به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، در آستانه شب های قدر به عنوان قله طلایی ماه رمضان قرار داریم، عظمت و جایگاه این شب ها بر کسی پوشیده نیست چراکه قرآن کریم به صراحت به جایگاه این شب اشاره کرده است.
یكی از ویژگی‌های شب قدر بخشش گناهان و عفو عاصیان و مجرمان است، لذا باید تلاش نمود تا این فیض عظمای الهی شامل حال انسان شود. وای به حال انسانی كه در شب قدر مورد غفران الهی قرار نگیرد؛ چنان كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله میفرمود: «كسی كه شب قدر را درك كند، پس بخشیده نشود پس خدا او را از رحمت خویش دور میسازد».
و در جای دیگر فرمود: «هر كس كه از فیض شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات محروم شده است و محروم نمی‌‌ماند از خیرات شب قدر، مگر كسی كه (با اعمال خویش) خود را محروم نموده باشد».
بنابراین صحبت از شب های قدر تنها به دلیل یادآوری و تذکری است تا با آمادگی کامل و شناخت و بصیرت به استقبال این شب رفته و توشه ای سنگین از معرفت و عشق برداریم و برای عقبای خود ذخیره کنیم؛ به همین دلیل است که در یک جمله باید گفت قدرِ قدر را بدانیم.
اما نکاتی همچنان وجود دارد که می‌تواند در مورد آن به بحث و بررسی نشست از جمله این که چرا برخی زمان ها از جمله شب قدر دارای شرافت هستند و اساسا قدر به چه معنا است و این که نزول ملائکه و روح در این شب چه معنایی دارد.
به همین مناسبت با حجت الاسلام «کمال الدین مظلومی زاده» دکترای فلسفه تعلیم و تربیت، مدرس حوزه و دانشگاه و پژوهشگر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) گفت‌وگویی ترتیب داده ایم. متن گفت‌وگو به این شرح است.
به عقیده شما اهمیت شب قدر و لزوم استفاده از آن به چه دلیل است؟
دو مقوله مهم در زندگی ما هست که باید با نگاه تربیتی به آن نگاه کنیم یکی مکان های خاص و دیگری زمان های خاص؛ مکان تا مکان فرق می‌کند، خداوند متعال در برخی مکان ها قابلیت های خاصی قرار داده است مثلا شما در منزل دو رکعت نماز می خوانید که دو رکعت محسوب می‌شود، اما همین نماز در جاهای دیگر ارزش و اعتبار دیگری پیدا می‌کند.
همین دو رکعت نماز معمولی در حرم مطهر امیرالمؤمنین(ع) 200 هزار برابر می شود و یا در مسجد می خوانید که بدون جماعت 24 برابر می‌شود، در مسافرت نماز شکسته است ولی کنار ضریح حضرت اباعبدالله الحسین(ع) می توانید نماز را کامل بخوانید پس مکان تا مکان تکوینا فرق می‌کند و خداوند این خاصیت را در مکان قرار داده است.
برخی ازمنه دارای قابلیت خاصی هستند
زمان هم همین طور است خداوند در زمان هایی خاص قابلیت هایی خاص قرار داده است، مثل روز عرفه، ماه عرفه، شب نیمه شعبان زمان های طلایی محسوب می شوند که باید قدر آنها دانسته شود و از جمله شب قدر که یک شب برابر با یک عمر است که حدود 80 سال می‌شود.
امام علی(ع) می فرمایند: «إنَّ اللَّيلَ و النَّهارَ يَعمَلانِ فيكَ فَاعمَل فيهِما ، و يَأخُذانِ مِنكَ فخُذْ مِنهُما» یعنی شب و روز در تو كارگرند؛ پس تو نيز در آنها كار كن. آنها از تو مى گيرند پس تو نيز از آنها برگير». به عبارت دیگر شب و روز به صورت تکوینی چیزهایی از شما می گیرند و شما هم زرنگ باشید و از آنها چیزهایی بگیرید! شب و روز عمر ما را، جوانی ما را و قدرت و توان ما را می گیرند ما هم باید زرنگ باشیم و از زمان استفاده کنیم.
