نام مبارکشان «جعفر» و کنیه شان «اباعبدالله» است، ایشان را در شیعه «اباعبدالله دوم» هم می گویند، ایشان در روز 17 ربیع الاول 83 قمری، در مدینه منوره به دنیا آمدند، امام محمد باقر (ع) پدر بزرگوارشان و «ام فروه» هم مادر گرامی ایشان بود، طول عمر مبارک حضرت 65 سال بود که 34 سال از این مدت، زعامت شیعه را بر عهده داشتند.
مشهورترین لقب ایشان «صادق» است، برطبق روایات، پیامبر گرامی اسلام (ص) این لقب را به ایشان دادند تا از «جعفر کذاب» تمایز یابد، اما برخی منابع تاریخی می گویند امام صادق (ع) به جهت پرهیز از شرکت در قیام های عصر خود، «صادق» لقب گرفته است؛ چرا که در آن زمان به کسی که مردم را گرد خود جمع و به قیام برضد حکومت تحریک می‌کرد، «کذاب» به معنای دروغگو می گفتند، برخی از علمای اهل سنت همچون «مالک بن انس»، «احمد بن حنبل» و «جاحظ» نیز از ایشان با این لقب نام برده اند.
همسران ایشان «حمیده» و «فاطمه» نام برده شده است و فرزندان ایشان «اسماعیل»، «عبدالله»، «ام فروه»، «موسی (ع)»، «اسحاق»، «محمد»، «عباس»، «علی»، «اسماء» و «فاطمه» بوده اند.
طول زندگی مبارک ایشان با دوران «عبدالملک بن مروان»، «ولید بن عبدالملک»، «سلیمان بن عبدالملک»، «عمر بن عبدالعزیز»، «یزید بن عبدالملک»، «هشام بن عبدالملک» در حکومت اموی و «هشام بن عبدالملک»، «ولید بن یزید»، «یزید بن ولید»، «ابراهیم بن ولید»، «مروان بن محمد»، «سفاح» و «منصور دوانیقی» در دوران عباسیان همزمان بود.
این امام همام (ع) به خاطر آنچه بیشترین روایت را در اصول و فروع دین در میان ائمه شیعه دارند، را پایه گذار مکتب شیعه جعفری می دانند، ایشان در شیعه به رئیس مکتب جعفری مشهور هستند، بر اساس اسناد تاریخی از ایشان چهار هزار روایت نقل شده است که در میان ائمه شیعه بیشترین آمار را دارد، یکی از دلایل این اتفاق را مسائل سیاسی آن زمان و تضعیف امویان و تغییر حکومت به عباسیان بود که فضای باز را فراهم کرده است و در این زمان بود که امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) توانستند فعالیت علمی زیاده داشته باشند و شاگردان زیادی به جامعه اسلامی معرفی کنند، شمار شاگردان ایشان را چهار هزار نفر عنوان کرده اند، «زُرارَة بن اَعین»، «محمد بن مسلم»، «بُرَید بن معاویه»، «جَمیل بن دَرّاج»، «عبدالله بن مُسکان»، «عبدالله بن بُکَیر»، «حَمّاد بن عثمان»، «حماد بن عیسی»، «اَبان بن عثمان»، «ابو بصیر اسدی»، «هشام بن سالم» و «هشام بن حَکَم» برخی از مشهورترین شاگردان امام صادق (ع) به حساب می آیند.
در طول زندگی مبارک ایشان، این امام بزرگوار با افراد مختلفی مناظره کردند که مناظره با یکی از منکران خدا درباره وجود خدا، مناظره با «ابوشاکر دَیصانی»، درباره وجود خدا، مناظره با «ابن ابی العوجاء» درباره وجود خدا و درباره حدوث عالَم، مناظره ای طولانی با یکی از منکران وجود خدا درباره مسائل مختلف دینی، مناظره با «ابوحنیفه» درباره شیوه استنباط احکام فقهی، به ویژه قیاس و مناظره با برخی از علماء معتزله درباره شیوه انتخاب حاکم و برخی احکام فقهی از جمله مهمترین مناظره های ایشان محسوب می شود که در همه آنها پیروز بیرون آمدند.
