر و مادر [خود] احسان كنيد اگر يكى از آن دو يا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسيدند به آنها [حتى] اوف مگو و به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شايسته بگوى».

این «با» در «بالوالدین» در زبان عربی باء الصاق نام دارد، یعنی خود شما مستقیما به والدین تان احسان کنید نه اینکه مثلا پول بفرستید دیگری ببرد یا خادم ببرید تا به او کمک کند. بی واسطه به پدرو مادر نیکی کنید.

 این تاکید نشان از آن دارد که صله رحم باید به صورت حضوری و بازدید حقیقی باشد، یعنی انسان شخصاً نزد مادرش برود و به او احسان و او را شاد کند. این تاثیرش بسیار بیشتر از زمانی است که فردِ دیگری را به جای خود بفرستد، حتی اگر 10 تا کنیز هم بفرستد هیچ وقت تاثیری که حضور خود فرد دارد را نمی گذارد، این صله رحم باید حضوری باشد.

یعنی جز با حضور و دیدوبازدید، صله رحم ممکن نیست؟

در برخی روایات آمده است که اگر کسی به هر دلیلی امکان دیدار حضوری را نداشته باشد، می تواند از طریق مکاتبه و نامه صله رحم کند. همچنین، در روایت آمده است «صلوا ارحامكم و لو بالسلام‏؛ هرچند با سلام گفتن، با خویشاوندان پیوند برقرار كنید.

امروز فضای مجازی امکانات گسترده ای را در عرصه پیام رسانی ایجاد کرده ولی نکته اینجاست که این فضای مجازی نباید جایگزین صله رحم های حضوری شود بلکه باید مزید بر علت باشد، یعنی اگر من عادت داشتم که در طول هفته سه روز را به دیدار برادرم بروم، اکنون که نمی توانم این وقت را اختصاص دهم، هفته ای یک روز به دیدارش می روم و از طریق فضای مجازی نیز احوالش را می پرسم.

از سوی دیگر گاهی اشخاص در سفر هستند و امکان دیدار حضوری نیست، در نتیجه می توانند از فضای مجازی صله رحم کنند. این موارد مشکلی ایجاد نمی کند اما یک زمان هست که برخی فضای مجازی را جایگزین صله رحم می کنند.

برای مثال سال که تحویل شد پیامک پشت پیامک می آید. تبریک های تلگرامیِ فضای نرم افزارهای پیام رسان را پر می کند و تمام. اگر از فردی که این رویکرد را دارد، سوال کنید آیا به دیدار اقوامت رفتی یا خیر؟ در پاسخ می گوید در تلگرام عید را به او تبریک گفتم. این صله رحم های مجازی در شرایطی که فرد توان دید و بازدیدِ حضوری را داشته باشد یک آسیب به شمار می رود، چراکه بسیاری از فواید دید و بازدیدها عملا با این سبک رفتاری از میان می رود.

صله رحم های مجازی چه عواقب سوئی را به سبک زندگی تحمیل می کند؟ اساساً صله رحم حقیقی چه محاسنی دارد که فضای مجازی آن را کمرنگ کرده یا از بین می برد؟

نکته اول اینکه در صله رحم حقیقی، همبستگی و صمیمت و دلگرمی بیشتری وجود دارد. اینکه فرد به منزل برادرش برود، او را ببیند و صورت اش را ببوسد کجا و اینکه در فضای مجازی برایش پیام بفرستد کجا. من همیشه این مثال را می زنم که مثلا فرزندتان می گوید می خواهم به پارک بروم. شما بچه را نبرید و خودتان به پارک بروید و بعد با او تماس مجازی بگیرید و بگویید من پارک آمدم و اینجا فضای سبز دارد و آن طرف تاب و سرسره!

دوم آنکه در صله رحم حقیقی دیدارها تازه و همبستگی و خواسته ها بهتر منتقل می شود. طبق ارزیابی وقتی می خواهیم پیامی را به فردی منتقل کنیم تنها هفت درصد عواطف و منظور از طریق واژه ها منتقل می شوند و 38 درصد با لحن و 55 درصد زبان بدن؛ حال تصور کنید که در فضای مجازی پیام بفرستیم، نه واژه ای منتقل می شود و نه زبان بدن هست که نقش آفرینی کند.

سومین نکته اینکه وقتی صله رحم مجازی باشد تنها به بخشی از نیازها توجه می شود یعنی اینکه فقط احوال طرف پرسیده می شود، وقتی من در تلگرام به خواهرم پیام می دهم فقط حال او را پرسیده ام و این زمین تا آسمان تفاوت دارد با زمانی که به منزل او بروم و مطلع شوم که مثلا آیا مشکل مالی دارد و آیا فرزندانش مشکلی ندارند یا مریض نشده اند. این موارد در صله رحم مجازی دیده نمی شود.

نکته چهارم اینکه در صله رحم مجازی فرزندان خانواده از دیدار فرزندان اقوام محروم می شوند. این بسیار ارزش دارد که خانواده ها با یکدیگر دیدار داشته باشند. نکته دیگر زمانی است که در صله رحم مجازی وجود ندارد. نهایتا اشخاص 10 دقیقه برای یکدیگر وقت بگذارند اما وقتی یکدیگر را در دید و بازدیدها می بینند با یکدیگر صحبت می کنند و از احوال هم با خبر می شوند.

نکته پنجم اینکه وقتی دیدارها مجازی باشد طرف مقابل هم اینگونه با شما برخورد می کند. افراد می گویند همان طور که مجازاً از احوال من سوال کردی من نیز چنین حالت را جویا می شوم.

ششمین مساله برکات صله رحم حضوری است. طبق احادیث و روایات مهمان رزق و روزی را همراه خودش می آورد و زمانی که منزل میزبان را ترک می کند گناهان اهل خانه را همراه خود می برد. چه بهتر از آن که خانه ای رزق و روزی اش زیاد و گناهانش بخشیده و برکت به آن سرازیر شود. این برکات در دید و بازدید واقعی است که اتفاق می افتد نه صله رحم مجازی.

در کنار این مساله ما مباحث دیگری داریم که در روایات به آنها تاکید شده است مثل دست دادن، روبوسی کردن، کنار هم نشستن، در آغوش کشیدن و ... همه این موارد تاکید شده و حتی مسایلی جزئی تر نظیر اینکه وقتی به مهمانی می روید چه طور در بزنید، چه سمتی از در بایستید، وقتی یکدیگر را دیدید، چه کنید و ...، که همه اینها ظرفیت های صله رحم واقعی است.

بهار بهترین فرصت برای دل تکانی است، چطور می توان دل تکانی کرد به گونه ای که دل از کدورت ها و کینه ها خالی شود؟

اصلا خانه تکانی دل ها یکی از نتایج صله رحم است؛ یکی از روش های خانه تکانی دل همین صله رحم است که سبب می شود انسان با کسی که ارتباط اش با او قطع شده از در آشتی و دوستی در آید. چه بهتر که اتفاقاتی از این دست در بهار طبیعت رخ دهد. هم عید است و هم فرصت پذیرش برای طرف مقابل بیشتر است.