خبرگزاری شبستان، گروه قرآن و معارف: ماهنامه هیات رزمندگان اسلام مصاحبه ای اختصاصی با مداح اهل بیت علیهم السلام حاج ابوذر بیوکافی ترتیب داده است که با عنوان «اشک و گریه باید جریان ساز باشد» در شماره ۱۲۳ این ماهنامه ویژه ایام اربعین و ماه صفر منتشر شد. مشروح این مصاحبه در ادامه می آید:
بفرمایید از چه زمانی مداحی را شروع کردید و چه شد که وارد سلک نوکری اهلبیت علیهم السلام شدید؟
از سال ۱۳۷۸ به‌طور رسمی و منظم در مجالس و محافل اهلبیت علیهم السلام توفیق نوکری دارم و نظر لطف این ذوات مقدسه و دعای خیر پدرم، بسیار در مداح شدنم تأثیر داشت.
تعریف کنید که از نظر شما «مداحی» به چه معنا بوده و مهمترین هدف یک مداح چیست؟
مداحی درواقع همان ستایشگری اهلبیت علیهم السلام است که با هنر و شعر ممزوج شده است. تعظیم شعائر، ترویج معارف الهی و اخلاقی، معنویتافزایی در جامعه و تقویت جناح مؤمنین را نیز میتوان بهعنوان مهمترین اهداف یک مداح بیان کرد.
آیا مداحی شغل است یا صرفاً یک هنر مانند دیگر رشته‌های هنری؟
بله مداحی شغل مهمی است؛ به این جمله حضرت آقا در سال ۷۷ توجه کنید: «مدّاحی و ستایشگری خاندان پیغمبر صلی الله علیه و آله – که طبعاً ذکر مصائب را هم به همراه دارد – شغل خیلی مهم و بزرگی است»؛ بنابراین بدون توجه کردن به مسئله درآمدش، مداحی مشغله مهمی هست.
مداح باید چه خصوصیاتی داشته باشد که به او مداح ارزشی و انقلابی بگویند؟
مداح باید صاحب اندیشه باشد؛ اهل عرفان و معرفت و آراسته به سجایای اخلاقی باشد؛ هنرمند به معنای واقعی باشد؛ اهل علم و مطالعه و تحصیل باشد؛ حق‌طلب و دشمن‌ستیز باشد؛ خودش را به معنای واقعی سرباز فرهنگی ولایت بداند و تمام هم‌وغمش جامع عمل پوشاندن به فرامین حضرت آقا باشد؛ رفتار تشکیلاتی داشته باشد و در آخر، پرتلاش باشد.
آیا اصطلاح انقلابی در مقوله مداحی و ذاکری اهلبیت علیهم السلام معنا دارد؟ لطفاً این جمله امام خامنه ای که می‌فرمایند: «مداحی فرصتی برای ترویج اسلام و وظیفه اصلی مداحان تبیین معارف انقلاب اسلامی است» را تبیین بفرمایید.
بله اصطلاح انقلابی درست است همان‌طور که حضرت آقا فرمودند: من انقلابی‌ام. این جمله بار دارد؛ حضرت آقا پنج شاخص را نشانه انقلابی می‌دانند: ۱٫ پایبندی به مبانی و ارزش‌های اساسی اسلام و انقلاب؛ ۲٫ هدف‌گیری آرمان‌های انقلاب و همت بلند برای رسیدن به آنها؛ ۳٫ پایبندی به استقلال کشور؛ ۴٫ حساسیت در برابر دشمن و نقشه دشمن و عدم تبعیت از آن؛ ۵٫ تقوای دینی و سیاسی. هرکدام از این ویژگی‌ها توضیحات مفصل و قابل تطبیقی با جریان مداحی انقلاب دارد. در کل فکر می‌کنم مداح انقلابی با درایت مشخصی به نیازهای انقلاب و کشور پاسخ می‌دهد.