چطور می‌توان از زمان به ویژه ایام خاص بهترین استفاده را برد و آن را مدیریت کرد؟
گرفتن ما در حقیقت مدیریت زمان است و این که بتوانیم این زمان را ساماندهی کنیم و به ویژه از زمان های طلایی استفاده کنیم که آنها در زندگی ما سرنوشت ساز هستند.
باید بینش خود را نسبت به زمان اصلاح کنیم
اولین نکته ای که لازم است نسبت به زمان بدانیم، این است که بینش مان را باید نسبت به آن اصلاح و تقویت کنیم، مرحوم آیت الله مجتبی تهرانی(ره) می فرمودند: «انسان دو اشتباه نسبت به زمان دارد، اول این که فکر می‌کند او چیزی است و زمان چیز دیگر و دوم این که فکر می کند او ثابت است و زمان گذرا است» بنابراین طبق نظر ایشان می‌توان گفت این دو اشتباه سبب می‌شود انسان نسبت به زمان بی تفاوت باشد وقتی بی تفاوت شد بهره کافی از آن نمی برد و وقتی بهره کافی نبرد در زندگی موفق نخواهد بود.
انسان در هر دو جهت اشتباه می‌کند، باید بدانیم که ماها چیزی جدای از زمان نیستیم، بنابراین آنچه که گذرا است، خود انسان است و این خیلی نکته مهمی است؛ امام حسین(ع) فرمودند: «یابن آدم انّما اَنتَ ایّامٌ کُلَّمَا مَضی یَومٌ ذَهَبَ بَعضُکَ» یعنی ای فرزند آدم جز این نیست که خود این ایام و روزگار و لحظات هستی، هر روزی که می گذرد برخی از خود تو رفته است، بنابراین لحظه به لحظه و آن به آن، این منم که از وجودم کاسته می‌شود و روزی خاموش می شوم؛ حافظ خیلی زیبا می‌گوید: «مرا در منزل جانان چه امن عیش چون هر دم/جرس فریاد می‌دارد که بربندید محملها»
بنابراین، این ما هستیم که گذر می کنیم و اگر قدر زمان را ندانیم از غافله حق عقب می مانیم، مانند طرماح بن عدی طائی که شاعر بود و ارادت خاصی به خاندان اهل بیت(ع) داشت، اما قبل از جریان عاشورا خدمت امام حسین(ع) رسید و اجازه خواست، پول تجارتی که کرده به دست اهل و عیالش برساند و به یاری امام حسین(ع) برگردد، اما وقتی برگشت آتش ها خاکستر شده بودند؛ کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش/ کی روی ره ز که پرسی چه کنی چون باشی؟
طرماح دیگر کی می توانست و می‌تواند آن موقعیت طلایی و شهادت در رکاب امام حسین(ع) را برگرداند، روایت زیبایی از امام علی(ع) است که «لِلمتّقی ثَلاثُ عَلاماتٍ: اِخلاصُ العَمَلِ و قَصرُ الاملِ و اغتنامُ المَهلِ» برای انسان پرهیزگار و با تقوا سه نشانه و علامت است اول عمل را سالم و خالص انجام دهد ، دوم آرزوهای کوتاه دارد و سوم فرصت شناس است و قدر زمان را می‌داند.
مطابق این روایت آدم پرهیزگار و پروا پیشه سه نشانی دارد؛ اول این که عمل خود را خالص انجام می دهد، دوم این که آرزوهای خود را کوتاه می‌کند و سوم این که زمان های خود را غنیمت می شمرد به ویژه از زمان های خاص بهره‌وری می‌کند.
شما در سیره اهل بیت(ع) می بینید که از زمان های خاص خود چگونه استفاده می کردند، در روایتی از حضرت علی(ع) هست که «إِضَاعَةُ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ» یعنی از دست دادن فرصت مايه غم و اندوه است.
به نظر شما بهترین عمل در شب قدر چیست؟ مطالعه و کسب علم یا عبادت و نماز؟
برخی سؤال می‌کنند در شب قدر به عبادت بپردازیم یا مطالعه کنیم و درس بخوانیم؟ این سؤال را مخصوصا محصلان و طلاب و اهل علم می پرسند.