حدیث «حج»، «توحید مفضل»، «عنوان بصری» و « مقبوله عُمَر بن حَنظَله» از جمله احادیث طولانی است که از ایشان به یادگار مانده است، از ایشان همچنین رساله های زیادی به جای مانده است و شاگردان ایشان هم کتاب های مختلفی به رشته تحریر درآورده اند.
ایشان در زمان زندگی و حیات با برکت خویش به عراق سفر کردند، محراب ایشان در مسجد کوفه و مسجد سهله از این امام همام (ع) به یادگار مانده است ایشان همچنین در جوار مدفن مطهر حضرت امیرالمومنین علی (ع) که تا آن زمان مخفی بود، نماز گزاردند و آن را برای شیعیان مشخص فرمودند.
ایشان علی رغم ضعف امویان بر ضد حکومت قیام نکردند و درخواست ابومسلم خراسانی و دیگران را برای خلافت رد کردند و شیعیان را از قیام پرهیز داشتند، ایشان رابطه خوبی را حاکمان نداشتند و در برابر آنان از تقیه استفاده می کردند.
در سال های پایانی حکومت بنی‌امیه، گروهی از بنی‌هاشم از جمله «عبدالله بن حسن مثنی» و پسرانش و «سفاح» و «منصور» در ابواء جمع شدند تا برای قیام برضد حکومت، با یکی از خودشان بیعت کنند، در این جلسه «عبدالله» پسرش «محمد» را «مهدی موعود (عج)» معرفی کرد و از حاضران خواست با او بیعت کنند، امام صادق (ع) وقتی از این داستان مطلع شدند، فرمودند: پسر تو مهدی نیست و اکنون نیز هنگام ظهور «حضرت مهدی (عج)» نیست.» عبدالله از سخنان ایشان خشمگین شد و ایشان را به حسادت متهم کرد، امام صادق (ع) قسم یاد کردند که از روی حسادت سخن نمی‌گوید و فرمود پسرانت کشته می‌شوند و خلافت به سفاح و منصور می رسد.
بنابر احادیث، امام صادق (ع) بارها امام «کاظم (ع)» را به عنوان امام بعد از خود به اصحاب خاص خود معرفی کرده بودند، اما به جهت سخت گیری های عباسیان و به منظور حفظ جان امام کاظم (ع)؛ ایشان پنج نفر، از جمله خلیفه عباسی را وصی خود معرفی کردند، از این رو برخی از اصحاب برجسته امام صادق (ع) مانند «مومن طاق» و «هشام بن سالم» نیز درباره جانشین امام صادق (ع) مردد بودند، آنان ابتدا سراغ «عبدالله افطح» رفتند و از او سوالاتی پرسیدند، اما پاسخ های عبدالله آنها را قانع نکرد، سپس با موسی بن جعفر (ع) ملاقات کردند و با پاسخ های ایشان قانع شدند و امامت ایشان را پذیرفتند.
ایشان چهارمین و آخرین فرد از ائمه بقیع (ع) به شمار می روند، پیش از ایشان امام حسن مجتبی (ع)، امام سجاد (ع) و امام محمد باقر (ع) در بقیع چهره در نقاب خاک کشیده بودند.
ایشان در 25 شوال 148 قمری به دستور «منصور دوانیقی (لعنت الله علیه)»، مسموم و به شهادت رسیدند، طبرسی در «اعلام الوری» و علامه مجلسی در بحار الانوار به نقل از کتاب «مصباح کفعمی» شهادت امام صادق(ع) را در 15 رجب گزارش کرده اند.
