خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ صدای شعرهای «نصرت رحمانی» زیر رقص نور شیشه های رنگی عمارت به گوش می رسد ولی صدای چرخ خیاطی «پوران شیرازی زاده»، لای جرجر گره های چینی ارسی ها دیگر شنیده نمی شود. در انتهای بن بست امیرحکیمی، دودکش آجری و سفالچین مطبخ عمارت پیداست. اگرچه سالهاست در خانه این شاعر خوراکی پخت نشده، شاعری که سال های ابتدایی زندگی مشترک و پایانی عمرش را در رشت سپری کرد.
استراحت کوتاهی در«پیر نشین» طرفین درب و تنفسی کوتاه و مشاهده کتیبه های گچی سردر عمارت و نوشته های آبی رنگ؛ «بسم الله الرحمن الرحیم» ،«یا دیّان» و یا «منّان» و دعای «یاالله، یاقاضی الحاجات و یاالله» که با گچبری سفید در پس زمینه قهوه ای قرار گرفته و گل و بوته های گچی، اطراف کتیبه که تمامی سردر را تزیین کرده است.
دو لنگه کاشی آبی رنگ دیگر در گوشه های طاق نما و دو تاریخ ۱۳۱۳ و ۱۳۵۳ و شماره پلاک خانه به رقم ۱۰ که به رنگ سفید بر کاشی آبی رنگ نقش بسته است. خانه ای که پنج ارسی بزرگش در طبقه دوم، بر تمام خانه های تاریخی گیلان فخر می فروشد. ۱۳بهمن ۱۳۸۸ به شماره۲۹۳۱۶ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
این روزها اگر به خانه نصرت رحمانی سری بزنید، قفل و زنجیری- که دو لنگه در چوبی را به‌هم چفت کرده بود، باز شده، اما این گشودگی نه برای خیاط خانه شیرازی زاده بلکه برای مرمت خانه به همت مالکان جدید (مهتاب اخوان و نسیم رسولیان) است تا به عنوان بوتیک هتل، رستوران و عرضه صنایع دستی تغییرکاربری یابد.
کوبه درب چوبی را به صدا درآورم. در عمارت به روی هشتی باز می شود. «مهتاب اخوان»، معمار مرمت پروژه، خوش آمدگوی ماست و درباره مالکان گذشته بنا می گوید: خانواده شیرازی زاده از مالکان و تجار قدیمی گیلان بودند. به گفته آرش رحمانی، پسر پوران شیرزای زاده و نصرت رحمانی، خانه توسط پدر جدش«حاج میرزا نصرالله شیرزای زاده»، در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده است. البته سبک معماری بنا نیز بیانگر سبک معماری حاکم بر دوران قاجاریه می باشد. در نقشه ۱۲۹۷ شمسی نیز نام کوچه، شیرزای ثبت شده است. پس از فوت وی، مالکیت بنا نسل به نسل منتقل و چندماه گذشته به خانم پوران شیرزای زاده و پسرش آرش رحمانی از نوادگان این خانواده می رسد. نصرت رحمانی نیز همراه همسر و پسرش در این خانه زندگی می کرده است.
این مهندس معمار در معرفی بنا می گوید: در اصلی ورودی خانه در انتهای بن بست امیرحکیمی و در ضلع شمالی بنا قرار گرفته، سردرخانه تزئین شده است. پس از ورود، به هشتی قدم می گذاریم. سبک معماری خانه شیرزای تحت تاثیر معماری مرکز ایران هست و به گفته آرش رحمانی، معمار بنا را از اصفهان آوردند. بنای اصلی در وسط زمین ذوذنقه‌ای شکل واقع و دورتا دور آن را حیاط منزل احاطه کرده است. در قسمت شمالی بنا و در مجاورت درب ورودی ۶اتاق کوچک و بزرگ در اندازه های مختلف قرار گرفته و در گذشته به عنوان انبار، مطبخ، اصطبل، انبار ذغال و گرمابه مورد استفاده قرار می گرفته است. در قسمت جنوبی زمین دیواری وجود دارد که زمین را از کوچه پشتی جدا می کند و دسترسی به کوچه پشتی در سال های اخیر بسته شده است. عمارت اصلی بنای تاریخی شیرزای بر روی سکو و در ۲طبقه ساخته شده است.
اخوان با اشاره به الگوی فضایی عمارت اصلی که کاملا قرینه ساخته شده، اضافه می کند: پله داخلی در محور تقارن واقع شد، اتاق های اصلی در طبقه همکف در ضلع جنوبی و اتاق های فرعی در ضلع شمالی واقع شده است. تناسبات بنا حدودا مربع شکل و تناسب طول به عرض بنا ۱.۲ است. اتاق های فرعی، مربع و چهار وجه مساوی دارند، ماهیت آنها ایستاست و سکون را به همراه دارند. این فضاها از حداقل پویایی برخوردار هستند و آرامش و امنیت را به همراه دارند. اما ۲ اتاق اصلی با تناسبات مستطیلی کشیده فاقد سکون و ایستایی هستند. هندسه غالب بنا همانند معماری بومی گیلان بر پایه استفاده از اشکال مربع یا مستطیل ساده است و در ترکیب نهایی، یک مستطیل واحد و خالص را ایجاد می کند. طبقه همکف ۹۰سانتی متر از سطح زمین بالاتر است و دسترسی اصلی به طبقه همکف از ضلع جنوبی بنا ممکن است. هال مرکزی در طبقه اول ارتباط بین اتاق ها را ممکن می کند. بازشوهای متعدد روبروی هم جهت ایجاد کوران هوا و بازشوهای بزرگ نمای جنوبی برای بهره گیری از تابش خورشید است. در سه ضلع شرقی و غربی و شمالی بنا دسترسی به پنج اتاق از طریق راهرویی در دور تا دور لایه خارجی بناست و برای حرکت خدمه و سرویس دهی است و یادآور غلام گردش در معماری سنتی گیلان است. ۲ ضلع شرقی و غربی بنا راهروها خارجی با دیوارهای چوبی بسته شده اند. در طبقه همکف ۶اتاق وجود دارد؛ ۲ اتاق مستطیل شکل و بقیه مربع شکل هستند. تمامی اتاق ها از طریق در به یکدیگر متصلند. در ضلع شمالی سه اتاق وجود دارد؛ ۲اتاق دو ورودی جداگانه به غلامگرد شمالی و یک عدد از اتاق ها سه ورودی به غلامگرد شمالی دارد. در مجموع ۶ ورودی مجزا به طبقه همکف وجود دارد.
