یحیی مقدسان- حوزه های علمیه به عنوان مهمترین و شاخص ترین داعیه دار ترویج و تبیین معنویت و دینداری در طول تاریخ، هماره محور این تحولات و نقطه عطف های تاریخی بوده و هستند. حوزه های علمیه نه تنها جریان ها را راهبری کرده و می کنند بلکه در بسیاری از مقاطع تاریخی، خود، جریان ساز و حادثه ساز بوده اند.
با این نگرش، مدیریت درونی حوزه ها و یا حتی نگاهی که از بیرون به حوزه های علمیه می شود، به طور جد و حتم می تواند تعیین کننده و سرونوشت ساز هم در چگونگی ادامه حیات حوزه های علمیه و هم کارکردها و مدیریت بیرونی جامعه توسط حوزه ها باشد.
بر اساس همین رویکرد، می توان اساس شکل گیری انقلاب اسلامی و رهبری داهیانه امام راحل(ره) به عنوان یک حوزوی و عالم دینی را تفسیر و تبیین کرد. با انقلاب بسیاری از نگرش های فردگرایانه و متحجرانه حوزوی تغییر یافت و در ادامه نیز با تغییر رویکرد مواجه شد. از سوی دیگر پس از جریان انقلاب، هم از ناحیه حضرت امام(ره) و هم مقام معظم رهبری، مباحثی مبنی بر تحول در حوزه های علمیه مطرح می شد. این امر در سال های اخیر به طور جد از سوی مقام معظم رهبری در دیدارهایی که به بهانه های مختلف، طلاب و اساتید حوزه های علمیه با ایشان داشته اند، مورد تاکید و سفارش خاصه ایشان قرار گرفته است.
تحول در حوزه های علمیه چه از لحاظ آموزه ها و تعالیم محتوایی و چه از منظر ساختار و روش، توصیه هایی بوده که ایشان دائما به آن نظر داشته و دارند. مولفه ها و رویکردهایی همچون چرایی و ضرورت تحول حوزه های علمیه، مولفه های مهم و سرنوشت ساز در تحول، تحول بنیادین یا سطحی، تحول بر اساس کدام چشم انداز و در نهایت مخالفت هایی که با این تحول گاها شنیده می شود، موضوعاتی است که در آستانه سالگرد سفر مقام معظم رهبری به قم و دیدار حوزویان با ایشان، ما را بر آن داشت تا در این راستا گفتگوهایی را صاحبنظران این حوزه داشته باشیم.
حجت الاسلام دکتر عبدالعلی رضایی، محقق و پژوهشگر فرهنگستان علوم اسلامی قم، در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار شبستان، علاوه بر توضیح و تفسیری از رویکرد به چنین تحولی در سطح حوزه های علمیه، تلاش کرد تا ضرورت هایی که مقام معظم رهبری در این تحول به آن نظر دارند را روشن تر و صریح تر تبیین نماید.
وی در ابتدای سخنانش با اشاره به اینکه امروزه شیعه توانسته است بعد از هزار و اندی سال به تشکیل حکومت توفیق یابد، اظهار داشت: هر چند مخاطبین خاص این حکومت جهان اسلام می باشد، اما امروزه همه جهان با رویکردهای مختلف از این حکومت انتظارات خاصی را دارند.
مولف کتاب « الزامات و موانع مهندسی تمدن اسلامی» که بر این باور بود که حکومت اسلامی با نگرش خاصی که منحصر به اوست در جهان مطرح شده است، ادامه داد: بر اساس این نگرش خاص، این حکومت باید بتواند آموزه های خود را تحت مقوله ها و مفاهیم عدالت و معنویت به جهانیان عرضه نماید.
وی با یادآوری فروپاشی کمونیسم و اضمحلال مولفه های سرمایه داری در جهان، اظهار داشت: امروزه در حالی جهانیان چشم به آموزه ها و تمدن اسلامی دارند که پرچم دفاع از مستضعفین کمونیسم به زمین خورده، و سرمایه داری نیز در تمام ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... چالش ایجاد کرده است.
مولف کتاب «تحلیل ماهیت تکنولوژی» که مدعی بود نظام سرمایه داری، نظام عدالت محوری را در جهان از بین برده است و صرفا خواهان همه امکانات برای یک حداقل سرمایه دار است، ادامه داد: جایی که دنیا به این مرحله رسیده است، حکومت اسلامی با پرچم تشیع در دنیا مطرح شده و همه انتظارات و امیدها به سوی جمهوری اسلامی است.
وی با ای ادعا که هدف انقلاب اسلامی ارائه تمدن و حکومت نوینی است، اظهار داشت: هدف این تمدن نوین ابتنای همه امور بر عدالت و معنویت و از بین بردن فقر و کاستی های بشریت است.
