محمدحسین رجبی دوانی، استاد دانشگاه و صاحب نظر مسایل تاریخ اسلام در تحلیل و بررسی نقش کوفه، در طول تاریخ اسلام به خبرنگار شبستان گفت: کوفه در کنار چهره زشت و پلیدی که به دلیل عدم همراهی با امام حسین (ع) خیانت به آن حضرت و کوتاهی در یاری امام علی (ع) و امام حسن مجتبی (ع) داشته است در فرهنگ ما نامی مترادف با خیانت، سست عنصری، بی وفایی و بی اعتمادی دارد حال آنکه اگر جنبه دیگر این شهر و مردم آن را بنگریم، کوفه و مردمان آن دارای سوابقی درخشان و امتیازاتی هستند که سایر شهرهای مهم عالم اسلام از آنها بی بهره بوده اند.
کوفه نخستین مرکز پیدایش شیعه
رجبی در رابطه با نخستین مرکز پیدایش تشیع در تاریخ اسلام گفت: شیعه در شهر مدینه که مهد پرورش امامان معصوم (ع) است، موضوعیت ندارد اما در کوفه شیعه حضوری فعال دارد. نخستین مراکز پیدایش شیعه، دو شهر کوفه و مدائن هستند و دلیل آن نیز دارا بودن حاکمیت دو صحابی بزرگ پیامبر (ص) یعنی عمار یاسر و سلمان است عمار یاسر در زمان خلیفه اول مدتی، فرمانروای کوفه بود و سلمان فرمانروای مدائن، این دو بزرگوار هر چند از جانب خلیفه اول، به فرمانروایی منصوب شدند اما از این فرصت و موقعیت بهره برده و بذر تشیع را در این دو شهر بزرگ اسلام کاشتند.
وی درخصوص موقعیت تاریخی شهر مدائن و دلیل عدم همسانی آن با کوفه در این زمینه خاطرنشان کرد: اهالی شهر مدائن عموماً ایرانی بودند و در زمان خلیفه دوم، برخلاف تعالیم اسلام در میان عرب و عجم، تبعیض هایی پدید آمد و مدائن نتوانست با کوفه برابری کند اما به این نکته نیز باید توجه داشت که عموم مردم کوفه شیعه نبودند بلکه اقلیتی از جمعیت کوفه را شیعیان تشکیل می دادند اما این اقلیت در هیچ جای دیگری از عالم اسلام وجود نداشت لذا اگر اهل بیت (ع) امیدی به یاری شدن از جانب مردم داشتند در درجه اول این امید معطوف به کوفیان بود.
هویت شیعه در جامعه اسلامی
شیعه به معنای پیروان اهل بیت (ع) و قائلان به امامت و خلافت بلافصل امیرالمومنین (ع) پس از وجود مقدس رسول گرامی اسلام (ص) است. البته اعتقاد به وجود نص در رابطه با مساله امامت نیز از عقاید اصلی تشیع و وجه تمایز آن با سایر فرق است شیعه معتقد است که درباره هر امامی، باید نص صریح وجود داشته باشد. نص یعنی بیانی صریح و حکم مشخص در ارتباط با یک موضوع. در عقاید تشیع برای تک تک ائمه معصومین (ع) می بایست نص وجود داشته باشد یعنی امام پیشین باید حداقل یک یا چند نوبت در ارتباط با امام پس از خود به صراحت تعیین تکلیف کرده و او را معرفی کرده باشد. شیعه با این معنا و مفهوم (پیروان اهل بیت (ع) مدتی طول کشید تا در جامعه اسلامی آن روز، هویت یافته و جایگاه خود را پیدا کند. به عبارت دیگر لفظ شیعه، در آغاز به پیروان هر فردی اطلاق می شد چنانکه شیعه عثمانی داریم، شیعه امیرالمومنین (ع) داریم شیعه امام صادق (ع) داریم شخص حضرت امام حسین (ع) در کربلا خطاب به دشمنان از لفظ (شیعه آل سفیان) استفاده می کنند. این نشان می دهد که لفظ شیعه برای پیروی از هر کس و هر جریانی به کار برده می شد یا حتی د زیارت عاشورا می خوانیم (لعن الله اشیاعهم) یعنی پیروان آنها را نیز لعن و مورد نفرین قرار می دهیم.
