به گزارش خبرنگار سرویس قرآن و معارف خبرگزاری شبستان آنچه در ادامه می آید بخش دوم گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین دکتر سیدمحمدحسین هاشمیان، عضو هیات علمی و مدیرگروه سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام درباره تامین نیاز و انتظار مخاطب در محتوای تبلیغ دینی، نمره نظام تبلیغی کشور از حیث توجه به نیاز و انتظار مخاطب و راز نفوذ مبلغان برجسته از نبی مکرم اسلام تا ائمه و علمای بزرگ است.
شما در بخش پیشین گفتگو، از دو ویژگی به نام نیاز و انتظار مخاطب در حوزه تبلیغ دینی سخن گفتید. تفاوت این دو از همدیگر چیست؟
این نکته قابل طرح و مهمی است و آن این که ما باید میان نیاز مخاطب و انتظار او تمایز و تفکیکی قائل شویم. در واقع نباید فقط نیازسنجی کنیم بلکه ما محتاج انتظار سنجی هم هستیم. نیاز یعنی کمبودی که یک فرد احساس می کند. مثلا دستگاه گوارش فرد خالی از غذاست بنابراین مغز فرمان خوردن غذا را صادر می کند و نیاز به غذا پیدا می شود و بنابراین آدمی دنبال تکاپو برای پاسخ دادن به این نیاز است. اما گاهی ما از مرحله نیاز فراتر می رویم یعنی با ارائه کنندگان خوراک های متنوع روبرو هستیم. در مرحله نیاز می بینید که ما با یک ارائه کننده روبرو هستیم و شما به همان نان و پنیر ساده هم اکتفا می کنید اما حال در نظر بگیرید که طیف متنوعی از ارائه کنندگان خوراک حضور دارند در این صورت دیگر شما نمی توانید فقط به همان یک نوع محصولی که ارائه می کردید اکتفا کنید چون رقبایتان غذاهای بسیار متنوع تدارک دیده اند، این جاست که ما یک لایه بالاتر از نیاز قرار می گیریم و ذائقه و انتظار مخاطب هم مطرح می شود. در واقع در این جا مخاطب سطح انتخاب وسیع تری دارد بنابراین انتظار هم به وجود می آید. حتی ممکن است دیگر شما به مرحله ای برسید که به نوع بسته بندی خوراکی که دریافت می کنید هم توجه نشان دهید یعنی بروید از کسی آن خوراک را تامین کنید که بسته بندی جذاب و شکیل تری دارد بنابراین تبلیغ دینی امروز بسیار پیچیده شده است و اگر ما امروز بدون توجه به این پیچیدگی و ظرافت ها بخواهیم عمل کنیم کارآیی نخواهیم داشت. می خواهم این را بگویم که حتی شکل بسته بندی تبلیغ یا همان فرم ارائه چقدر امروز مهم است بنابراین با توج به وجود و حضور رقبا امروز دیگر صرفا نیازسنجی از مخاطبان کافی نیست بلکه باید انتظارسنجی کنیم و ذائقه و ذهن مخاطب را هم در پیامی که ارائه می کنیم در نظر بگیریم.
آیا می توان حتی از مفهومی به نام نیازسازی کاذب در نزد مراجع مدرن امروز سخن گفت؟
بله، این نکته مهمی است که گفتمان فرهنگ مدرن، امروز از نیازسنجی گذر کرده و با استفاده از ابزار رسانه های جمعی به نیازسازی کاذب برای جوامع و افراد می پردازد. به نحوی که نیازهای واقعی افراد به حاشیه رانده شده و بر اساس منافع سیاسی و یا اقتصادی نیازهای کاذبی جایگزین آن می شود. برای مثال در حوزه زن و خانواده، نیازهای اصلی این بخش مهم جامعه که همانا ازدواج و زندگی توام با آرامش در کنار فرزندان و خانواده است جای خود را به نیاز کاذب حضور در ورزشگاه ها می دهد. به عبارت دیگر بر اساس نظریه برجسته سازی، رسانه های جمعی موجب پررنگ شدن برخی مسائل فرعی در مقابل مسائل اساسی می شوند. از منظر اسلامی، قطعا نیازسازی رسانه ای پذیرفته نیست. چرا که چنانچه اشاره شد نظام تبلیغ دین بر اساس ارزشهای فطری و اولویتهای طبیعی انسان بنا نهاده شده است. لذا یکی از مهمترین ماموریتهای نظام تبلیغ، هشدار و آگاهی بخشی نسبت به این دسیسه های رسانه ای جریانات قدرت و ثروت است.
و اگر این انتظارسنجی صورت نگیرد چه اتفاقی برای تبلیغ دینی روی می دهد؟
مخاطب ما به ویژه جوان ها که جامعه هدف ما هستند به ما رجوع نمی کنند بنابراین برای این که در میدان تبلیغات، مرجعیت تبلیغی مان را حفظ کینم و مخاطبان ما سمت مراجع دیگر نروند بهترین ابزار مخاطب شناسی، نیازسنجی و انتظارسنجی است.
