حجت‌الاسلام مجتبی رضایی، عضو هیئت علمی مؤسسه آینده روشن در ارتباط با شیوه خاص و ویژه ائمه (ع) در قبال سازمان وکالت به خبرنگار شبستان گفت: این شیوه بیشتر در دوره امام جواد (ع) امام هادی(ع) و بخصوص امام عسگری(ع) بیشتر پیگیری می‌شود و آن«شیوه مراتب وکالت» است. یعنی امام یک سروکیل برای خود انتخاب می‌کند. سروکیل فردی است که امام کلیه امورات خود را به او واگذار می‌کند و ما در زمان غیبت صغری این افراد را به نام نواب خاص حضرت می‌شناسیم که عبارتند از عثمان بن سعید عمری، فرزند او محمد بن عثمان، حسین بن نوح و محمد بن علی ثمری.
غیبت یک باره، برای جامعه بسیارشکننده است
وی افزود: امام در دوران‌های متأخر اقدام به طبقه‌بندی سازمان وکالت می‌کند، به این ترتیب که در رأس هرم وکالت یک سروکیل یا رییس الوکلا یا نایب خاص در نظر می‌گیرد که رابط مستقیم میان امام و سایر وکلا و مردم است. در بدنه این هرم به ترتیب اهمیت و به ترتیب جایگاه اصحاب، افرادی به عنوان وکیل قرار می‌گیرند. به عبارت دیگر امام در مرتبه دوم اهمیت، چند وکیل در مناطق مهم یعنی مراکز عمده شیعه‌نشین از جمله قم، کوفه و خراسان مشخص می‌کند. در کف این هرم نیز وکلا و نمایندگانی هستند که در مناطق زیرمجموعه قرار می‌گیرند. محل رجوع این نمایندگان کف هرم، وکلای بدنه هستند. آنها نیز با سروکیل ارتباط دارند و سروکیل با رعایت شرایط و ضوابط خاص و با توجه به محدودیتها و لزوم تقیه با امام معصوم در ارتباط است، بنابراین سازمان وکالت در زمان سه امام متأخر تبدیل به یک سازمان نظام‌مند شد تا ائمه بتوانند در عین اینکه ارتباط آنها با جامعه به حداقل رسیده اما با حداکثر ظرفیت و حداکثر حضور خود جامعه را کنترل و پشتیبانی کنند.
این محقق و پژوهشگر تاریخ مهدویت خاطرنشان کرد: موضوع غیبت امام معصوم مسئله‌ای نیست که ناگهان شکل گرفته باشد یا امر غیرمنتظره‌ای باشد که جامعه یک‌دفعه در زمان امام عسکری با آن مواجه شود. اصولا موضوع غیبت امام معصوم، موضوع کم‌اهمیت و سبکی نیست که بتوان آن را به راحتی به جامعه انتقال داده یا در جامعه مطرح کرد. نمی‌توان به جامعه‌ای که باید در کنار امام و زیر سایه معصوم زندگی کند، گفت شما در حال حاضر با امام معصوم هیچ ارتباطی نداشته باشید و به وظایف خود عمل کنید. این موضوع مسئله ای نیست که امام معصوم بتواند به یکباره آن را به جامعه منتقل کند و جامعه نیز کشش و ظرفیت پذیرش چنین مطلبی را ندارد بنابراین پیش و بیش از نقش امام عسگری (ع) در این زمینه باید برای همه ائمه نقشی را در نظر گرفت. بحث غیبت امام معصوم برای جامعه بسیار شکننده است.
جامعه اسلامی و ظرفیت پذیرش غیبت
حجت الاسلام رضایی تاکید کرد: فرض کنید که امروز به جامعه ای گفته شود که شما بدون رهبر زندگی کنید جامعه طبعا دچار آشفتگی و پاشیدگی می شود جامعه بدون رهبر امکان بقا ندارد چه رهبری خوب و چه رهبری بد. امام معصوم نقش نخ تسبیح را در جامعه دارد نمی توان به جامعه گفت که شما بدون این نخ تسبیح به زندگی خود ادامه دهید غیبت در واقع کمرنگ شدن ارتباط این دانه های تسبیح با نخ تسبیح است بنابراین حتما باید جامعه را برای این کمرنگ شدن آماده کرد.
وی افزود: امام حسن عسگری نیز نمی تواند این کار را به یکباره و به شکل دفعی در جامعه انجام دهد چون نیاز به زمینه و بستر دارد. لذا جدایی امام از امت و امت از امام از سال ها پیش آغاز می شود. روایات مربوط به دوری امام از جامعه حداقل به دوره امام صادق(ع) باز می گردد. هر چند ما معدود روایاتی نیز از پیامبر گرامی اسلام در این زمینه داریم اما در زمان پیامبر مسئله غیبت چیزی نیست که لازم باشد پیامبر به شدت به آن توجه داشته باشند. حتی در همان روایات معدود نیز اصحاب به شدت از شنیدن چنین واقعه ای آشفته می شوند که آیا واقعا رخ دادن چنین چیزی امکان پذیر است؟ پیامبر صرفا این سوال را در اذهان ایجاد می کنند که چیزی به نام غیبت نیز وجود دارد.