اخوان با اشاره به وجود طاقچه بر دیوار تمام اتاق ها، دیگر ویژگی اتاقها را وجود آتشدان با گچبریهای تزئینی توصیف می کند.
از طریق راه پله در مرکز بنا به طبقه اول می رسیم. ۲راه پله در ضلع شرقی و غربی راه ورهای خارجی بنا ما را با طبقه اول هدایت می کند. راه پله مرکزی وارد هال مرکزی در طبقه اول می شود و از طریق آن دسترسی به چهار اتاق ممکن می شود. راه پله مرکزی دارای هشت پلکان است. راه پله های خارجی ۱۱ پلکان دارد و راه پله های خارجی شرقی و غربی ما را به راهروهای خارجی طبقه اول هدایت می کند که راه پله شرقی امکان دسترسی به یک اتاق واقع در ضلع شرقی و راه پله غربی امکان دسترسی به سه اتاق در ضلع غربی و شمالی را امکان پذیر می کند.
این مهندس معمار درباره پلان بنا هم اینگونه توضیح می دهد: طبقه اول، دارای پنج اتاق و یک هال مرکزی است. پلان طبقه اول همانند پلان طبقه همکف است با این تفاوت که ۲ اتاق واقع در طبقه همکف در ضلع شرقی ادغام و اتاق بزرگی را تشکیل می دهند که شاه نشین طبقه اول است. اتاق واقع در ضلع شرقی به صورت رتاسری کل طول بنا را دربرگرفته ، ۲پنجره ارسی در ضلع جنوبی و شرقی این اتاق وجود دارد و تنها اتاقی است که دارای ۲پنجره ارسی می باشد. این اتاق دارای چهار در است که با راهروی خارجی دسترسی را ممکن می کند و سه در دیگر که ۲ عدد از آنها به ۲ اتاق مجاور و یکی از درها به هال مرکزی باز می شوند. ۲ اتاق در ضلع غربی هر یک دارای یک پنجره ارسی می باشند که یکی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب است. همچنین اتاق ها دارای ۲ در دو لنگه که آنها را به هال مرکزی و ۲ در دولنگه که آنها را به اتاق های مجاور مرتبط می کند. ۲ اتاق در ضلع غربی واضع شده، اتاق بزرگتر دارای پنجره ارسی به سمت جنوب و دیگری چهار در دولنگه مرتبط به راهروی خارجی دارد، اتاق بزرگتر نیز ۲ در دولنگه مرتبط به راهروی خارجی دارد. پنج عدد از اتاق ها دارای آتشدان و روی دیوار تمام اتاق ها فضای طاقچه مشاهده می شود. از نظر تزئینات وابسته به معماری، اتاق های طبقه اول بسیار غنی تر از اتاق های همکف می باشد. بر روی دیوارهای متصل به راهروهای خارجی نیز فضای طاقچه مشاهده می شود.
به حیاط اصلی بنا می رویم که در پشت ساختمان و در جبهه جنوبی آن واقع شده ،حیاط سنگفرش است. حوض مستطیل شکلی در وسط حیاط به چشم می خورد.
اخوان توضیح می دهد: مساحت طبقه همکف و اول هرکدام حدود ۱۹۰ متر مربع مساحت و قسمت ورودی اصطبل و انبارها حدود ۱۲۰متر و زیربنای کل بنا حدود ۵۰۰متر مربع و مساحت زمین حدود ۹۴۰متر مربع است.
معاون بازآفرینی سازمان عمران نیز در این بازدید حضور دارند. خاطره محجوب ضمن ابراز خرسندی از احیا و مرمت این عمارت، می گوید: شهرداری رشت، بسته های تشویقی برای احیای خانه های تاریخی درنظرگرفته است و طبق مصوبه شورای شهر، مالکانی که قصد حفظ احیا و تغییر کاربری اقتصادی بنای تاریخی دارند، کل عوارض صدور پروانه مشمول ۱۰۰درصد بخشوده می شود. همچنین، عوارض سالانه پسماند و و عوارض صنفی و عوارض موضوع ماده ۴۲ دفترچه عوارض، تازمانیکه عملکرد بنای مرمت شده، مبتنی بر اهداف برنامه بازآفرینی باشد، مشمول ۱۰۰درصد تشویق خواهد شد.
محجوب از بسته های تشویقی تبلیغاتی هم برای تغییرکاربری این بناها خبر داد و اعلام کرد: تا زمان فعالیت این بناها مبتنی بر اهداف برنامه بازآفرینی اقتصادی شهر، بهره برداران این بناها هرساله مشمول بسته تشویقی تبلیغات محیطی با تصویب شورای شهر خواهند بود.
نظر شما