خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی؛ زمین‌ها در مناطق خشک و نیمه‌خشک تخریب می‌شوند و سرزمین دچار فروپاشی می‌شود؛ این بیایان‌زایی است، پدیده‌ای که به دلیل فعالیت‌های انسانی و تغییرات آب‌وهوایی رخ می‌دهد. آسیب‌پذیری خاک در مقابل فرسایش بادی و آبی، افزایش تعداد و شدت توفان‌های ماسه‌ای و گرد‌و‌خاک، فرونشست زمین، کاهش حاصلخیزی و توان تولید خاک و اختلال در فرآیند بازسازی و بازتولید طبیعی پوشش گیاهی از اثرات مستقیم و آنی بیابانزایی است. این اثرات، پیامدهای جدی اقتصادی و اجتماعی به همراه دارد و بر اساس آخرین آمار اعلام شده حدود ۱۰۰ میلیون هکتار از اراضی کشور در معرض تخریب سرزمین است که در این بین ۷۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش آبی و ۲۵ میلیون هکتار در معرض فرسایش بادی قرار دارد.
ایران بالغ بر ۲.۴ درصد از مجموع کل بیابان‌های جهان را در خود جای داده است که این گستره در ۱۷ استان از جمله خراسان جنوبی پراکنده هستند. خراسان جنوبی با داشتن بیش از پنج میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار عرصه بیابانی، دومين استان بيابانی كشور شناخته می شود. اکنون نیز ۸۶ درصد (حدود ۱۳ میلیون هکتار) عرصه های طبیعی استان را عرصه های بیابانی و مراتع کم تراکم بیابانی تشکیل می دهد.
همچنین این استان جزو پنج استان درگیر با پدیده گرد و غبار، دارای بیش از پنج میلیون هکتار تحت تاثیر فرسایش بادی و بیش از ۲ میلیون هکتار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی است. در حال حاضر ۳۵ کانون بحرانی فرسایش بادی در تمام شهرستان ها به ویژه شهرستان های مرزی استان وجود دارد این در حالی است که تا سال ۹۳ تعداد این کانون ها ۲۸ کانون بوده است.
مجاورت با دو کویر بزرگ مرکزی و لوت (شمال غرب، غرب و جنوب غرب، جنوب و جنوب شرق) و همچنین مجاورت با بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که حالا تا ۱۸۰ روز افزایش یافته و تداوم بیش از ۲۰ سال خشکسالی همه نشان از توجه ویژه و همه جانبه به اوضاع استان در بحث مقابله با بیابانزایی دارد.
افزایش تعداد و شدت طوفان های ماسه‌ای و گرد و خاک، فرونشست زمین، کاهش حاصلخیزی و توان تولید خاک و اختلال در فرایند بازسازی و بازتولید طبیعی پوشش گیاهی، از جمله اثرات و پیامدهای بیابان زایی است. این اثرات، پیامدهای جدی اقتصادی و اجتماعی نیز به همراه دارد.
طبق ارزیابی صورت گرفته فرسایش بادی سالانه ۳۰ هزار میلیارد ریال در کشور و در استان خراسان جنوبی نیز ۲۰۲ میلیارد و ۵۲۵ میلیون ریال خسارت اقتصادی و زیست‌محیطی به بارمی‌آورد.
به همین منظور با همکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی تور رسانه‌ای ۲ روزه و بازدید خبرنگاران از طرح‌های مقابله با بیابانزایی شهرستان سرایان برگزار شد. این شهرستان دارای پنج کانون بحرانی با مساحت ۱۸۷ هزار و ۳۳ هکتار برآورد شده است.
افزایش کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در دومین استان بیابانی کشور
«علیرضا نصرآبادی» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این بازدید می‌گوید: در عرصه‌های بیایانی کشور و استان یکی از مشکلات اساسی جهانی، ملی و منطقه‌ای مساله تغییر اقلیم و تخریب سرزمین است که برآیند آن به شکل فرسایش خاک (بادی یا آبی) خود را نشان می‌دهد.
وی می افزاید: در عرصه فرسایش بادی بحث بیابانزایی را داریم که با توجه به حساسیت‌های اقلیمی، جغرافیایی و منطقه‌ای که بر استان حاکم است سبب شده خراسان جنوبی دومین استان بیابانی و پنجمین استان درگیر با پدیده گرد و غبار در کشور باشد.