پس از ایشان فرقه های زیادی در شیعه شکل گرفت که امام رضا (ع) با قرائت حدیث سلسله الذهب در نیشابور، خویش را به عنوان امام شیعه، یکی دلایل و شروط حفظ و امان از عذاب الهی دانستند و خط بطلانی به همه فرق کشیدند و راه را برای شیعه روشن فرمودند.
بر اساس اسناد تاریخی، روز شهادت ایشان به پیشنهاد آیت الله «کاشانی» و به دستور «محمد مصدق» از طریق اعلام رادیویی در کشور تعطیل اعلام شد، از آن پس تاکنون این روز در کشور تعطیل رسمی است، چندی پیش هم در سال ۹۷ مجلس در حال پیگیری برای تغییر تعطیلات بود که با واکنش آیت الله «وحید خراسانی» از مراجع اعظام تقلید مواجه شد و این حذف این تعطیلی انجام نشد، برخی علما و روحانیون در این روز با پیاده روی در قم به سمت حرم مطهر حضرت معصومه (س) می روند و به ایشان عرض تسلیت دارند.
دُر کلام گهربار امام صادق (ع)
مَنْ أَنْصَفَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِهِ رُضِيَ بِهِ حَكَماً لِغَيْرِهِ. (کافی، ج ۲، ص ۱۴۶(
هرکس که در مورد خود، رعایت انصاف کند، به داورى دیگران پذیرفته شود.
إِذَا أُضِيفَ الْبَلَاءُ إِلَى الْبَلَاءِ كَانَ مِنَ الْبَلَاءِ عَافِيَةٌ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۷)
چون بلا بر بلا فزاید، (نشانۀ) رهایى از بلا باشد.
لَا تَثِقَنَّ بِأَخِيكَ كُلَّ الثِّقَةِ، فَإِنَّ صَرْعَةَ الِاسْتِرْسَالِ لَا تُسْتَقَالُ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۷)
به دوستت اعتمادِ مطلق مکن، زیرا زمین‌خوردن و ازپاى‌درآمدن بر اثر دلباختگى و اعتماد همه‌جانبه، درمان و جبرانى ندارد.
الْإِسْلَامُ دَرَجَةٌ وَ الْإِيمَانُ عَلَى الْإِسْلَامِ دَرَجَةٌ وَ الْيَقِينُ عَلَى الْإِيمَانِ دَرَجَةٌ وَ مَا أُوتِيَ النَّاسُ أَقَلَّ مِنَ الْيَقِينِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
اسلام یک درجه است، و ایمان درجهای است روى اسلام، و یقین درجهای است روى ایمان، آنچه مردم به آن رسند کمتر از یقین است.
إِزَالَةُ الْجِبَالِ أَهْوَنُ مِنْ إِزَالَةِ قَلْبٍ عَنْ مَوْضِعِهِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
برکندن کوه‌ها آسان‌تر از برکندن دل‌ها از جاى خویش است.
الْإِيمَانُ فِي الْقَلْبِ وَ الْيَقِينُ خَطَرَاتٌ. (محاسن برقی، ج ۱، ص ۲۴۹)
ایمان در قلب است، و یقین، خطورها و الهاماتى است.
الرَّغْبَةُ فِي الدُّنْيَا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحَزَنَ وَ الزُّهْدُ فِي الدُّنْيَا رَاحَةُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
میل به دنیا، مایۀ غم و اندوه است و بىمیلى و زهد به دنیا، مایۀ آسایش دل و پیکر است.
لِرَجُلَيْنِ تَخَاصَمَا بِحَضْرَتِهِ: أَمَا إِنَّهُ لَمْ يَظْفَرْ بِخَيْرٍ مَنْ ظَفِرَ بِالظُّلْمِ وَ مَنْ يَفْعَلِ السُّوءَ بِالنَّاسِ فَلَا يُنْكِرِ السُّوءَ إِذَا فُعِلَ بِهِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
به دو مرد که در حضورش نزاع مىکردند، فرمود: هان! هرکه با زورگویى پیروزى یابد، پیروزىاش نیکو نباشد و آن‌کس که با مردم بدى کند، نبایستى از بدى مردم، ناراحت شود.
