به گزارش خبرنگار گروه مهدویت و غدیر خبرگزاری شبستان، به منظور بررسی نظریه انتظار در آراء و اندیشه مقام معظم رهبری آیت الله العظمی خامنه ای در ایام الله دهه فجر با حجت الاسلام والمسلمین «محسن مهاجرنیا»، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت وگویی داشته ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می شود:
انتظار در پارادایم امامت چه معنایی دارد و چه تعریفی از آن ارائه می شود؟
پارادایم بودنِ امامت به این معنا است که همه دین و همه دنیای همسوی با دین در این چارچوب وجود دارد. فراانگاره رقیب آن کفر و شرک و نفاق و دنیاهای متناسب با هر کدام است. از این منظر «امامت» دو شأن دارد یکی شأن ملکوتی است یعنی ائمه(ع) دارای مقام معنوی و والایی در عالم تکوین هستند (خطبه هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366) که این جایگاه به صورت برجسته ای در زیارت جامعه کبیره ترسیم شده است و به تعبیر آیت الله العظمی خامنه ای، مخالفان ائمه(ع) هیچگاه بر سر مقامات معنوى آنها، با ائمه(ع) دعوايى نداشتند. (خطبه هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)
شان مدیریتی و رهبری در تحقق حاکمیت الهی و در تحقق حکومت اسلامی در نظرگاه آیت الله العظمی خامنه ای چیست؟
به باور شیعه، نقش تکوینی امام در هر سه دوره حضور، غیبت و ظهور، وجود بالفعل دارد و امام به همان نسبتی که در دوره حضور می تواند تأثیرگذار باشد، در دوره غیبت هم اثرگذار است. اما آنچه که در دوره غیبت نیست، شؤون مدیریتی و اجرایی امام(ع) است و آنچه مورد «انتظار فرج» است، در سطح همین شؤون مدیریتی و اجرایی قرار دارد و مبارزات امامان(ع) در دوره حضور هم بر سر همین شؤون بوده است (بيانات در جمع طلاب حوزه علميه قم، 19/3/1367 ) همان طوری که آیت الله العظمی خامنه ای تصریح می کنند: «تمام بحث ائمه(ع) با مخالفان‌شان و بحث اصحاب ائمه(ع) در مبارزاتشان همين مسئله حكومت و حاكميت و ولايت مطلقه و عامه بر مسلمين و قدرت سياسى بود». (خطبههاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)
پاسخ مقام معظم رهبری به این شبهه که مقامات دنیوی مانند حکومت چه ارزشی دارد که امامان معصوم(ع) بر سر آن دعوا کنند، چیست؟
ایشان می فرمایند: «حكومت در اسلام صرف حكومت مادى نيست، مادّه و معنى به هم پيچيده است، حاكم فقط ادارهى امور زندگى مردم را نمى كند بلكه ادارهى روح مردم و فكر مردم و دل مردم را هم مىكند پس حكومت آن وقتى كه در اسلام مطرح مىشود معنا و نام امامت پيدا مىكند، امامت جوهرهاش عبارت است از خلافت الهى بر روى زمين و بر مردم و اين به مسائل زندگى مردم خلاصه نمىشود بلكه دل مردم، روح مردم، جهت دهى مردم، هدف گيرى تلاش هاى مردم و قالبگيرى مجموعه زندگى مردم در آن مندرج است». (بيانات در جمع طلاب حوزه علميه قم، 19 / 3/ 1367)
بنابراین «امامت» یعنی حضور بالفعل امام در مدیریت همه اسلام(به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت) در دوره دویست و پنجاه ساله ائمه(ع) و «غیبت امام(عج)» یعنی فقدان امام در مدیریت همه اسلام (به معنای حاکمیت) و مسلمین (به معنای حکومت) و «انتظار امام» یعنی امید به بازگشت امام در مدیریت همه اسلام(به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت) و «ظهور امام» یعنی بازگشت مجدد امام در مدیریت همه اسلام (به معنای حاکمیت) و مسلمین(به معنای حکومت).
بر اساس نگاه پارادایمی به امامت، چه سطوح هویتی و تاریخی شکل می گیرد؟
پذیرش این مبنای اعتقادی سیاسی که حاکمیت و حکومت، دو عنصر جوهری امامت هستند و در غیبت آن دو عنصر «انتظار» به مثابه بزرگ ترین راهبرد شیعه در مسیر تحقق ظهور یعنی تحقق «حاکمیت الهی» و «امامت ولی الله الاعظم(عج)» است، اهمیت تبیین جایگاه انتظار را در کلام سیاسی روشن می کند و در بازخوانی انتظار در پارادایم امامت، ویژگی ها و خصایص ذیل را برجسته می کند.
بر اساس این نگاه چهار سطح هویتی و تاریخی تعریف می شود:
1. ویژگی «انتظار» آن است که تنها در دوره غیبت معصومان(ع) است و برخلاف بسیاری از مفاهیم پارادایمیک دیگر، اختصاص به دوره حضور و یا اعم از دوره حضور و غیبت نیست.
2. انتظار، گفتمان جایگزین امامت در دوره غیبت است و در مقیاس یک فلسفه زندگی در همه ابعاد آن است. انتظار جامع ترین آلترناتیو امامت است که همه هویت اسلام و تشیع و موضوعاتی همانند نیابت و ولایت فقیه در عصر غیبت، آرمان های متعالی مکتب و صلاح دین و دنیا ذیل آن قرار می گیرند.
3. انتظار از سنخ مناسک عبادی یا یک اصل اعتقادی محض نیست. در عبادت انجام درست عمل به قصد قربت کافی است و در اعتقاد به اصل امامت، داشتن باور و همراهی عملی در موارد خاص کافی است اما انتظار وقتی به جای امامت می نشیند علاوه بر اعتقاد و عمل رایج، برای زمینه سازی ظهور و بازگشت امامت برای تحقق حاکمیت و حکومت اسلامی، هم باید تلاش کرد.
4. علاوه بر نقش جایگزینی، انتظار در عصر غیبت یک راهبرد کلان برای عبور جامعه متلاطم و مملو از ظلم و جور به سمت ظهور حاکمیت دینی برای تحقق قسط و عدل است.
در اندیشه آیت الله العظمی خامنه ای انتظار چه رهاوردی برای بشر متضرر از غیبت امام معصوم(ع) دارد؟
انتظار جزء لاینفک فلسفه سیاسی امامت در دوره غیبت است و به همین دلیل موضوع انتظار در بیان آیت الله العظمی خامنه ای به صورت وصف اضافی «انتظارِ تجسمِ جامعهى عادلانه» بیان شده است. ظرف عملیاتی این عنصرِ اساسیِ امامت در جهانی پر از ظلم و ستم است که توقع و امید به دگرگون‌سازی در آن، در مقیاس «سبک زندگی» برای همه جهانیان است. «يملأ اللَّه الارض قسطا و عدلا»، خدا به وسيله ظهور حضرت بقيةاللَّه الاعظم (عج) زمين را پر از قسط و عدل مى كند.
عنصر «انتظار شيعه»، به دنبال دنيایی سرشار از عدالت، راستى، صميميت، انسانيت، معنويت، فضيلت، اخلاق انسانى صحيح و والا است، دنیایی که در آن حاكميت زر و زور راهى نداشته باشد (بيانات به مناسبت نيمه شعبان27 /10/1373 ) و آن دنیای زیبا در «نظام امامت است يعنى بدون امامت و ولايت و حكومت اسلامى جامعه مسلمين داراى نظام نيست. (خطبه هاى نماز جمعه، 2/11/ 1366)
نظر شما