شیعه از زمان حیات پیامبر شکل گرفت
وی خاطرنشان کرد: لفظ شیعه عمدتاً در زمان امام صادق (ع) در جامعه رواج یافته و مفهوم خاص خود را پیدا کرد. اما صرفنظر از این که این واژه در چه عهد و چه زمانی هویت یافته است مفهوم کلی آن به عنوان کسانی که امیرالمومنین (ع) را به عنوان جانشین بلافصل پیامبر بشناسند، در همان زمان حیات پیامبر شکل گرفت. بزرگانی چون سلمان، ابوذر، عمار و مقداد اصطلاحاً ارکان اربعه شیعه خوانده می شوند و از شخص حضرت رسول (ص) روایتی نقل شده است که خطاب به امیرالمومنین (ع) فرمود: یا علی انت و شیعتک هم الفائزون یا در تعبیری دیگر دارد هم المفلحون.
رجبی دوانی در ادامه با اشاره به ماجرای بعثت پیامبر گرامی اسلام و بازگویی وقایع بعثت از جمله شرایط پذیرش اسلام توسط حضرت محمد (ص) برای خدیجه کبری (س) از حضرت خدیجه (س) به عنوان نخستین شیعه در اسلام یاد کرد و گفت: در روایت قطعی و محکمی از امام کاظم (ع) نقل شده است که حضرت خدیجه (س) در همان روز اول بعثت پیامبر، پس از معرفی علی (ع) به عنوان جانشین آن حضرت، با امیرالمومنین (ع) به عنوان امام بیعت کرد. بنابراین شیعه به عنوان پیروان حضرت علی (ع) و فرزندانش، از زمان حیات پیامبر (ص) موضوعیت پیدا کرد و پس از سلمان و عمار و ابوذر و مقداد، اصحابی دیگر مانند حذیفة بن یمان (صاحب سر پیامبر) ابوایوب انصاری، خذیفة بن ثابت، عثمان حنیف انصاری و ابوهیثم بن طیحان از جمله شیعیان بودند.
اکثر شهدای کربلا از کوفیان بودند
معاون پژوهشی دانشگاه امام حسین (ع) در ادامه بیان فضایل کوفه و کوفیان تصریح کرد: بخش عمده و اکثریت شهدای کربلا نیز کوفی هستند چهره های بزرگی مانند عابس بن ابی شبیب، بریر بن خضیر همدانی، حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه، شوذب بن عبدالله همدانی و سعید بن عبدالله حنفی ساکن و اهل کوفه هستند. کوفیان در عین این که بزرگترین جنایت تاریخ را مرتکب شدند، اما در عین حال بیشترین اصحاب و یاران حضرت اباعبدالله (ع) در کربلا نیز از کوفیان هستند. بنابر اسناد تاریخی از جمع اصحاب حضرت نزدیک به 5 نفر از بصره و تعداد انگشت شماری نیز از بردگان و غلامان و بقیه از اهالی کوفه بوده اند.
رجبی دوانی همچنین با اشاره به وقوع قیام های متعدد در کوفه، پس از حادثه عاشورا یادآور شد: قیام زید بن علی فرزند امام سجاد (ع) به دعوت اهل کوفه انجام شد. زید در ابتدا خطاب به کوفیان می فرماید که سابقه شما نسبت به اجداد من سابقه ای قابل قبول نیست! اما کوفیان پیمان می بندند که بر عهده خود وفادارند و قیام نیز انجام می شود اما شکست می خورد. به گواهی تاریخ کوفه تا دوره مامون عباسی به شکل مسلم مرکز قیام های علویان بوده است و علویان بارها و بارها در کوفه قیام کرده اند، حتی در زمان مامون موفق شدند حکومتی هر چند موقتی به مرکزیت کوفه برپا کرده و برای مدتی تمام سرزمین حجاز نیمی از عراق، یمن و قسمتی از ایران (خوزستان و مناطق جنوبی ایران) را به کنترل خود درآورند اما بعدها مامون این قیام را سرکوب کرد.