لَا يَصْلُحُ الْمُؤْمِنُ إِلَّا عَلَى ثَلَاثِ خِصَالٍ التَّفَقُّهِ فِي الدِّينِ وَ حُسْنِ التَّقْدِيرِ فِي الْمَعِيشَةِ وَ الصَّبْرِ عَلَى النَّائِبَةِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
مؤمن جز به سه خصلت نیک نشود: فهم عمیق در دین، اندازه‌دارى نیکو در زندگانى و بردبارى بر ناگوارى.
الْمُؤْمِنُ لَا يَغْلِبُهُ فَرْجُهُ وَ لَا يَفْضَحُهُ بَطْنُهُ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
بر مؤمن، عورتش چیره نگردد و شکمش او را رسوا نسازد.
صُحْبَةُ عِشْرِينَ سَنَةً قَرَابَةٌ. (کافی، ج۶، ص ۱۹۹)
هم‌نشینىِ 20 ساله، [به‌منزلۀ] خویشاوندى است.
لَا تَصْلُحُ الصَّنِيعَةُ إِلَّا عِنْدَ ذِي حَسَبٍ أَوْ دِينٍ وَ مَا أَقَلَّ مَنْ يَشْكُرُ الْمَعْرُوفَ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
احسان جز به خانواده‌دار و دیندار شایسته نیست، و چه کمیابند آنها که احسان و محبت را حق‌شناسند.
إِنَّمَا يَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ مَنْ كَانَتْ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ عَالِمٌ بِمَا يَأْمُرُ عَالِمٌ بِمَا يَنْهَى عَادِلٌ فِيمَا يَأْمُرُ عَادِلٌ فِيمَا يَنْهَى رَفِيقٌ بِمَا يَأْمُرُ رَفِيقٌ بِمَا يَنْهَى. (تحف‌العقول، ص ۳۵۸)
تنها کسى مىتواند امربه‌معروف کند یا نهى‌ازمنکر نماید که داراى سه صفت باشد: به آنچه امر مىکند و از آنچه نهى مىنماید آگاه باشد، عادلانه امر کند و نهى نماید، با مهربانى و نرمی امر و نهى کند.
إِنَّ اللَّهَ أَنْعَمَ عَلَى قَوْمٍ بِالْمَوَاهِبِ فَلَمْ يَشْكُرُوهُ فَصَارَتْ عَلَيْهِمْ وَبَالًا وَ ابْتَلَى قَوْماً بِالْمَصَائِبِ فَصَبَرُوا فَكَانَتْ عَلَيْهِمْ نِعْمَةً. (تحف‌العقول، ص ۳۵۹)
خداوند بخشش‌هایی به مردمى داد و شکرش نکردند و آن نعمت‌ها وبال آنها شد؛ و مردمى را به مصیبت‌ها گرفتار کرد و صبر کردند، و بلاها براى آنها نعمت شد.
صَلَاحُ حَالِ التَّعَايُشِ وَ التَّعَاشُرِ مِلْءُ مِكْيَالٍ ثُلُثَاهُ فِطْنَةٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۹)
مصلحت زندگى و معاشرت اجتماعى، به پیمانهاى پر می‌ماند که دو سوم آن هوش و زیرکى، و یک‌سومش نادیده گرفتن و تجاهل است.
فَوْتُ الْحَاجَةِ خَيْرٌ مِنْ طَلَبِهَا مِنْ غَيْرِ أَهْلِهَا وَ أَشَدُّ مِنَ الْمُصِيبَةِ سُوءُ الْخُلُقِ مِنْهَا. (تحف‌العقول، ص ۳۵۹)
از دست‌دادن حاجت و نیاز، بهتر از تقاضاى به نااهل است، و دشوارتر از گرفتارى، بدخویی ناشى از آن گرفتارى است.
