خطاها و باورهای نادرست تربیتی والدین/ فرمول بیان قاطعیت والدین نگاه مهربانانه به همراه ایستادگی است

 خبرگزاری شبستان اصفهان- خطاهای رایجی در تربیت فرزندان نسل جدید مشاهده می‌شود که بارزترین آنها اجابت سریع خواسته‌های کودکان است اما در مقابل باید احتیاط زیادی داشت که این قاطعیت والدین تبدیل به عصبانیت، ترس و تخریب شخصیتی فرزندان نشود.

فرزند صالح منهای فرزندپروری امکان ندارد. فرزند پروری یعنی تلاش در رشد و شکوفایی استعدادها و خلاقیت‌ها ودور نگه داشتن از بدی‌ها و ناپاکی‌ها و کمک در سلامت جسمی فرزند. تنها در این صورت است که فرزند، قوت بازوی والدین و جامعه می­‌شود و در غیاب والدین به امور زندگی رسیدگی می­‌کند و مایه فخر و مباهات والدین و مایه نشاط و دلخوشی خواهد شد.

بنابراین کوتاهی در امر تربیت فرزند گناهی بس بزرگ است که سبب ضرر و زیان در قیامت می ‌شود. پیامبر خدا (ص) فرمودند: هیچ پدری به فرزندش، هدیه­‌ای بهتر از تربیت نیکو، پیشکش نکرده است.

تربیت فرزند نیاز به آگاهی، وقت گذاشتن والدین در امر تربیت، عملکرد و هماهنگ بودن والدین، تسلط بر شیوه­‌های تربیتی و شناخت مراحل رشد و خصوصیات سنی فرزند است. 

حجت الاسلام «محسن دهقان»، استاد حوزه و دانشگاه و مبلغ تخصصی دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان اصفهان به قسمتی از خطاهای تربیتی والدین می‌پردازد و می‌گوید: خطا از باور نشأت می‌­گیرد بنابراین به دلیل نقش مهم باور در تعیین رفتارها، هر پدر و مادری باید با باورهای صحیح و غلط در امر تربیت آشنا شوند تا در نحوه برخورد با فرزند دچار رفتار اشتباه نشوند.

فرزندان حق اظهار نظر دارند

وی ادامه می‌دهد: فرزند باید مطیع والدین باشد و حرمت والدین را نگهدارد، با پدر و مادر خود مشاجره نکند و صدای خود را بالاتر از صدای والدین نبرد. اما اینها وظیفه فرزند است و در مقابل، والدین هم وظایفی دارند. والدین باید به فرزند اجازه حرف زدن و ابراز نظر بدهند و به نظرات فرزند احترام بگذارند. والدین بر این باور نباشند که فرزند حق نظر دادن ندارد، حق انتخاب کردن ندارد.

استاد حوزه و دانشگاه تصریح می‌کند که والدین بر این باور نباشند که اگر فرزند نظرش را بیان کرد و بر خلاف نظر والدین بود، این فرزند بدی شده است. اگر والدین اجازه حرف زدن به فرزند ندهند و یا مخالفت کردن مؤدبانه فرزند را خلاف ادب بدانند، هم خودشان دچار اضطراب و خشم  و هم فرزند، متکی و وابسته بزرگ می ­شود. حتی یک نوع تنفر قلبی نیز نسبت به والدین برای او پیدا می ­شود. همچنین این گونه برخورد کردن باعث از بین رفتن شخصیت فرزند و گسست عاطفی بین والدین و فرزندان خواهد شد.

تشویق نابجای والدین باعث لوس شدن می‌شود

حجت الاسلام. دهقانی معتقد است که محبت نیازی فطری است و همه به آن نیاز دارند مخصوصا فرزند از والدین بیشتر توقع محبت دارد. آنچه عامل لوسی بچه­‌ها می­‌شود محبت زیاد نیست بلکه محبت نابه جا، عدم قاطعیت و تشویق اشتباهات فرزندان است. به عبارتی اگر پدر و مادری با دیدن خطا از فرزند، او را در آغوش بگیرند یا با خنده و جملاتی او را تشویق کنند. و یا اگر در برابر خطای فرزند برخورد قاطعانه نداشته باشند، این عامل لوسی است وگرنه محبت به جا و لازم، عامل دوستی، آرامش، رشد استعدادها و خلاقیت ذهن می‌­شود.