من فقط یک سخنی را از حضرت آیت الله بهجت(ره) نقل می کنم که ایشان گفته بودند: «به تجربه برای من معلوم شده است که اگر از مسائل عبادی کم نشود، درسی که نیاز به یک ساعت مطالعه دارد با ده دقیقه در این مام می‌شود»، خیلی کلام عجیی است بنابراین اگر انسان از عبادات مخصوصا عبادت شب قدر کم نگذارد اثر تکوینی در بقیه زندگی مخصوصا تحصیل ومطالعه اش دارد.
ایشان در جای دیگری فرموده بودند مرحوم شیخ انصاری با آن همه درس و بحث و تألیف، هر روز زیارت جامعه و عاشورا و یک جزء قرآن می خواند، بعد ایشان می فرمودند: گویا علت عقب ماندن ما ترک مستحبات است.
مستحبات عبادی شب قدر ارزش ویژه ای دارد
یعنی استفاده از زمان های خاص و عبادت در آن ما را بزرگ می‌کند، عمر ما گسترش می دهد و در عمر ما برکت ایجاد می‌کند، شب قدر وقتی این قدر مهم است و عبادت آن این قدر جایگاه وسیعی در زندگی انسان دارد، پس خوب است که از این زمان های طلایی برای خودش استفاده کند، بله مطالعه خوب است ولی از عبادت کم نکنیم هرچند اگر مطالعه ما دینی باشد، خودش عبادت است.
جایگاه شب قدر در زندگی انسان چیست؟
شاید برای ما سؤال شده باشد این که شب قدر بهتر از هزار شب است به چه معنا است؟ در کتاب فروع کافی یک روایتی برای برتری شب قدر بیان شده بر سایر شب های سال و طبق آیات قرآن شب قدر از هزار ماه که بیش از 80 سال عمر می‌شود برتر است، بنابراین عبادتی که در شب قدر انجام شود از عبادت هزار ماه برتر است.
کسی که موفق شود در شب قدر دو رکعت نماز بخواند، مثل این است که در هزار ماه هر شب دو رکعت نماز خوانده باشد؛ این امتیاز، توفیقی است که خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) و سایر مسلمان ها عنایت کرده است.
شب قدر تشویقی برای بندگان است
این تشویقی که خداوند متعال در قرآن فرموده که «لیلة القدر خیر من الف شهر برای این است که مردم را برانگیزاند که این شب را به عبادت بپردازند و از مزایا و برکات این شب استفاده کنند؛ شب قدر مثل بار عامی است که بزرگان و سلاطین برای زیردستان و رعایا و بندگان خودشان می دادند و هدایایی را می بخشیدند؛ خداوند ارحم الراحمین است و رحمت او قابل مقایسه با هیچ هدیه ای نیست.
خداوند متعال بر امت اسلامی و مسلمانان منت گذاشته و شب قدر را مثل یک بار عام، شب بخشش قرار داده است و شبی که عبادت در آن از عبادت هزار ماه برتر است.
امام سجاد(ع) در دعای 44 صحیفه سجادیه می فرمایند: «خداوند برای رسیدن به رضوان خودش راه هایی قرار داده که از جمله آن ماه مبارک رمضان است و از جمله شبی در این ماه قرار داده که برتر از هزار ماه است و آن شب قدر است».
معنای قدر در شب قدر چیست؟ و به صورت خاص کدام یک از شب های سه گانه شب قدر اصلی است؟
مفسران دو معنا برای قدر بیان کرده اند؛ یکی این که به معنای شرف و منزلت است یعنی شب قدر بسیار با شرافت و عظمت است و زمانی طلایی محسوب می‌شود که باید قدر دانست و معنای دوم آن تقدیر و قضاء و قدر است یعنی مقدرات انسان در این شب حاصل می‌شود که معنای دوم به واقع نزدیک تر است هرچند معنای اول هم درست است.
شب قدر یک فرایند و پروسه است
سؤالی که مطرح می‌شود، این است که شب قدر شب نوزدهم است یا بیست و یکم یا بیست و سوم ماه رمضان؟ بهترین جواب مطابق روایات این است که شب قدر یک فرایند است؛ فرایند یا پروسه یک مسیری تشکیکی و به صورت ترتیبی و یک حرکت متوالی است، شب قدر هم یک فرایند است که اگر بخواهیم روایات را جمع بندی کنیم باید بگوییم شب قدر یک فرایندی است که متشکل از سه مرحله تقدیر، تثبیت و امضا است.
