خبرگزارش شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی؛ «جبار عظیمی» سالهاست در خاک غربت خفته است. قدیمی های محله آفخرای رشت می گویند وقتی ورشکسته شد، به کربلا مهاجرت کرد و در همانجا روزهای پایان عمر را گذراند و به خاک ابدی رفت.
شاید کسی «جبار عظیمی» را در کربلا نشناسد، ولی نام وی در رشت به‌واسطه احداث یک باب حمام عمومی هنوز زنده است. نامی که بر سر در حمام با کاشی حک شده و شهرداری رشت نیز کوچه باریکی که درب بخش زنانه از آن باز می شد، به نام کوچه حاج آقا بزرگ نامگذاری کرده است.
حمام حاج آقا بزرگ با سقف سفال پوش ورودی، درب و پنجره های چوبی با رنگ آبی لاجورد و چوب های تراش خورده زیر سقف، تنها حمام عمومی رشت است که بخش مردانه آن کم و بیش فعال است. این حمام، در میان اهالی آفخرا به حمام «داودزاده» هم شهرت دارد.
صاحب یک اتوشویی در محله آفخرا می گوید: سازنده اولیه حمام «حاج آقا بزرگ» از مالکان بزرگ فومن بود. بعدها این حمام به خانواده «داوود زاده» نامی فروخته می شود، ولی مالک جدید نام حمام را عوض نکرد.
به گفته «الهام کیانپور» پژوهشگر در حوزه ایران شناسی، نام اصلی حاج آقابزرگ «جبار عظیمی» است. کیانپور درباره وسعت این حمام می نویسد:« کل متراژ زمین حمام ۲ هزار مترمربع است و کاشی های نصب شده در سردر حمام و نقاشی های داخل بینه، نقش های دوره قاجار را تداعی می کند. سقف حمام، از نظر معماری در قسمت هایی به شکل گنبد و پشت بام بینه آن با سفال پوشیده شده است. در بخش عمومی زنانه، ۱۵گنبد حباب گونه و بزرگ در بالا دیده می شود و یک تابلو سنگی قدیمی نیز به چشم می خورد که دو شیر را نشان می دهد. در بخش مردانه حمام، چهار حوض از قدیم وجود داشت که بعدها به یک حوض تبدیل شد و حجم و مساحت یک استخر را پیدا کرد و به عنوان استخر تابستانی نیز از آن استفاده می شود که قسمت اعظم آن تبدیل به قسمت های نمره شده است. در بخش مردانه این حمام، نقاشی ها و کاشیکاری های مختلفی از قهرمانان شاهنامه به چشم می خورد که به مرور از بین رفته است. اما برخی از کاشیکاری ها و نقوش در قسمت مردانه، جلب توجه می کند.» (خردورز، شماره ۱۰۵)
برای مرمت، احیا و تغییر کاربری این حمام تاکنون اقدامی نشده است. مشکل بیشتر حمام های تاریخی گیلان، تعدد وراث مالکان و سرقفل داران است که برای احیا به توافق جمعی نمی رسند.
به گفته کارشناس مسئول ثبت بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی گیلان، به خاطر نوع معماری داخلی، معماران گیلان فن ساخت حمام را نمی دانستند. به همین دلیل بیشتر حمام هایی که در گیلان ساخته شده، توسط غیر گیلانی ها ساخته شده و مالک حمام بعدها سرقفل را واگذار کرده است. مهدی میرصالحی، می افزاید: حمام هایی که در گیلان بدین شکل باقی مانده و به آنها رسیدگی نمی شود، به این دلیل است که هم مالک اصلی و هم سرقفل دار، به رحمت خدا رفته و حمام بین چندین ورثه سرقفل دار و مالک دست به دست شده است.
بر اساس مستندات مندرج در پرونده ثبتی موجود در اداره کل میراث فرهنگی گیلان، «حمام حاج آقا بزرگ یکی از قدیمی ترین حمام های شهر رشت است. سازنده این حمام حاج آقا بزرگ مردی شریف و مومن بوده که از نظر اقتصادی موقعیت خوبی داشته است. سالها بعد او ورشکست شده و به کربلا می رود و در همانجا از دنیا می رود. از آن تاریخ به بعد مالکیت حمام به خانواده داوودزاده واگذار می شود. این حمام قدیمی در سال ۱۲۹۳ قمری بنا شده، وسعت تقریبی حمام هزار و۸۴۰ متر مربع بوده و شامل دو بخش عمومی مردانه و زنانه است و از هر دو بخش استفاده می شود. ازاره سردرحمام عمومی مردانه با سنگ، آجر و کاشی مزین شده است. ازاره سربینه و سردرحمام نیز کاشی کاری است. مالکیت بنا خصوصی و سقف حمام در قسمت های عمومی گنبدی مدور است و در بالا و وسط نورگیر وجود دارد. در قسمت عمومی زنانه و مردانه حدود پانزده گنبد کوچک و بزرگ دیده می شود. در قسمت عمومی زنانه یک تابلوی شکسته قدیمی به چشم می خورد که دو شیر نر را نشان می دهد که از سالهای قبل باقی مانده است.»
چندسال پیش، حمام حاج آقا بزرگ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد اما چون بدون رضایت مالک بود، وراث با طرح شکایت در دیوان عدالت اداری، حمام را از فهرست آثار ملی خارج کردند.
حسینی یکی از وراث سرقفل دار حمام حاج آقا بزرگ است. وی درباره سال ساخت حمام می گوید: متاسفانه هم منابع مکتوب و هم اداره میراث فرهنگی گیلان، اطلاعات غلطی درباره این گرمابه داده اند. حمام حاج آقا بزرگ ۲ نفر سرقفل دار داشت؛ یکی «حاج عباس فومنی» و یکی پدر بنده به‌نام «سید میرقاسم حسینی» که هر دو فوت کردند. از حاج عباس سه دختر در قید حیات هستند و پسرانش فوت کرده اند و از میرقاسم هم سه پسر و یک دختر به‌جامانده که همگی در قید حیات هستند.
حسینی می افزاید: پدر من از مازندارن به رشت آمد و بخشی از سرقفل این حمام را خرید. قدمت حمام حاج آقا بزرگ برخلاف آنچه در منابع ذکر شده، ۱۳۰سال نیست و ۱۸۰سال قدمت دارد و درحال حاضر نیز برادر بنده، حمام را فعال نگه داشته است. حمام سابقا کاشیکاری های نفیسی داشت. یک قطعه کاشیکاری با نقش شکار داشت که آن زمان فردی از آلمان آمد و قرار بود ۲۰۰ میلیون تومان بخرند ولی پدرم نفروخت و می گفت این مال مردم است.
وی ضمن انتقاد از عملکرد اداره کل میراث فرهنگی گیلان می گوید: چند سال پیش اداره میراث فرهنگی، بدون رضایت مالکان حمام را ثبت ملی کرد و اذعان کرد که برای خرید ملک بودجه ندارند. همین ثبت بنا موجب شد برای فروش ملک خودمان دچار مشکل شویم. درصورتیکه در هر شهری بنای تاریخی که ثبت می شود، میراث فرهنگی تسهیلات به مالکان اعطا می کند و برای تغییرکاربری و احیا اعتبار می گذارد.
حسینی اضافه می کند: مالکان نیز با طرح شکایت در دیوان عدالت اداری موضوع را پیگیر شدند و رای به نفع مالک صادر شد.
حالا باید دید گرمابه ای با این تاریخچه و سرگذشت پرفراز و نشیب، بالاخره آبی از آن گرم می شود و تغییرکاربری می یابد!
نظر شما