خواسته‌های کودکان را سریع اجابت نکنید

وی می‌گوید: درست است که باید به نیازهای منطقی کودک پاسخ صحیح داد ولی این به معنای این نیست که اجازه ندهیم فرزند ما با مشکلات دست و پنجه نرم نکند. بعضی از والدین آنچنان درصدد رفع نیازهای کودک خود هستند که اجازه نمی­‌دهند آب در دل بچه تکان بخورد. هر چه می­‌خواهد حتی نیازهای غیرمنطقی که باشد در چشم به هم زدنی آن را در اختیار فرزند می‌­گذارند. چرا که صحنه زندگی اجتماعی مانند والدین رفتار نمی­‌کند و کودکی که امروز طعم ناکامی را نچشیده باشد، تحمل چشیدن ناکامی در بزرگسالی را ندارد.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: این باور نادرست که با دیدن اولین رفتار غلط، باید با کودک برخورد شدید کرد تا برایش درس بشود و بعدا دچار چنین اشتباهاتی نشود؛ این امر سبب خشم و نفرت در کودک می‌شود. همچنین، ترسی از والدین در وجود فرزند به وجود می‌­آید که عامل دروغگویی، عدم اعتماد به نفس، اختلال در خواب و تغذیه و حتی در 7 سال اول سبب شب ادراری و لکنت زبان می‌­شود.

خطای معامله با محبت 

وی اشاره دارد به اینکه بعضی از والدین محبت را مشروط به رفتار خوب می‌­کنند و می‌گوید: محبت را باید بدون قید و شرط نسبت به فرزند انجام داد. فرزند ما باید بفهمد ما او را همیشه دوست داریم ولی کار بد او را دوست نداریم.

حجت الاسلام دهقانی می‌افزاید: اینگونه محبت و رفتار کردن، عامل دوستی و جلب فرزند خواهد شد نه آنکه محبت، تنها زمانی باشد که فرزند بر طبق خواست ما رفتار کند و یا هیچ کار اشتباهی نداشته باشد.

وی می‌گوید: باید بدانید تربیت یک کار دفعتی و آنی نیست که مثلا یک دفعه فرزند بداخلاق، لجباز، بی­‌نظم یا پرخاشگر شود بلکه ممکن است در سنین کودکی، زمینه این‌چنین رفتارهایی فراهم شده باشد.

این استاد دانشگاه و حوزه با بیان اینکه دوران کودکی فرزند در نوجوانی و دوران نوجوانی در جوانی فرزند تأثیرگذار است، ادامه می‌دهد: نمی ­توان نسبت به دوران کودکی بی­ تفاوت باشیم و در زمان نوجوانی انتظار رفتارهای خوب از فرزند داشته باشیم؛ به عنوان نمونه، اگر در سنین هفت سال اول، مدام به فرزند خود امر و نهی کنیم، زمینه لجبازی و پرخاشگری او را فراهم کرده­ ایم یا اگر در کودکی محبت لازم یا تشویق مناسب نکرده باشیم، در جوانی از اعتماد به نفس خوبی برخوردار نخواهد بود.

تخریب شخصیتی ممنوع

دهقانی مقایسه کردن بچه ها با یکدیگر را از دیگر خطاهای والدین دانست و گفت: سرزنش کردن­  های پی در پی؛ مثلا با دیدن چهار کار خطا از فرزند از اینگونه عبارات استفاده شود: «چرا حواست را جمع نمی ­کنی؟ اگر به حرفم گوش داده بودی...؟ نباید این کار را می‌­کردی.»

وی از دیگر عبارت‌ها را تحقیر کردن­‌ها مانند «تو عقل نداری، تو نمی­ فهمی، بلد نیستی،» تذکرهای مستقیم و پی در پی، تهدید کردن، کتک زدن و غیره برشمرد که همه اینها عوامل مهمی در خراب کردن شخصیت فرزند و در نهایت رفتارهای کودک ما است. خراب شدن شخصیت سبب می­‌شود فرزند از ارتکاب به رفتارهای بد ابائی نداشته باشد. چنانچه گفته شده اگر کسی از درون احساس خواری کرد احتمال بزهکاری او بیشتر می­‌شود. به عبارتی، وقتی فرزندی احساس کند برای والدینش ارزش ندارد، در انجام رفتارهای ضدارزش جراتمند می­‌شود.