در یک روایتی در مورد شب نوزدهم آمده است که «اذَا كَانَتْ لَيْلَةُ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ قُسِمَ فِيهَا الْأَرْزَاقُ وَ كُتِبَ فِيهَا الْآجَالُ وَ خَرَجَ فِيهَا صِكَاكُ الْحَاجِّ» در شب نوزدهم رزق و روزی ها و در آمدها و مسائل مادی افراد و همچنین مدت حیات و عمر آنها مشخص می‌شود همچنین افرادی که قرار است در آن سال به مکه بروند در شب نوزدهم مشخص می‌شود؛ بعد در شب بیست و یکم آنچه مقدر شده بود تثبیت و تأکید می‌شود یعنی آنچه در شب نوزدهم مقدر شده قابل تغییر است؛ آنچه از شب نوزدهم تا شب بیست و یکم مقدر شده و تغییر یافته و تأیید شده در شب بیست و سوم قطعی و امضا می‌شود.
به عنوان مثال و تقریب به ذهن می‌توان گفت شب نوزدهم شبی است که تمامی درخواست ها و نیازها جمع آوری می‌شود، شب بیست و یکم اولویت بندی و ارزیابی می‌شود و در شب بیست و سوم موارد ارزیابی شده به امضای خداوند می رسد بنابراین باید نسبت به هر سه شب برنامه ریزی داشت باشیم و هر شبی آمادگی برای شب بعد داشته باشیم.
منظور از نزول ملائکه و روح در شب قدر چیست و ملائکه بر چه کسی نازل می شوند؟
همیشه این سؤال وجود داشته است که وقتی خداوند متعال می‌فرماید: ملائکه نازل می‌شود، این ملائکه بر چه کسی نازل می شوند؟ در یک جمله ملائکه و روح برای امضای مقدرات انسان تا سال آینده در این شب بر امام زمان(عج) نازل می شوند و این نزول از ابتدای شب تا سحر ادامه دارد چون می‌فرماید: «سلام هی حتی مطلع الفجر»
اثبات ولایت ائمه اطهار(ع) با سوره قدر
اثبات ولایت ائمه اطهار(ع) با سوره قدر هم قابل تحقق است، همچنانکه در روایتی است امام به شخصی فرمودند: برای اثبات ولایت ما بر مخالفین با سوره قدر احتجاج کنیم چون یکی از دلائل لزوم امام بعد از پیامبر گرامی اسلام(ص) همین سوره است، آن شخص تعجب می‌کند و می‌گوید: در این سوره از امامت و ولایت سخنی گفته نشده است، چگونه می توانیم از این سوره برای اثبات مسأله امامت احتجاج کنیم؟
حضرت در ادامه این روایت فرموند از مخالفین بپرسید ملائکه در شب قدر بر چه کسی نازل می شوند؟ هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند که نزول ملائکه را در شب قدر بر خودش درک کرده باشد تا کنون همچنین کسی مدعی نشده است، قرآن هم می‌گوید: فرشتگان با روح در شب قدر نازل می شوند پس حتما باید پس از پیامبر اکرم(ص) کسی وجود داشته باشد تا ملائکه بر او نازل شوند و او کسی جز حجت خدا امام زمان(عج) نیست.
حقیقت شب قدر، امام زمان(عج) و حضرت زهرا(س) است
به همین دلیل توصیه شده است که شب قدر نماز امام زمان(عج) خوانده شود، همان نمازی که در مسجد مقدس جمکران و مسجد سهله وارد شده است و همچنین طبق روایتی که از امام صادق(ع) است که حقیقت شب قدر مادرشان حضرت زهرا(س) معرفی کرده اند، علما توصیه کرده اند که شب قدر، نماز استغاثه به حضرت فاطمه زهرا(س) خوانده شود. «لیله القدری که قدرش را نمی دانست، کَس/ کافران او را به جرم یاری حیدر زدند».
نظر شما