گامهای اول آمادگی برای غیبت
عضو هیئت علمی موسسه آینده روشن تصریح کرد: مخاطب پامبر در این روایات نیز اصحاب عادی نیستند بلکه فردی مانند جابربن عبدالله انصاری است و شخصی چون جابر در این موضوع متعجب می شود. بنابراین پله اول و گام های اولیه این آمادگی در زمان حضرت رسول بسیار نرم و سبک آغاز می شود و هر چه به زمان غیبت نزدیکتر می شویم فعالیت ها نیز اوج می گیرد. اهل بیت می بایست بازتاب های جامعه در مقابل چنین رویدادی را به حداقل برسانند. لذا در دوران امام باقر و صادق (ع) که فضای بیشتری برای فرهنگ اهل بیت فراهم است، مسایل مهدویت بیشتر مطرح می شود، به موضوع دو غیبت برای آخرین امام یعنی غیبت صغری و کبری اشاره می شود تا جایی که اهل بیت حتی از نبود امام می نالند. روایاتی از امام جواد (ع) وجود دارد که درباره نبود امام و حیرت جامعه شیعه گریه کرده و سعی می کنند این قضیه را محسوس تر و ملموس تر کرده و به جامعه نسبت به آن آمادگی و صبر القا کنند.
حجت الاسلام رضایی با اشاره به اقدامات و محدودیت هایی که توسط حاکمان وقت برای ائمه ایجاد می شد، خاطر نشان کرد: «عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد» یکی از گامهای مهم در راستای آماده سازی جامعه برای غیبت توسط دشمنان برداشته شد. در دوران سه امام پس از امام رضا (ع) وقتی امام در یک شهر تحت نظارت حکومت قرار می گیرد، ارتباط با مردم قطع می شود دولت و حکومت بر این تصور است که کار درستی انجام می دهد و با هدف جلوگیری از براندازی و حفظ آرامش اجتماعی امام را از مردم دور می کند. اما در واقع با این اقدام به امام و به جامعه اسلامی کمک می کند. فرض کنید اگر شرایط دوران امام هادی(ع) مانند شرایط دوران امام صادق(ع) بود آیا امام می توانست خود را از مردم مخفی کند؟ مسلما نه! اما حکومت با دست خود کاری کرد تا این ارتباط کم شده و ائمه بتوانند شرایط و پیش زمینه ها را در جامعه فراهم کنند.
انتخاب و تربیت فردی برای راس هرم وکالت
وی افزود: با توجه به تمامی این شرایط اگر یک مثلث برای آماده سازی بستر غیبت در نظر گرفته شود یک ضلع آن را فرهنگ سازی های اهل بیت تشکیل می دهد. ضلع دیگر را حکومت ها و دولت های باطل و ضلع سوم این حرکت مستقیما متوجه امام هادی(ع) و بخصوص امام عسگری است. امام عسگری (ع) دو مولفه مهم را در این زمینه در اختیار دارد. یک رفتار حکومت که غیبتی خود ساخته را برای جامعه فراهم کرده و دوم مولفه فرهنگی که امامان پیشین آماده کرده اند و این در حالی است که امام سازمان وکالت را نیز به دقت تنظیم کرده است. اما نکته مهمی که در اینجا وجود دارد این است که امام عصر برای غیبت نیاز به محورهای ارتباطی میان خود و مردم دارد. امام که نمی تواند به یک باره تمام ارتباط خود را با جامعه قطع کند و در عین غیبت باید ارتباط محدودی وجود داشته باشد تا مردم برای آن غیبت تام و تمام آماده شوند پس نیاز به یک نایب خاص است اما چه کسی باید این نایب خاص را به مردم معرفی کند؟ خود امام که در غیبت است بنابراین امام پیشین یعنی امام حسن عسگری (ع) دو وظیفه و نقش مهم بر عهده دارد. اول؛ انتخاب و تربیت این نایب و نماینده خاص که باید فردی را برای این کار انتخاب و تربیت کند که این فرد بتواند در راس هرم وکالت قرار بگیرد.
این محقق مهدویت ادامه داد: بر همین اساس اولین نایب خاص امام عثمان بن سعید از کودکی در منزل حضرت امام عسگری و امام هادی (ع) بزرگ می شود یعنی امام فردی مستعد و آماده را انتخاب کرده و او را تحت تکفل خود می گیرد به شکلی که حتی حکومت نسبت به ماجرا حساس نشود و این نقش بسیار مهم و تاثیر گذار امام عسگری در رابطه با مسئله غیبت است. چرا که تعیین سروکیل امام عصر در این زمان که تنها رابط میان جامعه و معصوم است می تواند جامعه را از بحران نجات بدهد.
حجت الاسلام رضایی افزود: هرم وکالت در این زمان تنظیم شده، اما اگر این هرم آن سروکیل را نداشته باشد کل این سازمان از هم می پاشد و امام این سروکیل را به بهترین وجه و تحت نظر خود در منزل خود تربیت کرده و در زمان مناسب، در جایگاه خاص خود قرار می دهد. بنابراین کاری امام عسگری انجام می دهد پنهان کردن خود یا کم کردن ارتباط با مردم نیست چرا که این کار توسط حکومت انجام می شود امام سازمانی را که در طول تاریخ فرهنگ اسلامی شکل گرفته و پیشرفت کرده بود نظم و انسجام می بخشد و راس این هرم را نصب می کند تا جامعه از بحران در امان بماند. این اقدام امام با توجه به نظارت های دقیق و شدید حکومت که حتی در داخل خانه امام اجرا می شد اقدامی بسیار اساسی است امام با وجود تمام این محدودیت ها و مخفی کاری ها، حضور جاسوسان و زیر نظر گرفتن رفت و آمدها، این فرد را تربیت کرده و در جامعه اسلامی جا می اندازد به گونه ای که تمام جامعه اسلامی عثمان بن سعید را می شناسد و حتی بعدها وقتی عثمان بن سعید ادعای نیابت می کند هیچکس منکر نمی شود یعنی ما در دوره نایب اول منکر نداریم اگر انکاری هم هست از دوران نایب دوم آغاز می شود و این بیانگر این واقعیت است که امام عسگری کار خود بسیار دقیق و درست انجام داده است.
پایان پیام/
نظر شما