ولایت؛ «دوستی» یا «سرپرستی»؟

خبرگزاری شبستان _ اهواز: «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» هرکس من صاحب اختیار اویم؛ این علی صاحب اختیار اوست. این جمله معروف ترین جمله خطبه ای است که پیامبر صلی الله علیه وآله در غدیر خم بیان فرمودند.

کسانی که از انکار واقعه غدیر عاجز مانده و به دلیل فراوانیِ سلسله اسناد و تواتر آن ناچار به قبول آن شده اند، سعی در شبهه افکنی و عدم دلالت آن کرده که بتوانند امامت و خلافت امیرالمؤمنین، علی علیه السلام، را انکار کنند.

آنان گاهی برای زیر سؤال بردن دلالت خطبه، ادعا می کنند که «ولی» به معنای دوست و محبّ است نه به معنای سرپرست و امام. ما در این نوشتار قصد داریم با ادله ثابت کنیم که هیچ گاه در خطبه غدیر «ولی» به معنای دوست به کار نرفته است. بسیار بسیار کم است که عرب «ولی» را به معنای دوست معرفی کند. ما از طرق مختلف ثابت می کنیم که «ولی» به معنای امام، پیشوا و رهبر است و به معنای «دوست» نیست، اگرچه دوستی در ضمن معنای امامت و رهبری نهفته است.

مهم ترین نکات و قراین و شواهدی که دلالت دارد «ولی» در خطبه غدیر به معنای دوست نیست؛ بلکه به معنای أولی به تصرف و رهبر و امام است  عبارتند از:

اوّل: صریح کلام رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم است که در خطبه غدیر سؤال کردند: أَلَسْتُ أولی بِکُمْ مَنْ أنفُسِکُم؟ آیا من أولی به تصرف از شما نیستم بر جان شما؟ همه گفتند: بلی یا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «من کنتُ مولاه فهذا علّیٌ مولاه».

دوم: دلیل دوّم آیه تبلیغ است که می فرماید: (َأَیُّهَا الْرَّسُوْلُ بَلِّغْ مَآ اُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَّبِّک...)؛ توجه به معنا، مفهوم و سیاق آیه و نکات برجسته تفسیري و شأن نزول آیه همه حکایت از معنای ولایت و سرپرستی و امامت برای کلمه «ولی» دارد.

سوم: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند: «سَلِّمُوا عَلی عَلیٍّ بِاِمْرَهِ الْمُسْلِمِیْن»؛ سلام کنید بر علی علیه السلام به عنوان امیرمؤمنین و امیرمسلمین.

پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در این خطبه می فرمایند به علی سلام کنید به عنوان امام و ولی امر مسلمین. این خود قرینه ای است بر اینکه «ولی» به معنای دوست نیست بلکه به معنای امام و پیشواست.

چهارم: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در خطبه غدیر می فرمایند: «مَنْ کنت أنا نبیّه فعلیّ امیره»؛ کسانی که می دانند من پیامبرشان هستم، پس علی علیه السلام امیر و امام آنهاست. هیچ کس را در عرب پیدا نمی کنید که بگوید امیر به معنای دوست است.

پنجم: به قرینه آیه (الْیَوْمَ یَئِسَ الَّذِیْنَ کَفَرُوْا مِنْ دِیْنِکُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاْخْشَوْنِ...) امروز مایوس شدند کسانی که کفر ورزیده بودند. پس از آنها نترسید. سیاق و فحوای آیه این است که می فرماید: ای پیامبر! امروز که علی را جانشین خود قرار دادی، دشمنان و کفار مأیوس شدند، چرا که کفار با وجود پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، هر چه توطئه کردند نتوانستند جلوی پیشرفت اسلام را بگیرند.

آنان منتظر بودند تا بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، تلاش کنند و به خواسته هایشان برسند؛ اما با جانشینی حضرت علی علیه السلام مأیوس شدند و این خود دلیلی است بر آن که «ولی» به معنای امام، پیشوا و ولایت الهی است.

ششم: به قرینه آیه (اَلْیَوْمَ أکْمَلْتُ لَکُم دِیْنَکُمْ وَأتْمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَرَضِیْتُ لَکُمْ الاِسْلامَ دِیْناً) امروز دین  شما را برایتان کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و اسلام را برای شما [به عنوان] آیینی برگزیدم.

اگر با محبت دین کامل شود و نعمت تمام گردد، پس باید آن زمان که آیه مودّت (سوره شوری، آیه 23) نازل شد، آیه اکمال دین و اتمام نعمت نیز نازل می شد. اگر نبوت ختم شود و رهبری براي اسلام نباشد، دین ناقص است؛ اما اگر رهبری با اوصاف و ویژگی های پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم باشد که بتواند همانند پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم جامعه اسلامی را رهبری کند، دین کامل خواهد بود.

هفتم: تصریح کلام خود رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در خطبه غدیر است، آنجا که می فرمایند: وانت الخلیفه بعدی. ای علی! تو خلیفه بعد از من خواهی بود. آیا این جمله صراحت ندارد در این که علی علیه السلام بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خلیفه و امام است و «ولی» به معنای محّب نیست؟!

هشتم: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در خطبه غدیر تصریح می کنند که موضوع امامت و ولایت منحصر در حضرت علی علیه السلام نیست؛ بلکه دوازده امام را - تا حضرت مهدی علیهم السلام – بیان می کنند. تعیین مصادیق بعد از حضرت علی علیه السلام نیز خود دلیلی محکم است بر اینکه ولی در این خطبه به معنای امام و رهبر است.

نهم: قرینه بعدی که دلیل قرص و محکمی است، جریان بیعت است. بیعت از مصدر فعل «باع» است. بیع یعنی خرید وفروش، بیعت در اصطلاح یعنی فروختن جان و مال مسلمان در قبال ولایت. بیعت، معامه ای است نه از نوع خاک و گل و سنگ، نه از نوع آهن و پارچه، بلکه معامله ای است که میان رئیس قوم و آن قوم انجام می گیرد، آن قوم و گروه، جان و مال خودشان را در قبال ولایت الهی به رئیسشان می فروشند.

با دلایل ذکر شده ثابت می گردد که در غدیر خم، امیرالمؤمنین علی علیه السلام از جانب خداوند و توسط پیامبر صلی الله علیه وآله به مقام امامت و سرپرستی مسلمانان منصوب شدند و نمی توان در این موضوع ذره ای شک و شبهه وارد کرد.