خبرگزاری شبستان، سرویس فرهنگی- محمد پورعلم : باورمان بشود یا نه، سی و یکم شهریور امسال که برسد، چهل سال از آغاز جنگ تحمیلی می گذرد. جنگی که کشور ما را به شدت تحت تاثیر خود قرار داد. اما در این میان، برخی مناطق کشور به خاطر مرز مشترک با عراق، عملا به خط مقدم جبه های جنگ بدل شد. خوزستان اصلی ترین این مناطق بود. استان جنوبی کشورمان که با تمام توان در مقابل هجمه سنگین دشمن ایستاد، زخم های فراوان برداشت و محمل روایت های تکان دهنده شد. اکنون بیش از سه دهه از پایان جنگ می گذرد اما خاطرات آن روزهای عجیب همچنان در اذهان نسلی که آن را تجربه کرده، باقی است. اما آیا خاطرات و مفاهیم آن روزها به درستی به نسل های بعد منتقل شد؟ فرهنگ و هنر تا چه اندازه در انتقال این مفاهیم موفق بود؟
«محمد جوروند» مدیر کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خوزستان از مناسب ترین افراد برای پاسخ به این پرسش هاست. مدیر فرهنگی که از گفتگو درباره نسبت فرهنگ و هنر با جنگ استقبال می کند و هنگامی که نخستین بار نام خوزستان را می برم بلافاصله با لحن شیرین جنوبی می گوید: «استان دفاع». آن چه در پی می آید بخش نخست گفتگو با اوست:
امسال چهلمین سالگرد آغاز جنگ تحمیلی است. وقتی بازمی گردید و به آن می نگرید چه می بینید؟
جنگ هشت ساله ما با جنگ هایی که در دهه های اخیر در جهان رخ داده تفاوت ماهوی دارد. این تفاوت از آن جهت است که جنگ برای مردم ما صبغه دینی، مذهبی و مقدس پیدا کرد. در واقع رزمندگان ما با دو رویکرد در جنگ حاضر می شدند. یکی از این جهت گیری ها مربوط به دفاع از وطن بود. به همین خاطر است که ما شهیدانی از همه ادیان و مذاهب حاضر در کشور داریم. شاید برایتان جالب باشد که ما در همین خوزستان شهید صابئی داریم.
جهت گیری دوم اما مربوط به موضوعات اعتقادی و مذهبی است. به این معنا که رزمندگان ما اسلام و تشیع را در خطر دیدند. این که فردی در عراق به قدرت رسیده که به هیچ اصل اعتقادی پایبند نیست(صدام) و اکنون قصد دست اندازی به کشور، دین و اعتقادات ما را دارد. بنابراین باید در مقابل چنین تفکری ایستاد. آن ها که به جنگ رفتند از وطنی دفاع کردند که نماد تشیع و اسلام بود. این جا بود که دفاع از وطن و دین با هم درآمیخت. جنگ صبغه آسمانی پیدا کرد و تبدیل به دفاع مقدس شد و آن ها که جان خود را فدا کردند شهیدان راه دین و وطن نامیده شدند.
فرهنگ و هنر تا چه اندازه توانست مفاهیم این دفاع مقدس را انتقال دهد؟
در عرصه فرهنگ و هنر همچون سینما، ادبیات داستانی، هنرهای تجسمی، شعر و ... آثار قابل توجهی در زمینه دفاع مقدس خلق شده است.
مثلا در حوزه ادبیات داستانی با کتاب های شاخصی روبرو هستیم که توجه مقام معظم رهبری به این آثار نمایانگر موفقیت آن هاست. یا در زمینه شعر چهره های ارزشمندی از همان روزهای جنگ فعال بوده اند که آثار آن ها جنبه نوحه پیدا کرد. همه ما اشعار مرحوم معلمی-که خود رامهرمزی بود- را به یاد می آوریم که در نوحه های صادق آهنگران شنیده می شد. یا یوسفعلی میرشکاک که هم نویسنده و شاعر بود و هم در جنگ حضور داشت.
از سوی دیگر می توان به آثار شاعرانی چون «علی معلم دامغانی»، «سیدحسن حسینی» و «قیصر امین پور» با موضوع دفاع مقدس اشاره کرد که هر یک جایگاهی ویژه در ادبیات ما دارند.
سینمای داستانی و مستند عرصه هنری دیگری است که جنگ در آن نمودی ویژه دارد. مثلا می توان به فیلم های «ایراهیم حاتمی کیا» و مستندهای «سیدمرتضی آوینی» اشاره کرد که هنوز هم جذاب و دیدنی اند.
اما وقتی به امروز کشورمان می نگریم گویی در انتقال مفاهیم دفاع مقدس کاستی هایی وجود دارد؟
به طور کلی تصور من بر این است که فرهنگ دفاع مقدس از طریق مظاهر هنری به خوبی به نسل های بعد منتقل شده است و می توان به آثار این حوزه نمره قبولی داد.
کشور ما با هجمه گسترده رسانه ای و تبلیغاتی دشمنان روبروست اما این به معنای عدم انتقال مفاهیم دفاع مقدس به نسل های پس از جنگ نیست.
شاید تولید آثار مرتبط با دفاع مقدس از نظر کمی با چالش هایی مواجه باشد اما معتقدم کیفیت آثاری که تاکنون به دفاع مقدس پرداخته اند، قابل دفاع است. هنوز هم هر اتفاقی در مرزهای کشور رخ دهد یقینا همه ملت ایران در جانفشانی حاضر خواهند بود.
می توانید در این زمینه مثالی ملموس بزنید؟
نشانه این امر را می توان در در واکنش اقشار مختلف مردم به شهادت حاج قاسم سلیمانی و حضور گسترده آن ها تشییع پیکر آن شهید بزرگوار به خوبی مشاهده کرد. به واقع چرا سردار سلیمانی تا این اندازه در میان گروه های مختلف اجتماعی با سلایق و علایق متفاوت محبوب است؟ چرا که او نماد دفاع از دین، مذهب و وطن است.
اهواز در تاریخ خود جمعیتی که در تشییع حاج قاسم گردهم آمدند را به یاد ندارد. از مردان و زنان، نوجوانان و جوانان و دختران و پسران ما همگی در این مراسم حاضر بودند.
به همین خاطر نه تنها نسبت به نسل جوان ناامید نیستم بلکه این روحیه آن ها را مرهون هنرمندانی می دانم که در انتقال مفاهیم دفاع مقدس کوشیدند و به موفقیت نائل شدند.
البته این را هم باید ذکر کرد که پس از جنگ ما دوران گذاری را تجربه کردیم که در آن، شاید فرهنگ ما به سمت و سویی دیگری سوق پیدا کرد اما این نباید به عدم موفقیت های ما در انتقال مفاهیم دفاع مقدس تعبیر شود.
با این اوصاف، امروز چه باید کرد؟ چه مسئولیتی را بر دوش اهالی فرهنگ و هنر می بینید؟
امروز نیازمند هنرمندانی هستیم که زندگی امروز -با همه مولفه های آن- را با فرهنگ دفاع مقدس گره بزنند. به این معنا که امروز را با همه مولفه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن در نظر بگیرند و آن گاه از رابطه انسان با ارزش های دفاع مقدس سخن بگویند.
به عبارت ساده تر ما باید ارزش های دفاع مقدس را امروزی کنیم. امروز دیگر نمی توان با ساختن «مهاجر» دوران جنگ، ارزش های دفاع مقدس را انتقال داد. باید مهاجر امروز را ساخت.
نظر شما