آیا نظام تبلیغی ما توانسته از عهده این مخاطب شناسی و انتظارسنجی برآید؟
ما در سال های اخیر گام های خوبی در این زمینه برداشته ایم و در مسیر مخاطب شناسی دقیق و فهم قالب های ارائه قرار داریم اما این به آن معنا نیست که در نقطه مطلوب قرار داریم. عرصه ای که ما امروز در آن قرار داریم عرصه بسیار پیچیده ای است و فقط اگر بخواهیم در حیطه ابزارهای نوین تبلیغ و فضاهای جدید، ظرافت های و پیچیدگی هایشان متمرکز شویم با نکات بسیاری روبروی ما خواهیم شد. در واقع نسل های جدید، نسل های چندلایه و پیچیده ای هستند. واقعا نسل های چند دهه پیش این حجم از پیچیدگی را نداشتند و ما به سرعت می توانستیم به نیازهای آن ها پاسخ دهیم اما اکنون اگر می خواهیم پاسخی درخور به نیازهای نسل های جدید بدهیم نیاز به توسعه دانش به ویژه در سه حوزه دانش روانشناسی تبلیغ، جامعه شناسی تبلیغ و تکنولوژی تبلیغ هستیم و نهادهای تبلیغی و مبلغان ما اگر می خواهند در این عرصه حرفی برای گفتن داشته باشند نمی توانند بدون فهم این سه حوزه دانش و مهارت استفاده از آن به کامیابی در جذب مخاطب برسند.
راز تاثیرگذاری مبلغان برجسته از نبی مکرم اسلام (ص) تا ائمه اطهار و اولیا در چیست؟ چطور سخن یک مبلغ بر دل می نشیند اما همان حرف از مبلغی دیگر با اقبال مواجه نمی شود؟
بر مبنای آیات قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام می توان به این سوال این گونه پاسخ داد که راز تاثیرگذاری در درجه اول، عامل بودن خود مبلغ به پیام تبلیغی اش است. قرآن خیلی دقیق به این موضوع اشاره کرده است که انسان به چیزی که عمل نمی کند فرمان ندهد: لم تقولون ما لا تفعلون کبر مقتا عند الله ان تقولوا مالا تفعلون / چرا چیزی را می گوئید که به آن عمل نمی کنید. اینکه چیزی را بگوئید که عمل نمی کنید گناه بزرگی در نزد خداوند است.
یا در جائی دیگر می فرماید چرا مردم را به نیکی فرمان می دهید و خود عمل نمی کنید: أتامرون الناس بالبر و تنسون انفسکم. عامل دوم که موجب تاثیر پیام مبلغ می شود اخلاص مبلغ است. اخلاص، پشتوانه سخن مبلغ است. روایات ما هم به این حقیقت اشاره می کند که آنچه برای خداوند است برکت و رشد پیدا می کند و واقعا فارغ از تعارفات مرسوم، این اخلاص و فرار رفتن از منیت است که اثر می بخشد. همچنان که اشاره کردید گاه می بینید یک عالِم بزرگ، آیه ای یا روایتی را می خواند و در قلب ها رخنه می کند و آن عالم نفوذ کلام دارد و گاهی می بینید که همان آیه یا روایت از زبان کسی دیگر تاثیری نمی بخشد و دل ها را تکان نمی دهد.
از این زاویه و با توجه به سیره پیامبر (ص) شاخص سوم تاثیر پیام مبلغ دردمندی و دلسوزی و محبتی است که مبلغ نسبت به جامعه و مخاطب خود نشان می دهد . قرآن وقتی می خواهد پیامبر را توصیف کند این طور از پیامبر یاد می کند: "لعلک باخع نفسک الا یکونوا مومنین / گویا تو می خواهی خویشتن را به سبب این که آن ها ایمان نمی آورند هلاک سازی." و می بینیم که این درجه از غیرت و حمیت و دلسوزی پیامبر (ص) به خاطر این است که به مفهوم واقعی کلمه دغدغه هدایت مردم را دارد. در آیه دیگری قرآن درباره پیامبر اکرم (ص) این طور سخن می گوید: "لقد جاء کم رسول من انفسکم عزیز علیه ما عنتم حریص علیکم بالمومنین رئوف رحیم / قطعا برای شما پیامبری از خودتان آمد که بر او دشوار است شما در رنج بیفتید. به - هدایت - شما حریص و نسبت به مومنان دلسوز و مهربان است." این والاترین درجه تبلیغ دینی است که مبلغ نسبت به خودِ شخص برای هدایتش حربص تر است و می خواهد مخاطب خود را به آن جایگاه والا، به آن بهشت و رضوان الهی رهنمون شود بنابراین شاخصه مهم همان اخلاص و خیرخواهی مبلغ است که باعث نفوذ و تاثیر می شود و اگر آن عامل بودن به سخن خود و اخلاص در کنار آن سه عرصه دانش و مهارت که برشمرده شد قرار گیرد قطعا باعث جذب مخاطبان خواهد شد.
نظر شما