خبرگزاری شبستان-رشت، مهری شیرمحمدی؛ پیکره حجیم «رستم کلاه چرمینه»، یکی از سرداران تالشی جنگ چالداران از سوی مدیریت شهری هشتپر در دهه 80ساخته و در میدان اصلی شهر نصب شد، اما خیلی زود این پیکره برچیده شد.
با روشن شدن چراغ هایش، موسیقی تالشی «هَیار هَیار» هم نواخته می‌شد. وجد و شادی و همخوانی به زبان تالشی با اثر استاد «هادی حمیدی» در میدان اصلی شهر «هَشت‌پر» می‌پیچید. اما این شادی هم دیری نپایید. دیگر کسی نمی‌توانست از این تندیس بزرگ شهر تالش عکس یادگاری بگیرید. زیرا رستم و اسب هایش ابلق شده بود. بخشی از کابل‌های برقِ تندیس بزرگ «رستم کلاه چرمینه» از پیکره آویزان شده بود. مردم می‌گفتند بخشی از کابل‌های برق در انبار شهرداری تالش خاک می‌خورد.
دستاورد نخستین شورای شهر تالش، به‌زودی از جا کنده شد. ابتدا تصور بر تعمیر آن بود، ولی وقتی ماهنامه تالش در شماره 46 خود در مورد فراخوان جدید شهرداری برای ساخت طرحی برای میدان امام شهر نوشت، معلوم شد زودتر از آنچه مردم تصور می‌کردند، رخش رستم کلاه چرمینه از میان مردم رخت بربست.
مردم می‌گفتند، این پیکره حجیم را در ییلاقات پرت کرده‌اند. برخی آن را بی‌حرمتی به سردار شهیدی که در راه وطن جان داده بود، پنداشتند. برخی هم گفته بودند اگر این رستم برچیده نشود، خود را از سیم‌های برق آن حلق آویز خواهند کرد. اعتراض‌ها به هزینه گزاف ساخت پیکره از جیب مردم در سال 88 افزایش یافت، ولی فریادها به جایی نرسید.
حدود سه سال پیش سردار شهید تالشی به هشتپر بازگشت. اما نه بدانگونه که بود، دیگر آن نور و شکوه گذشته را نداشت. افزون بر آن در گوشه‌ای از پارک حاشیه رودخانه «کرگانرود» بی‌رمق افتاده بود.
«شهرام آزموده» درباره این پیکره سردار تالشی که بخشی از هویت مردم تالش است، می‌گوید: نصب پیکره «رستم کلاه چرمینه»، که یکی از سرداران بزرگ در تاریخ تالش است، در آن زمان حرکت خوبی از سوی مدیریت شهری بود و موجب شد بسیاری که این شخصیت تاریخی را نمی‌شناختند، به‌فکر مطالعه درباره هویت وی بیفتند. همان زمان، ماهنامه تالش چندین شماره پیرامون نصب این تندیس مطالب منتشر کرد و بخاطر دارم 46 عکس روی جلد ماهنامه تالش چاپ شد و در شماره‌های متعددی پیرامون همین تندیس مطالب نقد منتشر شد.
سردبیر ماهنامه تالش همچنین یادآور می‌شود: تندیس رستم کلاه چرمینه در آن زمان یکی از نمادهای اصلی شهر تالش بود که در میدان اصلی شهر هشتپر نصب شده بود و همان زمان برای ساخت آن هزینه گزافی پرداخت شد، ولی کندن آن پس از آن همه هزینه تاسف‌آور بود. پس از کندن تندیس از میدان اصلی، مدتی تندیس را بالای تپه‌ای منتقل کردند و چند سال پیش دوباره نزدیک رودخانه نصب کردند. ولی درحال حاضر تندیس سیستم روشنایی ندارد و عملا کارکرد گذشته‌ای که برایش تعریف شده بود، دیگر متصور نیست.
اما رستم کلاه چرمینه که بود. سرداری که هنوز بسیاری از بزرگان تالش، وی را پدر جد خود می‌دانند و با افتخار و نیکی از وی یاد می‌کنند.
