خبرگزاری شبستان - مشهد - مرضیه وحدت/ محمدبن محمدبن نُعمان مشهور به شیخ مُفید از علمای برجسته‌ای است که مکتب کلامی شیعه در عصر او به اوج کمال رسید از مسائل بسیار مهم در خصوص شیخ مفید که نشان از جایگاه رفیع او در بین عالمان شیعه دارد آن است که او در طول سه سال مشرف به دریافت سه نامه از امام زمان (عج) شده است. شیخ مفید شاگردان بسیاری چون سيدمرتضى، سيدرضى و شيخ طوسى تربیت کرده است. به مناسبت بزرگداشت شیخ مفید با حجت الاسلام «حمید ایزدی» معاون تبلیغ حوزه علمیه خراسان گفتگو داشته است:
در مورد شخصیت علمی شیخ مفید توضیح بفرمایید؟
شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، در سال 336 هجرى در حوالى بغداد ديده به جهان گشود، شيخ مفيد از چهره هاى بسيار درخشان شيعه در جهان اسلام مى باشد. او هم متکلم و هم فقیه است، ابن نديم در فن دوم از مقاله پنجم الفهرست كه در باره متكلمان شيعه بحث مى كند، از او به عنوان ابن المعلم یاد کرده و او را ستايش مى نمايد. كتاب معروف او در فقه نيز المقنعه است. ابو يعلى جعفرى كه داماد مفيد بوده است، مى گويد: مفيد شبها مختصرى مىخوابيد و بقيه شب را به نماز يا مطالعه يا تدريس يا تلاوت قرآن مجيد مىگذرانيد.
شيخ مفيد از شاگردان ابن ابى عقيل است. وى در حومه بغداد ديده به جهان گشود و دانشهاى ابتدايى را در خانواده و زادگاه خويش به پايان برد. او در يك خانواده پرسابقه و اصيل در تشيع و از سلاله نيكان و پاكان به دنيا آمد. سراسر وجود خاندان او مالامال از عشق بهاهل بيت رسالت عليهم السلام بود. وى راهى بغداد گرديد و در آنجا از محضر اساتيد و دانشمندان كسب علم و دانش نمود تا در علم كلام، فقه و اصول سرآمد دانشمندان گرديد.
شیخ مفید از دیدگاه بزرگان دارای چه جایگاهی است؟
شيخ مفيد از ديدگاه دانشمندان شيعه و سنى داراى جايگاهى رفيع است به گونه ای که نجاشى، شاگرد نامدار و مورد اعتماد شيخ مفيد در باره او مى گويد: "محمد بن محمد بن نعمان بن عبد السلام بن جابر بن نعمان بن سعيد بن جبير، شيخ و استاد ما است، فضل او در فقه و حديث و ثقه بودن او مشهورتر از آن است كه توصيف شود.
او تاليفات متعددى دارد". همچنین شیخ طوسی شاگرد ارزنده مکتب او درباره استاد در فهرست می نویسد: "محمد بن محمد بن نعمان، معروف به ابن المعلم، از متكلمان اماميه است. در عصر خويش رياست و مرجعيت شيعه به او منتهى گرديد. در فقه و كلام بر هر كس ديگر مقدم بود.
حافظه خوب و ذهنى دقيق داشت و در پاسخ به سؤالات، حاضرجواب بود او بیش از 200 جلد کتاب کوچک و بزرگ دارد"، همچنین ابن حجر عسقلانى نيز درباره او مى گويد: "او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومت بر علم و دانش داشت.
جماعت بسيارى از محضر او بهره بردند. او بر تمام شيعيان حق دارد. پدرش در واسط زندگی می کرد و به آموزگارى مى پرداخت و در عکبری کشته شد. گفته می شود كه عضد الدوله به ملاقات او مى شتافت و هنگام مريضى به عيادت او مى رفت.
عماد حنبلى، يكى ديگر از دانشمندان اهل سنت درباره شیخ مفید مى گويد: "او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و كلام و مباحثه مى باشد. او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مى پرداخت. موقعيت شايان توجهى در تشكيلات دولت آل بويه داشت. او صدقه فراوان مى داد.
بسيار اهل خشوع و تهجد و اهل نماز و روزه و خوش لباس بود. او مورد زيارت و ملاقات عضد الدوله قرار مى گرفت. نزديك 76 سال عمر کرد و بیش از 200 جلد تالیف دارد، تشییع جنازه او شهرت دارد و درتشییع او بیش از 80 هزار نفر از شیعیان شرکت داشتند و درگذشت او در ماه رمضان بود رحمت خدا بر او باد".
