عمارت خواجه آوادیس و زیرزمینی که محل پرورش ابریشم بود

خبرگزاری شبستان- رشت، مهری شیرمحمدی، عمارت خواجه آوادیس در رشت، در میانه دوره قاجار ساخته شده و در زیرزمین بلند آن نوغان داری و پرورش ابریشم صورت می گرفت. در این خانه چند شخصیت تاریخی زندگی کرده اند. نیمی از عمارت بزرگ «خواجه آوادیس» - که پلان آن L مانند بود- در ابتدای خیابان سعدی و در پارکینگ حیاط اداره ارشاد شهرستان رشت باقی مانده است.

این عمارت در سال ۱۸۹۵میلادی و درست یک سال پیش از ترور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. آوادیس اصالتا از ارامنه اصفهان بود که به رشت مهاجرت کرد و در این شهر مشغول تجارت ابریشم و نوغانداری بود. این تاجر ارمنی، موسس مدرسه و کلیسای ارامنه در ابتدای خیابان سعدی نیز هست.

به گفته «روبرت واهانیان تبریز» ملک بزرگ خواجه آوادیس تقریبا قسمت اعظم دو طرف خیابان سعدی فعلی را در برمی گرفت. ۱۰ روز بعد از خروج میرزا کوچک خان از رشت و کودتای بلوشیکها(تابستان ۱۲۹۹خورشیدی)، بازار رشت به آتش کشیده شد.

کل بازار، مدرسه و کلیسای ارامنه  که در بازار بود سوخت. خواجه آوادیس بلافاصله در زمین خودش و به یاد پسر متوفایش،«مگردیچ»، مدرسه جدیدی ساخت. او وصیت کرده بود که املاک دیگرش نیز به شورای مدرسه برسد. ولی با فوت خواجه آوادیس، خانه در سال ۱۹۰۵ میلادی به «آوانس آوانسیان» فروخته می شود. «آوانس» پدر «آرتاشس آوانسیان» است که در جوانی به نهضت جنگل پیوست و بعدها از اعضای اصلی گروه ۵۳ نفر شد. «آوانس» صاحب شرکت ارابه‌رانی بود و بین رشت و تهران و دیگر شهرهای ایران ارابه‌رانی می‌کرد. بعدها این عمارت به «طاطاووس ینوک آوانسیان»، از مهاجران قره داغ ارسباران به رشت فروخته می‌شود.

طاطاووس این ملک را به نام دو پسر خود(آرتوش و آرتدوش) می‌کند. آرتدوش، همراه مرحوم آرسن میناسیان از خیران معروف رشت بودند. «آرتوش آوانسیان» آخرین فرد مالک این خانه بود که در سال ۱۳۸۵ خانه را به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان رشت می فروشد.

به گفته «مسعود حقانی» مهندس معمار، در بررسی اولیه خانه‌های شهری رشت می‌توان ترکیب سه‌گانه‌ای را بصورت یک بخش اصلی در وسط و دو بال جانبی در تمامی پلان‌ها دیده کرد. در قسمت میانی، تالار یا سه دری و در مواردی ایوان قرار گرفته است. این خانه همچون بعضی از خانه‌های بومی دارای دو لایه متفاوت، شامل لایه سرتاسری ایوان و لایه اطاق‌ها می‌باشد. چیزی که بندرت در معماری شهری سایر مناطق دیده می‌شود. از نکات بارز دیگر این ساختمان، حالت سقف و پوشش سفالی و یا شیرواني است که دربرگیرنده تمام حجم بنا می‌باشد. پیش آمدگی سقف نیز سبب شده تا این اتصال با جزئیات بیشتری مطرح شود. عمارت بنا بر کتیبه موجود در خانه، در سال ۱۸۹۵ میلادی ساخته شده است.

«مسعود حقانی» توضیح می دهد: ساختمان دو طبقه است. طبقه همكف كه مانند زير زمين است، سابق محل پرورش نوغان بود. طبقه بعدي به وسيله چند پله به ايوان بالا متصل مي‌شود و محل استقرار ساكنان خانه بود، اين طبقه نيز دارای سه پله بوده كه سه اتاق را در نيم طبقه‌اي قرار می‌دهد. پلان دارای طرح هندسی منظم و به صورت گسترده و باز و طویل و باریک طراحی شده تا حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی و دفع رطوبت صورت گیرد.

به گفته حقانی تبادل تجاری رشت با اروپا بر نوع معماری این بنا تاثیر داشته و تلفیقی از معماری بومی و اروپایی در این بناه دیده می شود. استفاده از بازشوهای فراوان در نما، استفاده از شیشه‌بندها در ایوان‌ها، به‌ویژه در سمتی که باران‌خور است، در نظر گرفتن اصل تقارن و ترجیح محور و تأکید به آن و تکرار ریتم‌های معین و وجود ایوان‌های سراسری از مهمترین ویژگی های این بنای فاخر است. بيشتر خانه با گچ‌بری فراوان آراسته شده و داراي نقوشي از گل و گلدان و پرندگان تزيينی است. تالار شاه‌نشين، دارای یک شومينه و پنجره ارسي با شيشه‌های رنگي است و شمای خاصی به معماری خانه می‌‌دهد. تمامي كفپوش آن تخته كوبی و در قسمت ايوان دارای نرده و ستون‌هايی چوبی است. انتهای ستون‌ها به كله شيری متصل شده‌ و همگي به زيبايي با رنگ آبی طراحی گشته‌ است. بنا دارای۷ تيپ در و سه تيپ پنجره می‌باشد. اتاق‌ها طاقچه‌هايی دارد كه بالای همگي تزيينات گچبری‌ دارد. سقف ساختمان نيز سفالپوش و به رنگ قرمز است.

این بنا نیز مانند بسیاری از معماری های گیلان، در قسمت پايين ديواره‌ها، داراي گربه‌رو است. اين گربه‌روها نيز داراي تزييناتی متأثر از كل گچبري‌هاي ساختمان می‌‌باشد. سال ۱۳۸۶ نیمی از عمارت به منظور ساخت پارکینگ برای کارکنان، توسط اداره ارشاد رشت تخریب شد. البته سازمان میراث فرهنگی با ثبت دیگر هنگام(۲۶/۱۲/۱۳۸۶ و به شماره ۲۲۲۳۷ ) مانع از تخریب کامل بنا گردید. متاسفانه بعد از ۱۳سال مالک بنا یعنی اداره ارشاد، اقدامی برای احیا و مرمت این عمارت فاخر نداشته است. برای دیدن بخش باقیمانده عمارت خواجه آوادیس، با هماهنگی اداره ارشاد می توانید به بخش پارکینگ اداره رفته و از نزدیک گچبری و ارسی های زیبای عمارت را مشاهده کنید.