به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، سیره امامان ما مملو از درس ها و آموزه هایی است که می توان آنها را سرلوحه زندگی سالم و آرام قرار داد، امام رضا(ع) به عنوان نمونه بارز از کسی که در یک منصب بالای سیاسی قرار دارد اما به آن منصب بالا توجه ندارد و فروتنی و انسانیت خود را بالاتر از هر منصبی می دانند نه اینکه با مردم با تکبر و تبختر رفتار کنند، این رفتار امام رضا( ع) است که هم پست سیاسی مهم دارد و هم از مقام معنوی بالایی برخوردار است، رفتاری که باید همه مدیران و مسولین کشور آن را الگوی خود قرار دهند لذا در این خصوص با حجت الاسلام دکتر «ایمان ضرابی»، پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه گفتگویی انجام دادیم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
امام رضا (ع) چه نقشی در شکوفایی و تمدن مسلمانان داشتند؟
هر یک از امامان شیعه در برهه زمانی خود و بنابر اقتضائات عصر حیاتشان در تحول و شکوفایی جامعه زمان خود نقش آفرینی نموده اند که طبیعتا یک یا چند مورد از این تحولات بیش از دیگرحرکت های اجتماعی و فرهنگی نمود پیدا کرده است،امام رضا (ع) در سفر اول از مسیر عراق به ایران تشریف آوردند و وجود شاهزاده سید حسین فرزند امام رضا(ع) که در قزوین وفات نموده و دفن شدند، نشان می دهد که امام از این مسیر آمدند و اصل سفر تایید می شود. اینجا یک اتفاق مهم افتاده است. در واقع توزیع امام زاده ها در ایران به عنوان یک لشگر کاملاً خاموش و مهم و موثر در تاریخ به مدیریت امام رضا (ع) اینجا اتفاق افتاده و فرزندان موسی بن جعفر (ع) که پر اولاد ترین امام ما هستند، در این دوره رخ داده است. آنها ایران را فتح کردند، سرزمینی که قرار بود علم توحید و امامت در آن نهادینه شود. امام رضا (ع) هم در ماجرای نیشابور و حدیث سلسله الذهب، توحید و ولایت را دو شرط و رکن می دانند. لذا لشکر امامزادگان از مضجع شریف رضوی در شرقی ترین نقطه تا حرم حضرت معصومه(ع) در قم و حرم شاهچراغ در شیراز هر کدام یک پایگاه فرهنگی و یک پایگاه تمدن ساز در طول تاریخ بوده و هستند.
در واقع هجرت امام رضا (ع) یک مجموعه پایگاه منسجم در ایران برای جریان تمدن سازی درست کرد. تربیت شاگردانی که شکل گرفت و محافل عمومی که در ایران پراکنده شد و توزیع امامزاده ها و حرکت های کاملاً بنیان گذارانه تمدن سازی به این معنای تمدنی که روی پایه های عاشورا و غدیر در حال شکل گرفتن است تحلیل می شود. در واقع قرار بوده که یک روزی قیامی از طرف مردم فارس صورت بگیرد که زمینه ساز ظهور باشد. طبیعتاً مدیریت این کار به دست امام رضا (ع) بوده و این نوع بنیاد گذاری ها ایجاد می شود که این تمدن در آخر الزمان شکل بگیرد. قم هم به این شکل مورد تجلیل و تعظیم قرار می گیرد و علم در آخر الزمان از کوفه رخت برمی بندد و از قم سر بر می دارد و از قم به همه جهان صبح و شام صادر می شود،در واقع امام رضا(ع) با شروع حرکت علمی و معرفی مستدل مبانی توحیدی با محوریت امام زادگان معتبر و شاگردان صالح نقش مهمی در تمدن سازی زمان خود تا امروز را ایفا کردند.
چرا امام رضا (ع) را عالم آل محمد (ص)و شمس الشموس نامیدند؟
از اعتقادات ما این است که ائمه معصومين (ع) همه نور واحد هستند و همه عالمان آل محمد(ص) بوده اند. اما اين كه امام رضا (ع) در بين ائمه طاهرین (ع) به اين لقب ممتاز شده اند، به لحاظ خصوصيات زماني و مكاني خاص ايشان است؛ زیرا امام (ع) در زمانی زندگي مي كردند که فرقه ها و مکتب های مختلف علمی با مشرب های مختلف، ظهور و بروز داشتند. اما حضرت با وجود آن همه آراء مختلف علمی، توانستند معارف بلند توحيدي، فقهي، کلامی و مسائل اجتماعي و به خصوص شناخت خدای متعال و پيامبر (ص) را با حضور درگفتگوهای سنگین علمی با متكلمان يهود و نصارى و فرقه های مختلف کلامی و تمام كساني كه در آن زمان در جهان اسلام يك خط فكرى داشتند به ویژه در عصر مأمون عباسی براي مردم و همه جامعه بشری تبيين نمايند که بخشی از این معارف ارزشمند در کتاب گرانسنگ «عيون اخبارالرضا » ذكر شده است.