کوفه؛ مرکز قیام های متعدد علویان در تاریخ اسلام
وی با اشاره به مساله هجرت اجباری امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (ع) از مدینه تصریح کرد: فراخواندن ایشان از مدینه نیز در ظاهر برای واگذاری ولایتعهدی، اما در واقع برای جلوگیری از قیامهای علویان بود که عمدتاً از کوفه نشات می گرفت. مامون با این کار به دنبال القای این موضوع به علویان بود که بزرگ و مولای علویان، حضرت رضا (ع) ولیعهد حکومت است و قیام ها و شورش های آنها در مخالفت با حکومت عباسی کاری بیهوده و عبث است. البته تا حدودی نیز در این هدف موفق شده و جلوی قیام ها و انقلابهای علویان را گرفت.
این استاد دانشگاه در ادامه گفت: با وجود اینکه پس از بنای بغداد، بسیاری از رجال و سرشناسان کوفه حتی شیعیان کوفه به بغداد مهاجرت کردند اما کوفه موقعیت انقلابی و مرکزیت تشیع و حمایت و هواداران از اهل بیت را (هر چند همراه با ضعف ها و سستی ها) از دست نداد و تا زمانی که این شهر در عرصه سیاسی، فرهنگی و علمی عالم اسلام، حرفی برای گفتن داشت موقعیت خود را همچنان حفظ کرد.
کوفه در عصر ظهور
رجبی دوانی در رابطه با روایات مرتبط با کوفه مبنی بر مرکزیت حکومت امام عصر (ارواحنا فداء) در عصر ظهور گفت: با توجه به اینکه در زمان ائمه معصومین (ع) هنوز نجف موضوعیت پیدا نکرده بود لذا در روایات ما از کوفه نام برده شده است.بنابر گواهی تاریخ مرقد و قبر حضرت امیرالمومنین (ع) تا سالهای سال مخفی بود و در زمان هارون الرشید مشخص شد و اصولاً نجف تا زمان شیخ طوسی (قرن پنجم) شهر نبوده است بلکه تنها مرقد مطهر حضرت امیر (ع) و تاسیساتی چند در اطراف آن وجود داشت که برای پذیرایی از زایران مورد استفاده قرار می گرفت. تا زمانی که شیخ طوسی در هجوم سلجوقیان از بغداد به نجف هجرت کرده و در کنار حرم مطهر علوی، حوزه علمیه نجف را بنا نهاد سپس به مرور زمان نجف تبدیل به شهر شد. هر چند که نجف فاصله چندانی با کوفه ندارد (نزدیک به 7 کیلومتر) و بر بلندای کوفه قرار گرفته است.
وی تصریح کرد: تصور بر این است که مرکزیت خلافت حضرت حجت (عج) نیز می بایست در جوار مرقد مطهر امیرالمومنین (ع) به عنوان نخستین امام معصوم قرار داشته باشد چرا که قداست کوفه به دلیل مسجد جامع کوفه است و قداست مسجد جامع کوفه از امیرالمومنین علی (ع) است. «شرف المکان بالمکین» همانگونه که مدینه اگر اعتباری دارد به سبب وجود نبی مکرم اسلام حضرت محمد (ص) است و در درجه بعد وجود حضرت زهرای مرضیه (س) و ائمه ای که در مدینه به دنیا آمده یا در آن مدفون هستند.مسجد جامع کوفه طبق فرموده امام علی (ع) پس از مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص) و پیش و فراتر از مسجدالاقصی است.
وی تاکید کرد: مولای متقیان حضرت امیر (ع) با آن بزرگواری و مناعت طبع بی مثل و مانند خود، قداست مسجد جامع کوفه را به پیامبران بزرگ الهی نسبت می دهد و می فرماید: دهها پیامبر بزرگ الهی در این مسجد نماز گذارده اند حال آن که این انبیای عظام جملگی در برابر شخصیت حضرت امیر (ع) خاضع و خاشع هستند. نمازها و خطبه های علی (ع) در کوفه، حضور امام حسن مجتبی (ع) امام حسین (ع) امام سجاد (ع) و مدتی نیز امام صادق (ع) پیشینیه های تاریخی کوفه است و هر جا که قدمگاه اهل بیت باشد برای ما مقدس است. لذا مسجد جامع کوفه و شهر کوفه هم از این جهت و هم به دلیل حضور انبیای بزرگ الهی در آن برای ما از اهمیت و قداست خاصی برخوردار است اما تصور می شود که منظور از کوفه در روایات ما به عنوان مرکز حکومت در زمان ظهور، نجف اشرف باشد.
پایان پیام/
نظر شما