مولفه کتاب «مدیریت شبکه تحقیقات» همه اهداف این تمدن نوین را برخاسته از دین دانست و گفت: با این تفسیر، امروزه این حوزه های علمیه هستند که داعیه ترویج و تبیین دین را دارند و حوزه های علمیه به عنوان رکن در مفاهیم دینی مورد سوال و انتظاراند.
وی مقیاس همه این فعالیت ها را در ابعاد جهانی معرفی کرد که حوزه های علمیه باید بدان توجه داشته باشند و گفت: فعالیت هایی که در گذشته حوزه های علمیه عهده دار آن بودند، نمی توانستند در حد یک حکومت پاسخگو باشند و امروزه باید به توسعه در آن حوزه ها بپردازیم.
حجت الاسلام رضایی در همین راستا از تحول «مثبت» نام برد و درباره آن توضیح داد: تحول مثبت تحولی است که جوشش از درون خود سیستم باشد و ارزش های خود را پویا و به روز کند و مفاهیم و ابزارهایی که در اختیار دارد را در راه اهداف و اعتلای خود به کار بگیرد.
وی که بر این باور بود که این تحول درونی، یک ضرورت حقیقی و واقعی و در بعد شیعه جهانی است، ادامه داد: ضرورتی که مقام معظم رهبری نیزهماره در تحول حوزه ها مد نظر دارند همین مطلب است که ما یک اسلام جهانی می خواهیم.
مسئول گروه راهبردی فرهنگستان علوم اسلامی، ریشه این تحول را به آموزه ها و بیانات حضرت امام راحل(ره) برگرداند و و بیان داشت: همانطور که حضرت امام در بحث اجتهاد و فقاهت نیز اشاره داشتند، زمان و مکان را دو عامل و مولفه مهم در این فرآیند می دانستند که این دو عامل امروزه در بحث تحول باید به طور حتم جدی گرفته شود.
وی که حوزه اجتهاد در گذشته را صرفا مسایل فقه فردی می دانست که امروزه به مسایل اجتماعی و حکومتی نیز کشیده شده است، ادامه داد: امروزه در فقه باید به دنبال یک سبک زندگی فردی و اجتماعی و الگو دهی در تمام جوامع باشیم.
حجت الاسلام رضایی به عدم مدیریت این تحول در عرصه های مختلف اشاره کرد و گفت: همانطور که رهبری نیز در این باب بارها گلایه داشته اند، متاسفانه چون این جریان تحول مدیریت نمی شود، در نهایت نیز به یک حرکت جدی درحوزه های علمیه منجر نخواهد شد.
وی به بیانات رهبری در جمع طلاب و اساتید حوزه های علمیه در سال 89 اشاره کرد و گفت: ایشان به طور جدی این تحول را یک ضرورت در حوزه های علمیه دانستند که امروزه نیز در رویکردهای مختلف حوزه این ضرورت به طور جد احساس می شود که باید با مدیریت و هدایت صحیح پیش برود که در غیر این صورت راه به جایی نخواهد برد.
حجت الاسلام رضایی با بیان اینکه اگر این مدیریت را رها کنیم، باخته ایم، ادامه داد: همه باید در این راه کمر همت را ببنیدیم که بتوانید این فرآیند تحول را با مدیریتی صحیح به پیش ببریم.
وی مدعی بود که این تحول هم در مفاهیم و محتوای حوزه، هم در روش ها و شیوها و هم در ساختارهای مدیریتی حوزه باید اعمال شود و افزود: برنامه ها و رویکردهایی که فرهنگستان علوم اسلامی در دستور کار خود دارد، این بحث تحول را که از زمان حضرت امام(ره) مطرح شده بود، پی گیری می کرد.
این استاد حوزه با بیان اینکه این تحول مطرح شده در حوزه های علمیه، یک مسئله زیربنایی برای نظام جمهوری اسلامی است، گفت: در حوزه های علمیه تنهای جایی که اجتهاد به صورتی قوی صورت گرفته، فقه بوده که این مسئله برای یک رویکرد جهانی بسیار کم است.
وی که معتقد بود که تحول باید در سه لایه مختلف صورت بگیرد، ادامه داد: در حوزه های علمیه در باب فلسفه و کلام و اعتقادات کمتر کار اجتهادی صورت گرفته و امروزه در سطح جهانی نیاز مبرم به کار اجتهادی در این حوزه ها داریم.
پژوهشگر فرهنگستان علوم اسلامی با بیان اینکه حوزه نفوذ فلسفه ارسطویی و روش هایی که ما در مسایل فلسفی تا به حال به کار گرفته ایم، فاصله زیادی با روش اصولی و اصیل در مسایلی فلسفه اسلامی دارد، گفت: با این وجود تنها به ابداع و نوآوری و اصالت در فقه اکتفاء کرده، در حالی که تمام حوزه های ما باید به سطح اجتهادی فقه برسد.