درخصوص داده شدن لقب شمس الشموس به وجود مقدس امام رضا (ع) اگر چه از نظر مردم این لقب معروف است و در زیارت از آن استفاده می کنند،اما از نظر روايات و منابع تاريخي، این لقب اختصاصا به آن حضرت داده نشده است، و فقط در مصباح کفعمي اين تعبير آمده است که پيش از اين به آن اشاره شد. علاوه بر اینکه در القاب امام زمان(عج) و زیارت سرداب ذکر شده است، در میان القاب امیر مومنان(ع) نیز در برخی از منابع ذکر شده است؛اين تعبير در مورد امام رضا(ع) در منابع ادعيه و زيارات آمده است، و حضرت را به اين لقب مورد خطاب قرار داده است: «اللهم صلّ و سلّم و زد و بارک علي السيد المعصوم و الأمام المظلوم و الشهيد المسموم و الغريب المضموم و القتيل المحروم، العالم بالعلم المکتوم بدر النجوم شمس الشموس و أنيس النفوس المدفون بارض طوس» پروردگارا رحمت و درود خويش زياد و با برکت قرار بده بر سرور پاکان، پيشوای ستمديده، شهيد زهر و غريب زجر ديده و کشته بي نصيب و عالم به غيب، ماه ستارگان، خورشيد خورشيدها و همنشين جان ها کسي که در سرزمين طوس دفن شده است. بايد علت اين که حضرت را لقب شمس الشموس داده اند از اين باب باشد، که وجود مقدس امام( ع) از نظر الهي و ديني خورشيد دين و معارف ديني است يعني امام (ع) با راهنمايي و روشنگري خويش مردم را به سوي حقيقت و به سوي سعادت ابدي، دلالت مي نمايد. چنان که اين حقيقت در اهداف همه ائمه معصومين (ع) اعتبار شده است. و در مورد ساير ائمه( ع) نيز تعبير شمس الشموس به کار رفته است.
در دعاي ندبه مي خوانيم: «اين الشموس الطالعة، اين الاقمار المنيرة».کجايند خورشيدهاي فروزان، و در مورد حضرت امير المؤمنين علي (ع) نيز اين تعبير وجود دارد: «شمس الشموس و انيس النفوس» دليلش اين است که وجود مقدس ائمه معصومين(ع) شمس و خورشيد هستند، زيرا ائمه عليهم السلام دليل و هادي مردم به سوي کمالات و فضائل انساني هستند يعني آنچه که جامعه بشري را پر فروغ مي کند و اثر معنوي در حيات انسان ها قرار مي دهند، همان ائمه معصومين (ع) هستند. و اين حقيقت است که ريشه در قرآن کريم دارد که آيه «وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا».به وجود مقدس رسول خدا(ص) تفسير شده است فرمود: منظور از شمس شخص حضرت پيامبر اسلام (ص) است، اما این لقب برای حضرت رضا (ع)در ایران خصوصا بیشتر شناخته شده است شاید بدین خاطر که ان حضرت دربین امام زادگان دیگر ازفرزندان موسی بن جعفر(ع) و غیره در ایران خورشید عالم تاب همه ی خورشید های دیگر است که انها نیز نور خود را از ان امام مهربان استیفاء میکنند.
کابردی ترین و آموزنده ترین درسی که می توان از امام رضا (ع)اموخت که در رفع مسایل و مشکلات امروز ما موثر واقع شود چیست؟
سیره امامان ما مملو از درس ها و آموزه هایی است که می توان آنها را سر لوحه زندگی سالم و آرام قرار داد .امام رضا(ع) به عنوان نمونه بارز از کسی که در یک منصب بالای سیاسی قرار دارد اما به ان منصب بالا توجه ندارد و فروتنی و انسانیت خود را بالاتر از هر منصبی می داندنه اینکه با مردم با تکبر و تبختر رفتار کند، این رفتار امام رضا( ع) است که هم پست مهم سیاسی دارند و هم از مقام معنوی بالایی برخوردار هستند که یک نمونه آن را در نقل زیر می‌توان مشاهده کرد رفتاری که باید همه مدیران و مسولین کشور ان را الگوی خود قرار دهند، شیخ صدوق در روایتی نقل کرده است که وقتی حضرت رضا(ع) وارد حمامی شدند که در زمان ایشان به «حمام الرضا» شهرت داشت، آن اندازه عزیز بود که پس از غسل آن حضرت در آن حمام و اقامه نماز ظهر و بیرون رفتن از آنجا، مردم به حمام می‌رفتند و از آن آب بهره می‌گرفتند،از امام رضا (ع) در باره تواضع و حد آن پرسش شد. حضرت فرمودند: تواضع مراتبی دارد. از جمله آنکه انسان قدر و منزلت و اندازه خود را بشناسد و همانجا و در همان حد متوقع باشد، آن هم با قلب سلیم و آرام. رفتارش هم با دیگران آن چنان باشد که دوست دارد، چنان با او رفتار کنند، اگر بدی هم دید، با نیکی پاسخ دهد. خشمش را هم بتواند رام خویش سازد. از دیگران هم درگذرد. و البته خداوند نیکوکاران را دوست دارد.