قاطعیت با عصبانیت فرق دارد

این استاد دانشگاه و حوزه می‌گوید: قاطعیت با عصبانیت فرق می­‌کند. در قاطعیت، باید فرزند را نسبت به کاری که می‌­کند کاملا با بیانی شفاف و روشن و با ذکر دلایل قابل فهم آگاه سازیم و بعد از این آگاهی بخشی، بر موضع خود ایستادگی کنیم.

وی تاکید می‌کند که فرمول بیان قاطعانه عبارت است از، آگاهی بخشی روشن به علاوه صداقت در بیان، نگاه مهربانانه، ایستادگی بر موضع خود است. البته شرط اثر بخشی قاطعیت دو چیز است: شرط اول: فرزند، برخورد پدر و مادر را در انجام کارهایشان به همین سبک قاطعیت ببیند نه عصبانیت. یعنی اگر مادر یا پدر، درخواست خود را برای کاری با عصبانیت مطرح کنند و طرف مقابل نیز با عصبانیت پاسخ دهد، فرزند نیز الگوبرداری خواهد کرد.

دهقانی شرط دوم را پاسخ مناسب و فوری به نیازهای لازم و متعادل فرزند می‌داند، به عبارتی فرزند بفهمد در صورتی که نیاز من صحیح است، پدر و مادرم به خوبی استقبال می‌­کنند و درخواستم را با روی خوش قبول می­‌کنند. در حقیقت، قاطعیت تبدیل به زورگویی نشود.

تربیت تنها با حرف زدن محقق نمی‌شود

این استاد دانشگاه و حوزه معتقد است که برخی والدین فکر می­ کنند تربیت کردن یعنی حرف زدن. در حالی که تربیت با حرف زدن تنها که غالبا به شیوه نصیحت و تذکر و امر و نهی و سرزنش همراه است محقق نمی­شود. تربیت وابسته به عملکرد و رفتار صحیح است. در تربیت باید از شیوه ­های تعامل مثبت مثل بازی، تفریح، انجام فعالیت های لذت بخش، همراهی کردن در کارها، شنیدن حرف فرزندان با حوصله، تکریم شخصیت و سایر روش های مؤثر دیگر تربیتی استفاده کرد.

کمال گرایی درباره فرزند

دهقانی تصریح می‌کند: بعضی از والدین تصورشان این است که فرزندشان باید در همه زمینه­‌ها موفق باشد. چنین تفکری والدین را به سمت کمال­گرایی می‌کشاند و انتظارات والدین را آنچنان بالا می ­برد که در مورد هر رفتار فرزندشان حساس خواهند شد.

وی ادامه می‌دهد: این گونه توقعات و باید و نبایدهایی که والدین از فرزند خود دارند، نوعی از استبداد نرم است. انتظار دارند فرزند بی‌­چون و چرا مطابق میل و خواسته آنها رفتار کند و در صورت تخطی از دستور، ناامید از فرزند می‌شوند و برخوردهای پرخاشگرایانه پیدا می­‌کنند.

تعمیم بخشی خطاه

این استاد دانشگاه و حوزه تعمیم بخشی خطاها را از دیگر اشتباهات رایج والدین می‌داند و می‌گوید: گاهی با دیدن چند رفتار غلط، تمام خوبی­ها و نکات مثبت فرزند را نادیده می‌­گیرند و با بی­‌انصافی، آن چند اشتباه را به کل گذشته فرزند تعمیم می­‌دهند.

وی یادآور می‌شود: برخی از والدین با دیدن چند خطای فرزند، آن خطا را آنچنان بزرگ جلوه می‌­دهند و نکات مثبت فرزند را نادیده می­‌گیرند که احساس ناامیدی، عدم اعتماد به نفس و منفی­‌نگری وجود فرزند را احاطه می­‌کند. نگاه ذره بینی پیدا کردن به رفتارهای فرزند، آزاردهنده خواهد بود و شخصیت او را دچار مشکل می‌ کند.