نظرتان در مورد استفاده از خاطرات شهدا در روضه‌خوانی و مداحی حماسی نظیر مداحی آقای میثم مطیعی در حرم حضرت امام رحمه الله و در محضر رهبر انقلاب حفظه الله چیست؟
مداحی برادر مطیعی را میشود در گزینه سوم شاخص‌ها گنجاند. امروز مداحی برای شهدا و زنده نگه‌داشتن یاد آنها از تکالیف مداحان انقلاب است؛ چون شهدا هویت ملی ما هستند. سبک زندگی‌شان باید معرفی و ترویج شود تا برای نسل‌های مختلف الگو بشوند. در یک جمله ما ملت شهادتیم. شهدا پیروان حقیقی سید شهیدان عالم حضرت اباعبدالله علیه السلام بودند. باید جوان‌ها ببینند که میشود مثل آنها بود. خاطرات شهدا جزو لاینفکی از مجالس روضه است.
لطفاً توضیح دهید چگونه مخاطب هیئت می‌تواند از حال و هوای شخص مداح، الگو گرفته و حال خوش پیدا کند؟ به بیان دیگر اینکه گفته میشود: «مداح باید بسوزد تا دیگران را بسوزاند» یعنی چه؟
حال خوش، گمشده این روزهای ماست. خدا رحمت کند حاج فیروز زیرک کار و امثال ایشان را که حقیقتاً مصداق حال خوش بودند و در روضه‌خوانی‌ها لحظه‌ای از یاد مولایشان غافل نبودند. چنین حس و حالی می‌تواند بر قلوب اثر بگذارد. اینکه میگویند بسوز تا بسوزانی حقیقت است. حضرت ام‌البنین سلام الله علیها را ببینید. مرحوم آیت‌الله خوشوقت می‌فرمودند: «تا خلوت نداشته باشی جلوت پیدا نمی‌کنی». آن مداحی که خودش در خلوتش با روضه و اشعار منقلب میشود، در قلوب اثر می‌گذارد. در یک کلام «هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند».
به نظر شما مهمترین حس و شور و شعوری که مداح میبایست در مخاطب خود ایجاد کند چیست؟ به دیگر عبارت چگونه در مداحی میتوان علاوه بر عواطف مخاطبین بر روی عقول آنها هم اثرگذار بود؟
به نظر من باید هم در ساحت عاطفه و هم در ساحت عقل در درون مخاطب یک انقلابی به وجود بیاید. روضه‌خوانی باید طوری باشد که منجر به حرکت و جریان سازی بشود؛ یعنی باید اشک و گریه جریان ساز اتفاق بیفتد؛ همان اشک سیاسی که مرحوم امام می‌فرمودند: «باید محبتی ایجاد شود که منجر به طاعت بشود». باید کاری کنیم که منبع کسب فیض و ارتزاق فکری و معنوی نیروهای مؤمن، روضه باشد و بعد از روضه باید شاهد ایجاد جنب‌وجوش و مجاهدت توسط نیروهای مؤمن حزب‌اللهی در جامعه باشیم.
جریان میلیونی اربعین از دیدگاه شما چه پیامی برای بشریت دارد؟
امروز جریان هیئت جامعه سیصد و چند میلیونی شیعه را متحد و یکپارچه ساخته است. همه تحت لوای امام حسین علیه السلام مشغول مجاهدتیم. مجاهدانه باید تلاش کرد تا ظهور رقم بخورد. حضرت اباعبدالله علیه السلام را باید به جهان شناساند و بیرق امیرالمؤمنین علیه السلام را باید بر بلندترین قلل عالم نصب کرد. راه نجات بشریت همین است و بی‌شک ما می‌توانیم.
