نقش امام حسن عسکری (ع) در حفظ فرهنگ شیعی و آمادگی مردم برای دوره غیبت

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان  امام حسن عسکری (ع) یازدهمین پیشوای شیعیان در هشتم ربیع الثانی سال 232 قمری متولد شدند. با وجود همه فشارها و مراقبت های بی وقفه حکومت عباسی یک سلسله فعالیت های سیاسی، اجتماعی و علمی را در جهت حفظ اسلام و مبارزه با افکار ضد اسلامی انجام دادند و مدت زیادی از عمر خود را در زندان های خلیفه عباسی گذراند لذادر این خصوص با حجت الاسلام والمسلمين «محسن ادیب بهروز»  عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ومدیر گروه تاریخ اسلام حوزه های علميه خواهران گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود.

دوره امام حسن عسکری (ع) از چه زمانی آغاز شد و  ایشان چه اقداماتی برای فرهنگ سازی مذهب تشیع داشتند؟

دوره امام حسن عسکری (ع) که از سال 232 هجری آغاز و تا 260 هجری ادامه داشت، این دوره دارای حاکمان فوق العاده ظالم و بی رحمی بود. دلیل اصلی بی رحمی آنها هم جلوگیری از تولد حضرت مهدی (ع) به هر قیمتی بود، آنها نسبت به این مسئله یقین داشتند و می دانستند که اگر چنین واقعیتی رخ دهد، تمام تلاش هایشان در طول حکومت 200 ساله از بین خواهد رفت؛ بر همین اساس خلفای عباسی، هم شیعیان و هم امام حسن عسکری (ع) را تحت فشارهای شدید قرار می دادند؛ ضمن اینکه به عقیده بنده امام (ع) هم، صفر تا صد ماموریت الهی خود را به انجام رسانده بودند؛ در واقع یکی از اقدامات مهم حضرت در این دوران، مکاتبه مخفیانه با علما یا به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در سامرا و کربلا و حتی قم بودند که از این طریق توانستند اقدامات و فعالیت های خوبی در فرهنگ سازی مذهب تشیع انجام دهند؛ حتی از طریق سازمان وکالت که از زمان امام باقر (ع) ایجاد و به مرور گسترش یافته بود، امام (ع) از طریق نامه نگاری به علما در ارتباط بوده و آنها را هدایت می کردند.

با توجه به اقدامات خلفای عباسی علیه فعالیت های امام حسن عسکری (ع) انجام می دادند، امام چگونه توانستند شیعه خالص را حفظ کنند؟

از ویژگی های مهم عالم دینی این است که ابتدا بداند برنامه درست برای آینده چیست. دوم اینکه پاسخ سوالات خود را از معصوم (ع) دریافت کند، چنین عالمی در هدایت شیعیان موفق خواهد بود. یکی از مسایل بزرگ ما این است که یا یک عالم برنامه الهی را نمی داند و فقط برنامه های خود را اجرا می کند و یا پاسخی که به سوالات دینی و معرفتی ارایه می دهد بر اساس فهم بشری خود است و از آنجا که فهم بشری نیز دارای نقایصی می باشد لذا نتیجه آن به وجود آمدن اسلام های جعلی و بدلی در جامعه امروز می شود، امام (ع) با نگاشتن نامه به علمای ساکن در مناطق مختلف سعی در حفظ و گسترش فرهنگ خالص شیعه داشتند که در این راه موفق هم شدند.

امام حسن عسکری (ع) چه اقداماتی برای از بین بردن مذاهب باطل انجام دادند؟

بعد از وفات پیامبر اکرم (ص) مذاهب جعلی و بدلی تاسیس شدند؛ بر همین اساس نخستین اقدام خلیفه اول پایه گذاری اسلام جعلی و گسترش آن تا زمان عباسیان بود؛ در واقع مهمترین اقدام خلفای عباسی و اموی قبل، برای جلوگیری از شیعه خالص و دین حقیقی و تاسیس و گسترش مذاهب باطل بود که در دوره امام حسن عسکری (ع) به وفور دیده می شود و ایشان هم از طریق مناظره مستقیم یا  مناظره با واسطه با این فرقه ها مبارزه می کردند. این مناظره ها نقش مهمی در گسترش اسلام داشتند لذا حفظ شیعه خالص اقدام مهمی بود که علاوه بر دوره امام حسن عسکری (ع) در دوره های امام هادی (ع)، امام جواد (ع) و امام موسی بن جعفر (ع) انجام می شد، چون یک زمانی ما می خواهیم تفکر شیعه خالص حفظ و هدایت شود. زمانی هم می خواهیم جان شیعه خالص حفظ شود. بر همین اساس امام (ع) دستورالعملی با این عنوان برای شیعیان خالص خود صادر کردند ،مبنی بر اینکه تا زمانی که این خلیفه ظالم حکومت می کند، هیچ فعالیتی انجام ندهند، چون در این صورت به شهادت می رسیدند. همچنین به پیروان خود تاکید داشتند که در انظار عمومی در قبال وی هیچ عکس العمل و واکنشی مبنی بر احترام نشان ندهند، چون از این طریق شیعیان خالص شناسایی و به شهادت می رسیدند. بر همین اساس امام حسن عسکری (ع) از یک سو تفکر فرهنگ شیعه را حفظ می کردند و از سوی دیگر اجازه شهادت زودهنگام شیعیان خالص خود را نمی دادند.