الدَّيْنُ غَمٌّ بِاللَّيْلِ وَ ذُلٌّ بِالنَّهَارِ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۹)
بدهکارى، اندوه شب است و خوارى روز.
إِذَا صَلَحَ أَمْرُ دُنْيَاكَ فَاتَّهِمْ دِينَكَ. (تحف‌العقول، ص ۳۵۹)
چون کار دنیایت سامان یافت، به دین و آئین خود بدگمان شو.
السَّلَامُ تَطَوُّعٌ وَ الرَّدُّ فَرِيضَةٌ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۰)
سلام، مستحب است و جواب سلام، واجب.
مَنْ بَدَأَ بِكَلَامٍ قَبْلَ سَلَامٍ فَلَا تُجِيبُوهُ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۰)
هرکه پیش از سلام، آغاز سخن کند، جوابش نگویید.
تَصَافَحُوا فَإِنَّهَا تَذْهَبُ بِالسَّخِيمَةِ. (کافی، ج۲، ص ۱۸۳)
به‌هم دست بدهید که کینه را می‌برد.
اتَّقِ اللَّهَ بَعْضَ التُّقَى وَ إِنْ قَلَّ وَ دَعْ بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ سِتْراً وَ إِنْ رَقَّ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۱)
از خدا اندکى هم که باشد، پروا کنید؛ و میان خود و خدا پردهاى، هرچند نازک، بگذارید.
مَنْ مَلَكَ نَفْسَهُ إِذَا غَضِبَ وَ إِذَا رَغِبَ وَ إِذَا رَهِبَ وَ إِذَا اشْتَهَى حَرَّمَ اللَّهُ جَسَدَهُ عَلَى النَّارِ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۱)
آن‌کس که هنگام خشم، طمع، ترس و خواهش نفس خویشتندار باشد، خدا بدنش را بر آتش حرام می‌کند.
الْعَافِيَةُ نِعْمَةٌ خَفِيفَةٌ إِذَا وُجِدَتْ نُسِيَتْ وَ إِذَا عُدِمَتِ ذُكِرَتْ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۱)
عافیت، نعمتى سبک‌وزن است. تا هست، فراموش مىشود و چون رفت، به یاد مىآید.
لِلَّهِ فِي السَّرَّاءِ نِعْمَةُ التَّفَضُّلِ وَ فِي الضَّرَّاءِ نِعْمَةُ التَّطَهُّرِ. (تحف‌العقول، ص ۳۶۱(
خداى را در حال گشایش، نعمت احسان و تفضل است و در سختى، نعمت پاکى [از گناه[.
کُلُّ دُعَاءٍ یُدْعَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ مَحْجُوبٌ عَنِ السَّمَاءِ حَتَّى یُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ. (کافی، ج ۲، ص ۴۹۳)
هر دعایی که از خدای عزوجل خواسته می‌شود، به آسمان راه ندارد [مستجاب نمی‌شود] تا اینکه بر محمد و آل محمد صلوات فرستاده شود.
عبدالله الطحان، عن أبی عبدالله (علیه السلام) قال: سمعته یقول: ما من أحد یوم القیامه إلاّ و هو یتمنّی أنّه زوار الحسین بن علی (علیهما السلام) لما یری لما یصنع بزوار الحسین بن علی من کرامتهم علی الله. (وسائل الشیعه، جلد ۱۴، صفحه ۴۲۴)
هیچ کس نیست در روز قیامت مگر اینکه آرزو می‌کند‌ای کاش امام حسین (ع) را زیارت کرده بودم آن هنگامی که می‌بیند که با زوار امام حسین (ع) چه می‌کنند، چقدر نزد خداوند مورد کرامت واقع می‌شوند.