چرا امروز ارتباط با خدا و مناجات خوانی‌های معنوی در هیئت جای خودش را به مداحی و سبک خوانی صرف داده است؟
برعکس فکر می‌کنم فضا در حال برگشت به سمت مناجات و روضه است. جامعه هرچه را که در آن افراط شود، پسمیزند. ضمن اینکه امروز بهشدت در جامعه دچار خلأ عاطفی و معنوی هستیم و این نیاز را فقط روضه و مناجات پاسخ می‌دهد. فکر می‌کنم به‌سرعت فضا عوض خواهد شد، چنانکه امروز هم شاهد اتفاقات خوبی در این عرصه هستیم.
کدام مناسبت سال را برای مداحی بیشتر دوست دارید و قلباً آرزو دارید چه روضه‌ای را و در کجا بخوانید؟
عاشق مداحی هستم؛ بنابراین همه مناسبت‌ها برایم دوست‌داشتنی است. البته محرم ماه گریه است. محرم چیز دیگری است؛ ماهی که تمام انبیا و اولیا برای سیدالشهدا علیه السلام گریه کرده‌اند. دوست دارم در سرداب امام حسین علیه السلام و همچنین در سرداب امام رضا علیه السلام، جایی که بهیقین می‌دانم امام زمان علیه السلام حضور فیزیکی دارند روضه بخوانم.
در صورت تمایل یک خاطره از سخت‌ترین و خاطرهای از شیرینترین موردی که مداحی کردهاید برای ما ذکر بفرمایید.
تمام خاطرات شیرین است. یک‌بار سوار تاکسی بین‌شهری شدم، راننده و یکی از مسافران حقیر را شناختند. زمستان بود. راننده گفت: من شغلم طوری است که نمی‌توانم روضه‌های شما را شرکت کنم، لطفاً همین‌جا برایم کمی روضه بخوان. گفتم: آقا الآن توی جاده‌ایم و شاید بقیه مسافرها تمایلی نداشته باشند روضه بشنوند. راننده گفت: هرکه دلش روضه می‌خواهد بلند صلوات بفرستد. همه یک‌صدا صلوات فرستادند و گفتند: چی بهتر از روضه؟ خلاصه بنده روضه‌ای خواندم و کلی همه با هم گریه کردیم. آن روز روضه در داخل تاکسی و توی جاده این‌جوری روزی‌مان شد.
یکی هم مجلس روضه خصوصی منزل حامد کوچکزاده شهید مدافع حرم بود که خیلی برایم دل‌چسب بود؛ چون خود شهید دعوتم می‌کرد.
انتخاب شعر و مضمون در مداحی چقدر اهمیت دارد و چه مضامینی امروزه دارای اهمیت بیشتری هستند؟
حضرت آقا می‌فرمایند: «هنر مداحی، هنر شعر و تبیین شعر است. گاهی یک بیت شعر کار یک ساعت سخنرانی را انجام می‌دهد». پس این مسئله بسیار مهمی است. مداح باید شعرشناس باشد و شعر قوی و پرمضمون را انتخاب کند؛ شعرهایی که نیازهای امروز جامعه را پاسخ بدهند؛ روشنگری بکنند و دارای پیام و پند آموزنده باشند و در ضمن بتوانند سیره و فضایل اهلبیت علیهم السلام و معارف اسلامی را تبیین و منتقل نمایند.
شما معمولاً اشعارتان را چگونه و از کجا انتخاب و تهیه می‌کنید؟
بیشتر با اشعار استاد سازگار در کتاب نخل میثم مأنوسم. البته گاهی هم از شعرای بزرگوار دیگر شعر می‌گیرم.
به نظرتان چه نوع آفات و آسیب‌هایی در سال‌های اخیر دامن‌گیر مداحی و مداحان کشورمان شده است؟
منیّت و خودبینی بزرگ‌ترین آفت مداحی است و یا اینکه گاهی شهرت‌طلبی جای تکلیفگرایی می‌نشیند. این‌ها از بدترین آفت‌ها در هر حرفه و ساحتی می‌باشند.