نصرآبادی با اشاره به اینکه پدیده بیابانزایی تبعات مستقیم و غیرمستقیم متفاوتی دارد، تصریح می کند: حرکت ماسه‌های روان یکی از این تبعات است که در منطقه سه قلعه امکان ادامه فعالیت و استمرار بخش کشاورزی و دامداری حتی سکونت مردم را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده بود بنابراین از سال ۹۲ تاکنون با اجرای جنگل‌کاری از هجوم ماسه‌ها جلوگیری شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور می شود که تا قبل از سال ۹۳ تعداد ۲۸ کانون فرسایش بادی در استان وجود داشت که با توجه به تغییرات اقلیمی و تداوم خشکسالی ها در این مدت کانون‌های بحرانی به ۳۵ مورد رسیده که تمرکز یا مرکزیت عملکردی فرسایش و حرکت ماسه‌های روان در این حوزه‌ها دیده می‌شود.
به گفته وی برای جلوگیری از فرسایش بادی و مدیریت مراتع بیابانی اقداماتی از قبیل احیا و اصلاح مرتع با کاشت گونه‌های مختلف، ذخیره‌سازی نزولات بارش و رواناب در اراضی کم‌شیب و دشتی با اجرای هلالی‌های آبگیر و احداث چاله‌های فصلی یا شیارهایی برای ذخیره نزولات همراه با کاشت بذر انجام می‌شود.
نصرآبادی در ادامه تثبیت ماسه‌های بادی، شن‌های روان و جلوگیری از گرد و غبار، تبخیر و تخریب بافت خاک به لحاظ شیمیایی را از مزایای اجرای طرح‌های مقابله ای در عرصه‌های بیابانی استان دانست و می‌افزاید: تداوم اجرای این فعالیت ها و استقرار پوشش گیاهی ایجاد شده به ویژه اجرای به موقع آبیاری سنواتی مستلزم تامین اعتبار و حمایت همه جانبه دستگاه های متولی است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی با گریزی به مبارزه با ملخ های کوهان دار برای کنترل خسارت به عرصه های منابع طبیعی، می گوید: ۱۵ فروردین امسال اولین کانون ملخ کوهان دار در مراتع شهرستان‌های قاینات، فردوس و سه قلعه سرایان مشاهده شد که سه هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی آلوده به این آفت شد.
نصرآبادی در ادامه بیشترین سطح آلودگی با ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار را مربوط به منطقه سه قلعه سرایان می داند که با مشارکت تشکل‌های مردمی، بسیج، سپاه و مردم منطقه در بازه زمانی کمتر از ۲ ماه مهار شده است.
وی بیان می کند: مدیریت قطع برش یکی دیگر از مباحث حفاظتی طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت است تا با ضایعات آلوده قبل از رشد آفت مبارزه شود.
تولید علوفه در طرح‌های بیابان‌زدایی
«غلامرضا آخوندی» معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم یکی از اهداف جنگل‌کاری در عرصه‌های بیابانی استان را تولید علوفه در مناطقی می داند که پتانسیل رویش گیاهی را از دست داده‌اند. وی می گوید: در بیابان قاسم آباد سه قلعه شهرستان سرایان سال ۹۲ نسبت به کاشت بذور به منظور جلوگیری از حرکت شن‌های روان، احیای مناطق بیابانی و تولید علوفه اقدام شد. تا قبل از جنگل‌کاری این منطقه عاری از پوشش گیاهی بود که بر اساس طرح‌های مطالعاتی، سیاست‌گذاری، تامین و جذب اعتبار امروز شاهد رضایتمندی مردم این منطقه هستیم.
آخوندی می افزاید: با انجام عملیات احیا و نهالکاری بیولوژیک به طور متوسط در هر هکتار ۷۵ تا ۲۰۰ کیلوگرم علوفه خشک تولید می‌شود که بهره برداران روستایی برای دام از آن استفاده می‌کنند.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در ادامه ایجاد اشتغال پایدار برای روستاییان منطقه را از دیگر اهداف احیای جنگل‌کاری عنوان می‌کند و می‌گوید: به ازای هر هکتار کار در یک عرصه احیایی، به طور مستقیم ۲ نفر مشغول به کار می‌شوند. همچنین جلوگیری از مهاجرت روستاییان و جلوگیری از ایجاد شغل های کاذب و حرکت ماسه‌های روان از دیگر اهداف جنگل‌کاری است.
آخوندی بیان می کند: تاکنون ۷۰۰ هکتار جنگل‌کاری در کویر قاسم آباد انجام شده است و در صورت تامین اعتبار ۴۰۰ هکتار دیگر نیز اجرا خواهد شد.
