به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان حیات مبارک امام سجاد علیه السلام مصادف با دوران حاکمیت نفاقی است که با نقاب اسلام پیش آمده و موریانه وار ریشه های اسلام را از بین می برد بنابراین هر حرکتی در این دوره کاملا باید حساب شده باشد و امام سجاد توانست حتی از همان فضای بسیار محدود در جهت آگاهی بخشی استفاده کند. بخش دوم گفتگوی ما با حجت الاسلام و المسلمین دکتر قاسم ترخان، مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی را در این باره می خوانید.
در بخش پیشین گفتگو به این موضوع پرداختید که دوران امام سجاد علیه السلام از جمله دشوارترین دوره های حیات ائمه است اما امام سجاد با چراغ بصیرت اجازه ندادند که شیعه در تاریک ترین دوره حیات بیرونی خود به خاموشی بگراید. در این باره بیشتر توضیح می دهید؟
ببینید اشاره شد که گاهی ما در زندگی و حیات امامان معصوم علیهم السلام آن زاویه شجاعت را برجسته می بینم مثل زندگی امام علی یا حضرت سیدالشهدا علیهما السلام و گاهی ما بصیرت را عیان می بینم مثل زندگی امام سجاد علیه السلام اما این ها دو جلوه از جلوه های حق هستند چون آن شجاعت جلوه ای از همان بصیرت است و بصیرت در درون خود شجاعت را دارد اما گاهی شرایط اقتضا می کند که شجاعت جلوه بیرونی نداشته باشد یعنی اگر امام سجاد علیه بنی امیه شورش می کرد دیگر چیزی از اسلام و تشیع نمی ماند بنابراین حضرت سعی می کند که با بصیرت و مدارا پیش برود و هزینه های ابراز حقانیت را با اسارت و محدودیت پرداخت کنند.
در واقع امامان معصوم ما وقتی می خواهند به جامعه بپردازند متوجه اقتضائات و شرایط جامعه هستند و کنش و رفتار اصلاحی خود را متناسب با شرایط جامعه در نظر می گیرند؟
همین طور است. اگر کسی حقیقتا می خواهد با جامعه خود وارد رابطه شود نمی تواند بی توجه به شرایط و اقتضائات باشد و ائمه ما بیش از هر کسی واقف به این ظرایف بودند بنابراین راهبرد تبلیغی و اصلاحی خود را با توجه به شرایط تعیین می کردند. شما در زمان پیامبر (ص) هم این را می بینید که پیامبر هر زمان با توجه به شرایط به گونه ای تصمیم می گیرند. وقتی در مکه حضور دارند به گونه ای پیش می روند، در مدینه به گونه ای دیگر و البته محور همه این حرکت ها احقاق حق و دعوت انسان ها به توحید و بندگی در برابر خداوند است، در حرکات امام سجاد علیه السلام هم می بینیم که این واقعیت چشمگیر است.
شما فرمودید که حرکت در راه توحید بدون هزینه نمی شود و معصومان ما در حیات مبارک خود این هزینه ها را پرداختند. این قاعده مشمول شیعیان هم می شود؟
بله، هر کسی که راه حق را می پیماید در ابتلائات قرار می گیرد. شما احتمالا داستان فرزدق شاعر معروف را شنیده اید. فرزدق وارد مجلسی شد که امام سجاد علیه السلام در آن مجلس بود. هشام حاکم آن زمان نمی توانست عزت و احترامی که مردم به امام سجاد قائل بودند ببیند. امام سجاد علیه السلام وقتی وارد آن مجلس شد مردم راه را بر او باز کردند و این جا بود که هشام خود را به تجاهل زد که یعنی من او – امام سجاد – را نمی شناسم. در واقع می خواست این گونه بگوید آیا کسی می داند که این چه کسی است که این گونه محل احترام مردم است. این جا بود که فرزدق آمد و شعری را در مدح امام سجاد علیه السلام خواند که: هَذَا الَّذِى تَعْرِفُ الْبَطْحَاءُ وَطْأتَهُ / وَ الْبَيْتُ يَعْرِفُهُ وَ الْحِلُّ وَ الْحَرَمُ / هَذَا ابْنُ خَيْرِ عِبَادِ اللهِ كُلِّهِمُ / هَذَا التَّقِىُّ النَّقِىُّ الطَّاهِرُ الْعَلَمُ / هَذَا الَّذِى أحْمَدُ الْمُخْتَارُ وَالِدُهُ / صَلَّى عَلَيْهِ إلَهِى مَاجَرَى الْقَلَمُ/ لَوْ يَعْلَمُ الرُّكْنُ مَنْ قَدْ جَاءَ يَلْثِمُهُ / لَخَرَّ يَلْثِمُ مِنْهُ مَا وَطَى الْقَدَمُ