چه راه‌حلی را برای رفع این موانع پیشنهاد می‌کنید؟
ارتباط با عالمان دین، انس با قرآن و دعا از بهترین راه‌حل‌ها هستند. باید حقیقتاً مراقبت و خودسازی کرد. آن چیزی که باعث محبوبیت در پیشگاه خدا و اهلبیت علیهم السلام میشود اخلاص، معنویت و اخلاق اسلامی است و هر کس در محضر خدا و اهلبیت علیهم السلام محبوب باشد در نزد خلق نیز محبوب میشود.
این را در مورد مداحان امروز چگونه ارزیابی می‌کنید؟ به‌عبارت‌دیگر آیا میشود در خلوت بی‌تقوایی کرد و در علن ادای تقوا را درآورد؟
مردم ما فهیم هستند و بی‌تقوایی را خوب می‌فهمند. شاید کسی مشهور باشد ولی قطعاً محبوب نیست.
به نظر شما رکن اصلی در هیئت مداح است یا سخنران؟
به عقیده من رکن اصلی هیئت امام حسین علیه السلام است. هرکسی باید وظیفه خودش را به بهترین نحو انجام دهد. سخنران و مداح مکمل هم دیگر هستند و درآمیختن شور و عاطفه با شعور و معرفت کار این دو است. اگر سخنران و مداح باهم هماهنگ باشند، دائماً صحبت کنند، تقسیم وظایف کنند، تقدم و تأخر پیش نمی‌آید و کار بهتر جلو می‌رود. اصلاً قبول ندارم ما یک سخنران را دعوت کنیم بیاید منبر خودش را برود. باید مداح و سخنران با هم ساعت‌ها صحبت کنند، مهندسی محتوا کنند، مخاطبسنجی و نیازسنجی کنند؛ مثلاً اگر مخاطب نوجوان است چه در منبر گفته شود و چه در مداحی خوانده شود. اینکه یک سخنرانی بیاید در فضای خودش و با بیان خودش مطلب بگوید و مداح هم در فضای خودش بخواند این کاری کاملاً غیرحرفه‌ای و ناپخته است.
چه نسبتی بین سخنرانی و مداحی برقرار است و کدام‌یک مقدم است؟
عرض کردم که مداح و سخنران باید یکدیگر را تکمیل کنند. اینکه می‌بینید یک وقتی مداح پرمخاطب‌تر و جذاب‌تر است دلیلش این است که آن سخنران در بخش ارتباط‌گیری با مخاطب یا انتخاب محتوا و مطالب مشکل دارد. در مقابل همین مسئله نیز در مورد مداح هم صادق است.
امسال که مراسم پیاده‌روی اربعین به‌صورت رسمی و همگانی برگزار نمی‌گردد چگونه میتوان حسرت زیارت را جبران کرد؟
پیاده‌روی برگزار نمی‌شود اما امام حسین علیه السلام، اربعین و تکالیف مربوط به اربعین که سر جای خودشان هستند. تمام ایران باید موکب شود. انشاءالله بجای یک دهه حضور مردم در راهپیمایی اربعین، یک دهه جلسات عزاداری جایگزین و برگزار می‌کنیم.
با وجود بیماری کرونا چه پیشنهادی برای رونق مجالس اهلبیت علیهم السلام دارید؟
کرونا نه‌تنها به اصل داستان عزاداری و محرم لطمه‌ای وارد نکرد، بلکه اگر خوب نگاه کنیم می‌بینیم که ظرفیت جدیدی به وجود آورد؛ بنابراین به‌هیچ‌وجه نباید مجالس تعطیل بشود بلکه باید بیشتر شود اما به‌صورت جلسات در محیط باز و با رعایت موازین بهداشتی؛ روضه‌های خانگی؛ حسینیه‌های سیار و پخش روضه‌خوانی به‌صورت مجازی.
و اما حرف آخرتان!
دوستان خوبم از دعای خیر محروممان نکنید. همین و بس!
نظر شما