قول مساعد افزایش ۲ برابری اعتبار برای احیای مناطق بیابانی استان
به گفته وی امسال به دلیل عملکرد خوب استان در عملیات بیابان‌زدایی و بیولوژیک بین ۳۱ استان کشور به استان خراسان جنوبی قول مساعد افزایش ۲ برابری اعتبار نسبت به سال گذشته داده شده است که پیشنهادات شهرستان‌ها اخذ شده و به محض اختصاص اعتبار بین شهرستان‌ها توزیع خواهد شد.
معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی یادآور می شود که اعتبار سال آبی جاری در قالب احیای مراتع بیابانی ۹۸ میلیارد تومان بود که حداقل ۲ برابر افزایش خواهد یافت.
تاغزارها سپری محکم در مقابل شن‌های روان
آسمان گرچه نعمت باران را از کویر سلب کرده اما کویر در کمال دست و دلبازی سالانه ده ها باران شن بر سر مردم این دیار می باراند. اما در سالهای اخیر غرس نهالهای مناسب مناطق بیابانی و ایجاد گسترده تاغزارها سبب شده تا مردم از دست شن های روان در امان باشند. تاغزارها در مقابل طوفان ها و بادهای شدید همچون سپری محکم تلاش می کند تا گردبادهای فصلی را به زانو درآورد و از بارش باران شن بر سر شهرهای کویری جلوگیری کند.
عضو شورای روستای قاسم آباد هم که ما را در بازدید از شهرک شهید دستغیب سه قلعه سرایان همراهی می کند، با خرسندی از اجرای طرح نهالکاری و ایجاد تاغزارها با همت منابع طبیعی می گوید: در سالیان گذشته حرکت ماسه‌های روان امان مردم را بریده بود تا جایی که گاهی حتی درب خانه ها باز نمی شد.
«بهمن احمدی» با بیان اینکه در این منطقه بیش از پنج روستا با جمعیت بالا سکونت دارند که در ۶ سال اخیر با تبدیل بیابان به جنگ دست کاشت بسیاری از مشکلات منطقه از جمله هجوم شن‌های روان و تامین علوفه دام در زمستان رفع شده است، می افزاید: با توجه به خشکسالی‌های امسال و کمبود بارندگی، هنوز تا این لحظه جنگل برای چرای دام در اختیار دامداران قرار نگرفته است.
نهالکاری هزار و ۹۶۹ هکتار از کانون‌های بحرانی سرایان
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرایان هم با اشاره به اینکه این شهرستان دارای پنج کانون بحرانی آفریز - موسویه، بشرویه - فردوس، چاه مرجانه، سه قلعه و نوغاب به مساحت ۱۸۷ هزار و ۳۳ هکتار است، می گوید: طرح اجرایی مدیریت مناطق بیابانی خور به مساحت ۱۵ هزار و ۱۷۴ هکتار است که تاکنون در سطح ۲ هزار و ۷۲۹ هکتار اجرایی شده است.
«سعید خواجه» مساحت طرح اجرایی بیابان زدایی سه قلعه را ۲۵۲ هزار و ۸۸۷ هکتار می داند و می افزاید: تاکنون این طرح در سطح هزار و ۵۸ هکتار اجرایی شده است.
وی با اشاره به طرح اجرایی مدیریت جنگل‌های دست کاشت سه قلعه به مساحت ۱۹ هزار و ۱۷۷ هکتار ادامه می دهد: تاکنون این طرح در سطح پنج هزار و ۲ هکتار و پروژه بین المللی در سطح ۲ هزار و ۸۸۳ هکتار اجرا شده است.
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سرایان می گوید: از سال ۸۵ تاکنون در مجموع هزار و ۹۶۹ هکتار نهالکاری و ۲ هزار و ۲۳۰ هکتار مدیریت روان آب در سطح مراتع طبیعی شهرستان سرایان انجام شده است.
واما...
بیابانزایی یک پدیده خاموش است که بی صدا در حال پیشروی است و مختص کشور ایران نیست. واقعیت آن است که مقابله با بیابانزایی به مفهوم جلوگیری از تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب، به‌عنوان یک موضوع پیچیده و چند وجهی تنها در صورت اراده و تلاش جمعی، مشارکت آحاد جامعه و نیز حکمرانی مسئولانه سرزمین، سرمایه‌گذاری مناسب و اتخاذ سیاست‌های حمایتی و تشویق کننده منسجم و ارتقای بهره‌وری قابل حصول و دست یافتنی خواهد بود.
با توجه به حجم بالای عرصه های بیابانی در خراسان جنوبی می طلبد که با افزایش اعتبارات، سرعت و گسترده انجام طرح های مقابله ای با بیابانزایی در سطح استان افزایش یابد.
نظر شما