علت اینکه شیخ مفید مورد عنایت امام زمان قرار گرفت چه بود؟
شيخ مفيد از عالماني است كه در زمان غيبت مورد عنايت ائمه عليهم السلام بوده است به نحوی كه در ظرف سه سال سه توقيع از ناحيه امام زمان(ع) به او رسيد. علت متمايز بودن شيخ مفيد از ساير علماء را شايد در وجهه اجتماعي ايشان در دفاع از مفهوم امامت در جهان تشيع مي توان دانست.
بدان معنا كه دفاع از جايگاه امامت در زندگي شيخ به دو صورت جلوه پيدا كرده است. صورت اول آن كتب و مجالس درس و مناظره هايي است كه در آن شيخ نه تنها به مباحث عقلي امامت در تشيع پرداختند و با تاليف كتب بسياری همانند ارشاد هم از جنبه تاريخي و هم از جنبه كلامي به موضوع حقانيت امام پرداختند، بلكه در دنيای واقعي نيز با در خطر قرار دادن خود و تحمل تبعيدها به بزرگداشت شعائر اسلامي و موضوع امامت پرداختند.
امام در خطابهايش به او چنين مي فرمايند: برادر عزيز و استوار شيخ مفيد، سلام بر تو ای بنده شايسته خدا و ای ياری دهنده حق و دعوت كننده بسوی آن. و جالب اينجاست كه در زمان غيبت كبری هيچ توقيعي از ناحيه مقدسه نرسيده است. مگر برای شيخ مفيد و شيخ اسدالله كاظميني.
شهيد قاضي نورالله در كتاب مجالس المؤمنين نقل كرده كه پس از وفات شيخ مفيد اين ابيات بخط حضرت صاحب الامر (عج) بر قبر شريفش يافتند: «لا صوت الناعي بفقدک انه يوم علي آل الرسول عظيم ان كنت قد غيبت في جدث الثری فالعلم و التوحيد فيك مقيم و القائم المهدی يفرح كلما تليت عليك من الدروس علوم ».
در خصوص دانش شیخ مفید در زمینه کلام و فقه توضیح بفرمایید؟
بدون ترديد متفكر برجسته شيخ مفيد، يكي از مجتهدان بزرگ تشيع در اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم بوده و در بيشتر علوم اسلامي مانند علم فقه، اصول فقه، تفسير معقول، كلام، رجال و جز اينها تخصص و تبحری كم نظير داشته و در زمينه های گوناگون كتابهای گرانقدر و ارزشمندی تدوين نموده كه در كتب رجالي مذكور است.
سيد محسن امين در كتاب گرانمايه اش اعيان الشيعه تقريبا دويست كتاب در دانشهای مختلف از او ياد كرده است. اين عالم فرزانه در نتيجه اين جامعيتي كه داشت، يكي از مجتهدان به نام و بينظير و يا كم نظير به شمار آمده است.
اين ويژگي در عصر خود او برای همه مسلمانان به روشني مشهود بود، زيرا تمام انديشمندان و پژوهشگران زمانش و نيز همه آنهايي كه درباره عظمت اخلاقي و شخصيت علمي ايشان قلم زده، به عظمت او در بعد اخلاقي و تخصص و تبحر او در علوم و معارف اسلامي اعتراف داشته و به آراء عميق و نظرات دقيق او بسيار اهميت مي دادند.
چرا شیخ مفید را مروج مکتب شیعه می دانند؟
يكي از ويژگيهای برجسته و مهم شيخ مفيد اين است كه او در آن عصر توانست جو فكری بغداد راكه در آن روز يكي از مهمترين مراكز حركتهای فكری و عقلي جهان اسلام محسوب مي شد دگرگون سازد و مراكز فقهي و كلامي را از درخشندگي خاصي برخوردار نمايد و آنها را بر فضای فكری بغداد حاكميت بخشد و طالبان علم و دانش را شيفته و مجذوب خود نمايد به گونه ای كه مدارس فقهي و كلامي ساير مذاهب را تا حدودی تحت پوشش مدرسه خود درآورد.
از اين رو مولفان كتابهای رجالي شيعه و سني به عظمت و بزرگي از او ياد نموده و از خدمات علمي و فرهنگي وی قدرداني كرده اند و زهد و تقوای او را خاص و عام ستوده اند. شيخ مفيد نخستين كسي است كه به شيوه تطبيقي مسائل فقه را مطرح و تدريس كرد و بعدها شاگردان او مانند سيد مرتضي و شيخ طوسي از او پيروی نموده اند.
بهترين سند گويای اين مدعا كتابهايي است كه آنان در اين زمينه تاليف نموده اند: سيد مرتضي كتاب الانتصار و شيخ طوسي كتاب الخلاف. شيخ مفيد نخستين كسي است كه حوزه علمي منظمي را در بغداد بنيان نهاد و بعد از او ديگر عالمان در كميت و كيفيت آن تكامل بخشيدند.
نظر شما