خبرگزاری شبستان: همانطور که گفته شد عزاداری برای سالار شهیدان عالم (ع) از همان عصر عاشورا توسط زنان حرم آغاز شد و پس از آن نیز توسط شیعیان آل الله و نیز اهل بیت عصمت و طهارت تداوم یافت تا امروز به عنوان میراثی گرانبها به دست ما برسد.
اما در ایران هم که از همان ابتدا عشق به ائمه (ع) موج می زد از همان اوان رخداد این واقعه ننگین تاریخی به طور آشکار و نهان عزاداری و سوگواری برای سیدالشهداء و یاران باوفایشان رسمی متداول بوده است.
اصولا حاکمیت مذهب تسسن در طی 9 قرن نخست هجری، صورت مذهبی غالب در ایران بوده است. البته وجود استثناهایی چون مقاطع حکمرانی و قدرت یابی دولت زیدیان در طبرستان، آل بویه، دوره سلطان محمد خدابنده و سربه داران این صورت غالب را گاه دچار چالش هایی جدی می کرد. به علاوه جدای از حاکمیت، در سراسر این 9 قرن اولا تمایلات شیعی در میان بسیاری از سنیان ایران وجود داشت؛ و ثانیا تشیع اصیل امامی و نیز تشیع زیدی در میان مناطقی از ایران رسمیت مردمی و محلی مداوم داشت. در طی این دوران تشیع اصیل امامی و زیدی ایران، از کوفه و بغداد و سپس نجف و حله تغذیه می شد.
مراسم عزاداری شیعیان، نخست فقط در ایام محرم و در کربلا و برخی مناطق دیگر برگزار می شد اما از آغاز قرن سوم این مراسم وضعیتی دیگر یافت. شیعیان آن عصر مراسم عزاداری را تحت عنوان مجالس الناحیه یا الرثا برگزار می کردند. ضمن آنکه در قرون سوم نائح ها کسانی در رثای اهل بیت و در مجالس عزا شعرخوانی می کردند. در قرون سوم، چهارم و پنجم همزمان با تشکیل دولت های شیعی آل بویه در عراق و حمدانیون در سوریه و فاطمیون در مصرف مذهب شیعه گسترش و به تبع آن مراسم عزداری هم توسعه یافت و در بسیاری از شهرها، روز عاشورا روز عزا و تعطیل عمومی اعلام شد.
در این بین البته تشکیل حکومت آل بویه اهمیتی خاص داشت.
دوران آل بویه
تلاش های پیاپی نهضت های مختلف ایرانی برای تصرف بغداد و تسلط بر مرکز خلافت عباسی، پس از ناکامی های بسیار سرانجام در سال 334 هجری توسط جنبش استقلال طلبی ایرانی به رهبری خاندان آل بویه با موفقیت همراه شد. در این سال بود که احمد دیلمی آرزوی دیرین ایرانیان را عملی کرد و پس از غلبه بر خلیفه عباسی وقت المستکفی بالله، بغداد را به تصرف درآورد. خلیفه هم از ورود وی به بغداد استقبال کرد و معزالدوله ملبقش نمود.
تسلط بر بغداد تنها به منزله پیروزی سیاسی و اقتصادی ایرانیان بر اعراب نبود، بلکه مرحله نوینی از تکامل رویکرد ایرانی و شیعی به اسلام را در برابر رویکرد عربی رقم زد. از آن به بعد، خلافت عباسیان اهمیت خود را به عنوان عامل نیرومند سیاسی جهان اسلام از دست داد و به مقامی صرفا روحانی و مذهبی تبدیل شد که تا حد زیادی زیر نفوذ فرمانروایان مستقل و شاهزادگان جامعه اسلامی بود. یعنی در حالی که خلافت و حکمت دولتی در دست خلفای عباسی بود، عمدتا حکومت و سازمان آتن زیر نفوذ آل بویه طرفدار خاندان علی (ع) و مشوق روش شیعی بود.
اعتقاد آل بویه آن بود که خلافت حق علویان است و عباسیان آن منصب را غصب کرده اند. آل بویه در طبرستان و به دست علویان اسلام آوردند.
اقامه عزای محرم به مدت یک دهه را نیز از ابتکارات معزالدوله دانسته اند. در احوالات او آورده اند که وی خود نیز لباس حزن و عزا می پوشید و در پیشاپیش جماعت عزاداران حرکت می کرد.
رسم زیارت قبور ائمه (ع) هم از همین دوره رایج شد. کما آنکه معزالدوله خود همراه با وزرا و اعیان دولتش هر پنجشنبه به زیارت مزار امام جواد و امام کاظم (ع) می رفت و شب جمعه را در آنجا به صبح می رسانید. ساخت نخستین بارگاه و ضریح بر مقابر امامان شیعه و آبادانی اطراف آنها را نیز آل بویه نسبت داده اند.
اعلام غدیر به عنوان عید رسمی
روز غدیر خم هم اول بار در زمان آل بویه به عنوان عید رسمی اعلام شد. به روایت مورخان در شب پنجشنبه، 18 ذی الحجه سال 352 هجری معزالدوله دستور داد تا به ماندد دیگر اعیاد مردمان شهر را آذین بندندو اتش بازی کنند. بازرها را شب هنگام هم باز نگه دارند و بوق بزنندف برقبور خویش بروند و صلوات فرستند.
در دوران حکومت آل بویه تشیع با تلاش های علمای طراز اول وقت نظیر شیخ مفید، معاصر عضدالدوله و شیخ صدوق معاصر عمادالوله و در سایه حمایت حکام بویهی، فاطمی و حمدانی رشدی چشمگیر کرد. آل بویه در عین تقید به آیین های شیعی رسوم ایرانی را نیز پاس می داشتند و اگر این میان تعارضی هم رخ می نمود با چاره اندیشی در مقام جمع ایرانیت و شیعیت برمی آمدند.
ممنوعیت عزاداری سیدالشهداء
با این حال برگزاری سوگواری و دیگر آیین های شیعی در عصر آل بویه چندان باثبات نبوده و با کش و قوس های فراوان همراه بوده است از جمله آنکه در سال 383 هجری با دستور ابوالحسن علی ابن محمد الکوکبی وزیر به اهل کرخ، برگزاری همه مراسم شیعی از جمله عزاداری و نوحه خوانی بر امام حسین (ع) ممنوع شد.
کوتاه سخن آنکه آل بویه اولین کسانی بودند که سوگواری سالار شهیدان را گسترش دادند و آن را از دایره محدود نوحه سرایی در خانه ها و مجالس خصوصی و مرثیه خوانی های آرام و مخفی بر سر قبر اما حسین (ع) خارج کردند و به دایره گسترده دسته گردانی آشکار در بازارها و خیابان ها کشاندند. آنان در گسترش شعائر شیعی و خصوصا سنت عزاداری تنها به عراق اکتفا نکردند بلکه درصدد برآمدند که این شعائر را به دیگر بلاد اسلامی نظیر ایران، مصر و شمال آفریقا اشاعه دهند.
منبع: حسام مظاهری، محسن. رسانه شیعه: صص 41 تا 47
پایان پیام/
نظر شما