ویژگی های برجسته و مهم اخلاقی و رفتاری امام رضا(ع) چه بود؟
یکی از رفتارهای مهم اخلاقی ادب در مناظره ،رعایت حقوق شرکت کنندگان در بحث و خارج نشدن از حدود الهی و انسانی است .هر يک از انبیاء الهی و ائمه اطهار(ع) براي تبلیغ دین، روش خود را بر مبناي شرايط جامعه منطبق می کردند. در حقيقت پيامبر و امام به سلاحی مجهز مي شدند که طاغوت زمان به آن سلاح مسلط و مجهز بود. آنان از ابزاري استفاده مي کردند که در بين جامعه رواج داشت.مثلاً در زمان حضرت موسی (ع)، ساحران و جادوگران زیادی بودند. لذا حضرت موسی (ع) در مقابله با ساحران زمان به اذن خداوند، عصا را به اژدها تبدیل کردند و به مبارزه با طاغوت پرداختند. و همچنین با عصای خویش رود نیل را شکافت تا امت را نجات دهد، در عصر پیامبر خاتم (ص)، ادبیات و سخنرانی ادبی بسیار مهم بود. قرآن کریم، به عنوان معجزه جاودان برپیامبر (ص)نازل مي شود که بسیار بليغ، فصيح و بي همتاست که نه تنها منکرین آن عصر، بلکه همه قرون و اعصار را به مبارزه می طلبد. در زمان حضرت رضا (ع) نیزفرقه هاي مختلف فکري به تبليغ اعتقاد و سيره خود مي پرداختند. مأمون عباسي به عنوان خليفه وقت، دو زبان ايراني و یونانی که دو کشور صاحب تمدن بودند را آموخته بود. براین اساس امام رضا (ع) نیز در مناظرات و گفت‌و‌گوهای خود با زبان و واژگان همان افراد صحبت می کردند. بنابراین ازمهمترین عوامل موفقیت امام رضا(ع) در مناظره ها، می توان به آشنایی ایشان با زبان های مخاطبان مختلف اشاره کرد.
امام رضا(ع) از چه اصول و شیوه هایی در تبلیغ با مبانی فکری و مذهبی مختلف استفاده می کردند؟
یکی دیگر از اصول موفقیت امام رضا(ع) در تبلیغ، آشنا بودن به مبانی فکری طرف مقابل، توجه به اعتقادات، و تکیه بر مشترکات مورد قبول در مناظره با افراد و گروه های مختلف بود. مثلا امام رضا (ع) در گفت‌وگو با جاثلیق مسیحی برای اثبات پیامبری حضرت محمد(ص) از کتاب انجیل مطالبی می آورد و سپس اوصافی را که در تورات و انجیل برای پیامبر ذکر شده از زبان قرآن نیز نمونه هایی بیان می کرد. و همچنین در مواجهه با سران ادیان و مذاهب مختلف بر اساس آیات و روایات مورد توافق بحث می کردند و در مناظره با سایر ادیان نیز برنکات مشترک احتجاج می‌فرمودند؛ بدین ترتیب آنان مقهور تسلط کامل امام(ع) برمبانی معرفتی خود می گشتند؛ به نحوی که شهادت به برتری دین مبین اسلام می دادند. بنابراین مبلغ هر قدر به اعتقادات مخاطبان، آشنایی بیشتری داشته باشد، عمیق‌تر و راحت‌تر می‌تواند در تفکرات و اندیشه های آنها نفوذ یابد.
البته بنده چند سال پیش در یک برنامه تلویزیونی که به بحث مناظره حضرت پرداخته شده بود، عرض کردم که وجود مقدس آن حضرت با ادبی وصف ناشدنی،با حوصله، با آرامش و زبانی نرم مبانی اندیشه آنها را نقد نمودند و با منطقی مستدل همه را سر جایشان نشاندند.این واقعا می تواند برای هر اهل علمی در هر رشته ای یک درس اخلاقی بزرگ باشد که یاد بگیریم چگونه بحث و مناظره کنیم و چگونه دیگران رو مجاب کنیم .
نظر شما