هَذَا عَلِىٌّ رَسُولُ اللهِ وَالِدُهُ / أمْسَتْ بِنُورِ هُدَاهُ تَهْتَدِى الامَمُ/ هَذَا الَّذِى عَمُّهُ الطَّيَّارُ جَعْفَرٌ / وَ الْمَقْتُولُ حَمْزَةُ لَيْثٌ حُبُّهُ قَسَمُ / هَذَا ابْنُ سَيِّدَةِ النِّسْوَانِ فَاطِمَه/ وَابْنُ الْوَصِىِّ الَّذِى فِى سَيْفِهِ نِقَمُ. این قصیده طولانی ای است و به همین چند بیت اکتفا می کنیم و البته شاعر ایرانی ما عبدالرحمن جامی هم خیلی زیبا این قصیده را به زبان فارسی برگردانده است که: پور عبدالملک به نام هشام/ در حرم بود با اهالی شام / می زد اندر طواف کعبه قدم/ لیکن از ازدحام اهل حرم/ استلام حجر ندادش دست/ بهره نظاره گوشه ای بنشست/ ناگهان نخبه نبی و ولی/ زین عباد بن حسین علی/ در کسای بها و حله نور/ بر حریم حرم فکند عبور/ هر طرف می گذشت بهر طواف/ در صف خلق می فتاد شکاف/ زد قدم بهر استلام حجر/ گشت خالی ز خلق راه و گذر/ شامیی کرد از هشام سؤال/ کیست این با چنین جمال و جلال/ از جهالت در آن تعلل کرد/ وز شناساییش تجاهل کرد/ گفت نشناسمش ندانم کیست/ مدنی یا یمانی یا مکی ست/ بوفراس آن سخنور نادر/ بود در جمع شامیان حاضر/ گفت من می شناسمش نیکو/ زو چه پرسی به سوی من کن رو/ آن کس است این که مکه و بطحا/ زمزم و بوقبیس و خیف و منا/ حرم و حل و بیت و رکن و حطیم/ نادوان و مقام ابراهیم.
خب روایت زیبای غزالی از مجلس هشام و درخشش امام سجاد علیه السلام در آن مجلس بسیار شنیدنی است اما به خاطر مجال کوتاه به همین مقدار بسنده می کنیم. در هر صورت در آن مجلس فرزدق به عنوان یک شیعه حقیقی به دفاع از امام سجاد علیه السلام برمی خیزد و امام را مدح می کنند و هزینه این عمل خود را هم پرداخت می کنند. در حقیقت فرزدق می دانست که این مدح بی هزینه نخواهد بود اما ون نسبت به امام سجاد علیه السلام بصیرت داشت بنابراین درصدد دفاع از امامت و ولایت برخاستند و در این راه حاضر شد که تمام هزینه های این همراهی و مدح را بپردازد و البته امام سجاد علیه السلام هم این رفتار فرزدق را بی جواب نگذاشتند و صله ای را برایش فرستادند که البته فرزدق قبول نکرد و گفت من این مدح را برای رضای الهی گفتم و آن شعر از محبتم به خاندان اهل بیت بود که البته امام سجاد این صله را دوباره برای فرزدق فرستادند و گفتند ما هدیه ای که داده ایم باز نستانیم.
و داستان فرزدق در دفاع از حریم امام سجاد علیه السلام چه نکاتی برای ما دارد؟
نکته مهم این است که ما نیز به خود بنگریم و ببینیم که راهبرد اساسی ما در زندگی برای دفاع از حقانیت چیست آن وقت در گام دوم به شرایط جامعه مان هم نگاه بیندازیم که در وضع فعلی جامعه ما چه کارهایی زمین مانده که ما می توانیم آن ها را به سرانجام برسانیم و هزینه هایش را هم پرداخت کنیم. شما می بینید که سیدالشهدا و امام سجاد علیهما السلام در کربلا به گونه ای هزینه احقاق حق را می پردازند و امام سجاد علیه السلام بعد از کربلا راهبردشان را به گونه ای دیگر پیش می برند چون میدان تغییر کرده است و حالا با تغییر مختصات و ویژگی های میدان رفتار ما نیز متناسب با آن می شود بنابراین با وجود این که امام سجاد علیه السلام در اعلی درجه شجاعت هستند اما با بصیرت تشخیص می دهند که آن شجاعت در حال حاضر نباید شکل انقلاب و شورش را به خود بگیرد و نباید عجله کرد وگرنه امام کوه شجاعت هستند. اگر ما به این ظرایف توجه نشان دهیم درس بزرگی برای زندگی ما خواهد بود و می توانیم سبقه الگوبخشی امام سجاد علیه السلام را در زندگی مان تبیین کنیم.
نظر شما