أَيُّمَا مُؤْمِنٍ عَادَ مُؤْمِناً فِي اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِي مَرَضِهِ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ مَلَكاً مِنَ الْعُوَّادِ يَعُودُهُ فِي قَبْرِهِ وَ يَسْتَغْفِرُ لَهُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ. (منبع: کافی، ج ۳، ص 120)
اگر مؤمنی برای رضای خدای عزوجل به عیادت مؤمن دیگر برود، خداوند فرشته ای از فرشتگان عیادت کننده بر او می‌گمارد که در قبر به عیادت او بیاید و تا روز قیامت برای او طلب آمرزش کند.
عنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص): مَنْ أَقْرَضَ مُؤْمِناً قَرْضاً یَنْتَظِرُ بِهِ مَیْسُورَهُ کَانَ مَالُهُ فِی زَکَاةٍ وَ کَانَ هُوَ فِی صَلَاةٍ مِنَ الْمَلَائِکَةِ حَتَّى یُؤَدِّیَهُ إِلَیْهِ. (ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، شیخ صدوق، ص ۱۳۸)
«امام جعفر صادق (ع)» از پیامبر (ص) روایت کردند که فرمود: هرکس به مؤمنی قرضی بدهد تا هنگام توانایی به او بازگرداند؛ گویی مال خود را صدقه داده و تا زمانی که قرض گیرنده آن مال را به او بازگرداند، فرشتگان بر او درود می‌فرستند.
عن أَبي عَبْدِ اللَّهِ (ع): ثَلَاثٌ لَا يَضُرُّ مَعَهُنَّ شَيْءٌ الدُّعَاءُ عِنْدَ الْكَرْبِ وَ الِاسْتِغْفَارُ عِنْدَ الذَّنْبِ وَ الشُّكْرُ عِنْدَ النِّعْمَةِ. (کافی، ج ۲، ص ۹۵)
سه چیزند که با وجود آنها ضرری به انسان نمی‌رسد: دعا هنگام اندوه، طلب آمرزش هنگام گناه و شکر هنگام برخورداری از نعمت.
صلاه فریضه، خیر من عشرین حجه... (محجه البیضاء، ج ۱، ص ۳۳۹ و بحار الانوار، ج ۸۲ ص ۲۲۷)
نمازواجب بهتر از 20 حج مستحبی است.
السجود علی تربه الحسین (ع) یخرق الحجب السبع (بحار الانوار، ج ۱۰۱ ص ۱۳۵)
سجده بر تربت امام حسین (ع) هفت پرده و مانع را می شکافد.
لا صلوه الا بطهور (وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۲۶۱)
نماز درست نیست، مگر باطهارت (وضو، غسل، تیمم).
اذا استقبلت القبله فانس من الدنیا و ما فیها والخلق و ما هم فیه و استفرغ قلبک عن کل شاغل یشغلک عن الله (میزان الحکمه، ج ۵، ص ۳۹۶)
هنگامی که برای نماز به جانب قبله ایستادی، دنیا و آنچه در آن است را فراموش کن و قلب خود رااز هر گونه سرگرم کننده ای که تو را از خدا باز دارد، فارغ ساز.
حجت الاسلام «حسین امیدی»، ضمن عرض تسلیت به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع)، گفت: از میان بیش از یک هزار و 200 کانون فرهنگی هنری مساجد فارس، 9 کانون فرهنگی هنری به نام و یا القاب مبارک آن حضرت مزین هستند.
مدیر ستاد هماهنگی کانون های فرهنگی هنری مساجد فارس با یادآوری این مطلب که 23 باب مسجد در فارس به نام مبارک و یا القاب ایشان مزین هستند که میزبانی کانون های فرهنگی هنری را دارند، افزود: از این تعداد 2 باب مسجد در شیراز قرار دارد.
گزارش: محسن تورع
نظر شما