دکتر فرشته طالش انساندوست که از پژوهشگران برجسته گیلان است می‌گوید: از کودکی بیاد دارم که مادربزرگم و مادرم از رستم کلاه چرمینه به‌عنوان جد بزرگمان یاد می‌کردند.
منابع مکتوب اطلاعات کمی در این زمینه نوشته‌اند. شاید بدان علت که تاریخ مکتوب گیلان پس از صفویه رشد مطلوبی داشت و پیش از آن مستندات مکتوب موجود نیست. آنچه از خاطرات شفاهی از رستم کلاه چرمینه باقی مانده، وی را یکی از سرداران جنگ معروف «چالداران» معرفی می‌کند.
جنگ چالداران، نخستین جنگ دولت صوفیه با عثمانی در مرداد ماه سال 893 خورشیدی بود که در نزدیکی شهرستان چالدران در شمال غربی ایران رخ داد. در این نبرد نابرابر، سپاه عثمانی به فرماندهی «سلطان سلیم اول» بر سپاه صفوی به فرماندهی «شاه اسماعیل اول» پیروز شد و طی آن کردستان باختری (کردستان ترکیه، کردستان عراق و کردستان سوریه امروزی) از ایران جدا شد.
«علی امیری» درباره این شخصیت تاریخی می‌گوید: در دوره صفویه جنگی بنام چالدران رخ داد که تعدادی از سرداران گیلانی در آن ایفای نقش داشتند، یکی از آنها رستم کلاه چرمینه است که تالشی الاصل بود و این اسم در تاریخ ذکر شده است و بازماندگان این خاندان هنوز در قید حیات هستند.
معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی گیلان می‌افزاید: بابا جد بسیاری از خاندان‌های ساکن در تالش رستم کلاه چرمینه بود، از جمله شاخص‌ترین تیره‌های بازمانده از رستم کلاه چرمینه خاندان «شبان» است و شبان چیزی حدود دو سده در تصمیم‌گیری‌های حکمرانی نواحی تالش نقش غیر قابل انکاری داشتند. «یوسف خان شبان» و پدرش «حاجت بیگ شبان» (که البته شبان از دوره صدور شناسنامه رایج شد) و جداش «اولاد بیگ» و جدش و همانطور بالاتر تا به رستم کلاه چرمینه می‌رسیم.
وی با بیان اینکه از رستم کلاه چرمینه چند خاندان در گیلان شناخته شده است ادامه می‌دهد: خاندان «یاوری» که جدشان یاور توپخانه رشت بود و در قشون دوره قاجار «عموی یوسف خان شبان» بود. خانواده «طوایف» و خاندان «شبان» از نسل وی هستند، ضمن اینکه سادات تالش که از دوران بعد از ماجرای ترکمچای حکومت نواحی تالش جنوبی به جد آنها یعنی« میرکاظم» تالش و بعد «میر حسن تالش» و اولاد وی رسید هم از بازماندگان رستم کلاه چرمینه هستند.
معاون سازمان اسناد و کتابخانه ملی یادآور می شود: بازماندگان رستم کلاه چرمینه، یکی از قدیمی‌ترین خاندان‌های حال حاضر گیلان هستند که چیزی حدود 400سال پیشینه این خاندان در لابه‌لای میراث مکتوب دیده می‌شود.
امیری تاکید کرد: بی‌شک، پیش از این اسناد مکتوب، روایت‌های شفاهی هم از رستم کلاه چرمینه درمیان این خاندان هست که تا امروز مستند نشده و می باید مکتوب شود.
حالا رستم کلاه چرمینه به هشتپر بازگشته است اما بی‌نور و موسیقی تالشی، افتاده در حاشیه رودخانه کرگانرود. سرداری که موجب فخر تالش بود، می‌توانست شناسنامه هویت شهرستان‌های تالش نشین گیلان باشد اما این پیکره حجیم نه تعمیر شده و نه مسافران اتراق کننده در حاشیه رودخانه او را می‌شناسند.
نظر شما