انسان شناسی کلامی دچار نقایصی همچون اومانیسم نمی‌شود

به گزارش خبرگزاری شبستان از قم، حجت الاسلام والمسلمین «عبدالحسین خسروپناه» در نشست علمی مجازی «نقش متقابل دانش کلام و علوم انسانی» از سلسله نشست های همایش مجازی «علوم انسانی- اسلامی، پژوهش و فناوری» که امروز(چهارشنبه 26 آذر) از سوی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد، در ارتباط با چیستی علم کلام و چیستی و فرایند علوم انسانی اظهار داشت: باید ابتدا تلقی دقیقی از دو دانش داشته باشیم تا بتوانیم از تقابل و رابطه دو سویه آنها سخن بگوییم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: فارابی در تعریف این علم گفته است: علم کلام یک صناعت و ملکه ای است که انسان با کمک آن می‌تواند از راه گفتار به یاری آراء و افعال محدود و معینی(عقاید دینی) که واضع شریعت بیان کرده بپردازد و هرچه را واضع شریعت باطل بیان کرده رد کند؛ پس متکلم هم دانش آراء و افعال معین و هم توان دفاع و مهارت از عقاید دینی را دارد.

وی در ادامه عنوان کرد: عقاید دینی است یعنی مواردی که مؤمن باید عقیده داشته باشد از جمله وجود خدا، صفات خدا و همچنین به افعال الهی نظیر ارسال رسل، عوالم دیگر از جمله آخرت و ارواح، انزال کتب، بعث پیامبران و نصب امامان چون گوهر امامت، ولایت است، بنابراین همه عقاید الهی ذیل علم کلام قرار می گیرد.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه با اشاره به این که می‌توان گفت علم کلام دانش و مهارتی است که با کمک متون اسلامی یعنی قرآن و سنت عقاید دینیه شناسایی می‌شود، گفت: این عقاید پس از شناسایی، استخراج و نظام مند می‌شود و با دلایل عقلی و نقلی و حتی تجربی به اثبات آنها می پردازیم و از آنها دفاع می کنیم و همچنین متکلمین اخیر به تبیین عقاید دینیه هم در حوزه علم کلام نیز پرداخته و مؤلفه های عقاید دینی را بیان کرده اند.

وی در ارتباط با مفهوم علوم انسانی نیز بیان داشت: علوم انسانی را در معنای دقیق و جدید و در دنیای مدرن می‌توان به از قرن 15 دانست که اگوست کنت و دیلتای یکی با روش پوزیتیوستی و دیگری هرمونوتیکی بیان کرده اند اما باید بدانیم که مباحث علوم انسانی از قرون و صدهای قبل حتی قرون وسطا و دوره اسلامی هم بوده است.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه با تأکید بر این که علوم انسانی دارای سه فعالیت است، ابراز داشت: این فعالیت را می توان توصیف انسان مطلوب، توصیف انسان محقق و تغییرانسان به وضع مطلوب دانست؛ مقصود از انسان نیز انسان سیاسی، فرهنگی، امنیتی و حتی سازمان می‌شود که در حوزه مدیریت از آن بحث می کنیم بنابراین علوم انسانی به معنای عام همه فعالیت ها را در برمی گیرد.

پژوهشگر فلسفه و کلام اسلامی در بخش دیگری از سخنان خود تصریح کرد: علم کلامی که به عقاید دینیه و به صفات و افعال خدا می پردازد را می توانیم ذیل این بحث علوم انسانی یعنی عالم شناسی مطرح کنیم؛ یعنی ما عالم شناسی کلامی و انسان شناسی کلامی داشته باشیم که مبتنی بر مبانی کلامی شهید مطهری(ره) می توانیم انسان شناسی کلامی را جزو علم کلام بدانیم ولی من عقیده دارم که انسان شناسی کلامی حوزه ای مستقل و رشته علمی دیگری است.

وی با بیان این که علم کلام و علوم انسانی می‌توانند با یکدیگر مرتبط باشند، گفت: به عنوان مثال وقتی در علم کلام از حقیقت خدا و توحید و لزوم اعتقاد به او بحث می کنیم وقتی وارد انسان شناسی کلامی می شویم در توضیح انسان مطلوب که علوم انسانی به دنبال آن است دیگر از انسان شناسی اومانیستی دفاع نمی کنیم.

حجت الاسلام والمسلمین خسروپناه با تأکید بر این که علوم انسانی در حوزه کلام خدامحور می‌شود، گفت: در این حوزه یعنی علوم انسانی وقتی در عرصه هایی نظیر علوم اقتصادی، سیاسی، حقوق و دیگر علوم مرتبط با انسان وارد می شویم و می خواهیم آنها را با علم کلام تطبیق بدهیم دیگر خدا محور و توحید محور می‌شود، آن هم توحید حقیقی و واقعی نه توحید نیوتونی که بگوییم هرجا علم جواب نداد، پس خدا هست.

وی با تأکید بر این که عرصه سوم علوم انسانی تلاش برای رساندن انسان به وضع مطلوب است، گفت: ما وقتی انسان را فردی تصور کردیم که در واقع ذات خود به توحید خداوند چه در ذات و چه در صفات و چه در افعال عقیده دارد، این تفکر در انسان مطلوب و سازمان مطلوب تأثیر می گذارد و بر تغییرهم تأثیر می گذارد.