امام حسن عسکری (ع) چه اقداماتی برای دوره غیبت انجام دادند؟

پیامبر اکرم (ص) همواره جامعه را نسبت به ظهور حضرت مهدی (ع) آگاه می کردند لذا در کنار این آگاهی و معرفی، به غیبت طولانی ایشان هم اشاره می کردند. در زمان امام باقر (ع) فردی خدمت ایشان رسیده و می گویند با این شرایطی که اکنون شما دارید، می توانید قدرت را از خلفای عباسی بگیرید اما امام باقر (ع) در قبال پاسخ به سوال آنها به معرفی حضرت مهدی (ع) و دوران غیبت صغری و کبری ایشان می پردازند. در واقع همه امامان، جامعه را برای غیبت صغری و کبری حضرت حجت (ع) آماده می کردند اما این مسئله در دوره امام حسن عسکری (ع) پررنگ تر می شود. امام عسکری (ع) برای حفظ شیعه و ادامه امامت نقش دوگانه‌ای را بازی می‌کردند از یک سو وجود حضرت مهدی (عج) را از عوام شیعیان به خاطر رسیدن خبر به عباسیان و به خطر افتادن جان آن حضرت مخفی می‌کردند و از سوی دیگر به خواص شیعه این تولد را اعلام کردند و آنها به محضر حضرت مهدی (عج) شرفیاب شدند و توانستند به صورت خصوصی و مخفیانه آن حضرت را زیارت کنند که شیخ صدوق این تشرفات شیعیان خاص خدمت حضرت مهدی (عج) را در کتاب خود آورده‌اند. مطالبی که بیان شد نشان می‌دهد که امام حسن عسکری (ع) چه نقش بی نظیری در آماده کردن شیعیان برای دوره غیبت و حفظ و ادامه امامت داشته‌اند.

نکته قابل توجه این است که خداوند متعال به دلیل اینکه مبادا آسیبی از جانب شیعیان متوجه همسران باردار پیامبران و امامان شود، علایم بارداری را در آنها بروز نمی داد. بر همین اساس بارداری مادر حضرت مهدی (ع) نیز بدون علایم بود لذا بعد از تولد حضرت حجت (ع) امام حسن عسکری (ع) خواص را گردهم آوردند و با نشان دادن نوزاد فرمودند: «هَذَا صاحِبُکُمْ منْ بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی عَلَیْکُمْ »یعنی این کودک صاحب شماست و بعد از من او جانشین من و پروردگار متعال می باشد، در واقع هم امام را معرفی می کنند و هم به دوران غیبت صغری و کبری ایشان اشاره می کنند؛ ضمن اینکه احمد بن اسحاق هم می گوید: نامه ای از امام حسن عسکری (ع) به دستم رسید که در آن نسبت به ولادت حضرت حجت (ع) و سایر امور اطلاع رسانی شده بود لذا تلاش امام (ع) این بود که توسط شیعیان خاص خود امامت حضرت مهدی (ع) به طور صددرصد تثبیت و قطعی شود.

 این اقدامات امام (ع) هم، در قبال برنامه های خلفای عباسی علیه امام دوازدهم صورت گرفته است. آنها وانمود می کردند، امامی که پیامبر اکرم (ص) وعده آن را داده است، آمده و رفته؛ حتی به شیعیان فشار می آوردند که بگویند، امام هادی (ع) همان امام آخر است و وقتی هم به شهادت رسیدند، گفتند به غیبت کبری رفته است و از شهادت امام (ع) تعبیر به غیبت کبری می کردند که انتظار حجت در مردم از بین برود. بعد از شهادت امام (ع) شیعیان خاص، می دانستند که چه کسی بر امام نماز خواهد خواند. علیرغم اینکه بسیاری از افراد نمی توانستند باور کنند که کودک پنج ساله بر مقام امامت قرار خواهد گرفت، ولی حضرت مهدی نماز را اقامه کردند و این امر مهر تاییدی بر امامت حضرت حجت (ع) بود.

امام حسن عسکری (ع) چه نقشی در توسعه سازمان وکالت داشتند؟

سازمان وکالت از زمان امام باقر (ع) تاسیس شده بود لذا هر امامی به تناسب موقعیت زمانی و مکانی خود این سازمان را از جهت کمی و کیفی گسترش می داد. این نهادی بود که با قدرت الهی و باید توسط امامان معصوم (ع) کاملا محافظت شود و دشمنان علیرغم تمام تلاشی که می کردند،حتی نمی توانستند در این سازمان نفوذ کنند بنابراین این سازمان از لحاظ نفوذپذیری در دوره امام حسن عسکری (ع) گسترش یافت و با توجه به اینکه بعد از ایشان می بایست دوره غیبت صغری، حضرت حجت(ع) آغاز شود لذا این سازمان وکالت بود که می توانست با نایبان خاص امام ارتباط برقرار کند و مقدمه این برنامه توسط امام حسن عسکری (ع) فراهم شده بود و تنها نایبان خاص امام (ع) بودند که در غیبت صغری ارتباط مستقیم با ایشان داشتند.