وی بر این باور بود که بخشی از حوزه که مربوط به مباحث نظری و فلسفی هست نیز باید متحول شود و این مبحث را اولین لایه از سه لایه تحول در حوزه های علمیه معرفی کرد.
حجت الاسلام رضایی تحول در روش و رسیدن به شیوه ای متقن در مسایل عرفانی و اخلاقی را لایه دوم این تحول دانست و گفت: در این حوزه ها نیاز مند نگاهی هستیم که از رویکرد فردی به حوزه عرفان و اخلاق فراتر رفته که تا به حال به خاطر توجه صرف به این رویکرد آسیب های فراوانی دیده ایم.
وی تحول در حوزه فقه و فراروی از فقه فردی را نیز سومین لایه مد نظر در این تحول معرفی کرد و گفت: همانطور که حضرت امام و رهبری بارها بر آن تاکید داشته اند ما نیازمند فقهی هستیم که مسایل اجتماعی نیز در آن قابلیت استنباط داشته باشند.
حجت الاسلام رضایی که فقه اصغر را مربوط به نیازمندی های فردی می دانست، درباره فقه اکبر گفت: اما فقه اکبر در واقع حوزه نیازمندی های ما در یک رویکرد تمدنی و اجتماعی است و برای رسیدن به فقه اکبر باید به تحول جامع در حوزه فقه برسیم.
وی در یک جمع بندی از لایه های طرح شده در فرآیند تحول، حوزه های نظری و توصیفی، اخلاقی و عرفانی و در نهایت فقه را نیازمند تحول ضروری دانست و گفت: در همین راستا فرهگستان علوم اسلامی نیز در این زمینه کارهای زیادی انجام داده به طوری که می توان مدعی شد که در طول سی سال گذشته، زیرساخت های این مباحث را به انجام رسانده است.
حجت الاسلام رضایی در ادامه سخنانش درباره مخالفت برخی از حوزویان با مقوله و مباحث تحول در حوزه ، اظهار داشت: می توان گفت کسانی که با این امر مخالفت می کنند، سه دسته اند. یک گروه که در اقلیت هم هستند، کسانی اند که اصل انقلاب را قبول ندارند و البته آنقدر کم اند که راه هم به جایی نخواهند برد.
وی گروه دیگری از مخالفان را کسانی دانست که جریان تحول را درست و صحیح تحلیل و تفسیر نکرده اند و به تعبیر دیگر، انعکاسی که از تحول در نزد ایشان هست، گویی به هم ریختگی در فضای حوزه را برایشان تداعی میکند و از انحراف این تحول می ترسند.
حجت الاسلام رضایی که بر این باور بود که باید کرسی هایی در حوزه باشد که بتواند فرهنگ درست را در باب تحول به درستی تبیین کند، درباره گروه سوم گفت: بخش سوم هم مخالفت جدی ندارند، اما می توان گفت که دارای نگاه انقلابی در حوزه نیستند.
وی در همین باره افزود: چون برخی گستره مسایل حکومتی را نادیده می گیرند، لذا نیازها را نیز در حد نیازهای فردی تنزل داده و نگاهی عمیق و اجتماعی و تمدن ساز ندارند.
حجت الاسلام رضایی بر این باور است که نگرش انقلابی، یکی از شرایط لازم برای امر تحول در حوزه های علمیه است و برای این تحول باید از آرمان هایی که در انقلاب داشته و داریم، کمک گرفت و مدیریت کرد.
وی با این ادعا که هر چند نگاه غالب در حوزه، نگاه انقلابی و تحول خواه است، اظهار داشت: با این وجود به دلیل پیچدگی و گستردگی این تحول، یک مدیریت منسجم و یکپارچه در این فرآیند وجود ندارد و همین امر باعث خواهد شد که یا راه به جایی نبرده و یا این فرایند بسیار طولانی عمل کند.
حجت الاسلام رضایی فرهنگ سازی برای بحث تحول را یکی از ضروریات در حوزه دانست و گفت: هم درون حوزه را باید در امر تحول ساماندهی کرد و از ظرفیت های جهان اسلام برای تحول و رابطه متقابل حوزه و خارج حوزه استفاده کرد و سود جست.
وی با بیان اینکه این شرایط در حال فراهم شدن است، ادامه داد: مقام معظم رهبری هم بارها تاکید داشته اند که اگر حوزه متحول نشود در نهایت حاشیه نشین شده و این امر به حذف حوزه منجر خواهد شد. به همین خاطر حوزه باید به صورت جدی وارد مسایل اجتماعی و سیاسی شود.
پایان پیام/
نظر شما