به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومی برنامه زاویه، هشتمین قسمت از فصل شانزدهم برنامه زاویه ساعت ۲۲ دهم شهریور ۱۴۰۰ با اجرای عطاءالله بیگدلی روی آنتن شبکه ۴ سیما رفت.
در این قسمت از برنامه، محمد صادق کوشکی عضو هیئت علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران و محمدجواد حق شناس عضو هیئت علمی گروه روابط بین الملل دانشگاه آزاد پیرامون《نظام حزبی در ایران》 گفتگو کردند.
محمدجواد حق شناس در ابتدای این برنامه اظهار داشت: تحزب بر اساس یک تجربه طولانی بشری شکل گرفت. این پدیده ظاهرا پس از جنگ های طولانی مذهبی در اروپا پیدا شد و جوامع به تدریج به این نتیجه رسیدند که ادامه این روند احتمالا ناممکن است. پس از قرارداد ۱۶۴۸ پدیده دولتملت شکل گرفت و به تدریج مردم، قانون و قراردادهای اجتماعی پیدا شد. پس از شکل گیری دولتملت ها به انقلاب فرانسه می رسیم که در آن مقطع توانست اثر بسیار جدی بر جای جای جهان بگذارد.
وی افزود: به هر حال پس از این بود که بحث تفکیک قوا و قانون اساسی پیش آمد و یکی از رویکردهای مهم طرح بحث نمایندگان مردم بود. در وهله اول نمایندگان منتخب بیشتر نمایندگان طبقات و اصناف و گروه های اقتصادی بودند و نه همه مردم. پس از مدتی این سوال مطرح شد که نمایندگان مردم به چه نحوی باید انتخاب شوند. طرح این پرسش به مرور باعث شکل گیری احزاب شد و به زودی این دستاورد بشری وارد خاورمیانه شد و اولین احزاب قبل از مشروطه در ایران پدید آمدند.
در ادامه برنامه کوشکی اظهار داشت: آن ساز و کاری که در اروپا با عنوان 《party》 شکل گرفت برازنده آن حوزه تمدنی بود و توقعات و کارویژه هایی که از آن توقع می رفت را تا حد امکان برآورده کرد. مهمترین سامانه سیاست ورزی در مغرب زمین همین پدیده party است که معلوم نیست چرا به حزب ترجمه شد. ما حزب را بدون که بشناسیم به ایران وارد کردیم و نتیجه آن هم این شد که این پدیده هیچگاه در ایران پا نگرفت. بنابراین معلوم شد که حزب گیاهی نیست که در هر زمینی بروید.
وی افزود: شکل گیری احزاب مقدماتی میخواهد که یکی از آنها لیبرالیسم فرهنگی است. مادامی که کسی به حق و باطل اعتقاد داشته باشد نمی تواند تحزب و پارلمانتارسیم را پیش ببرد. در پدیده تحزب چیزی به اسم حق و باطل وجود ندارد. هر حزبی برای رسیدن به قدرت یک روز با حزب الف ائتلاف می کند و یک روز با حزب ب و روزی هم ممکن است آن دو حزب علیه حزب اول شهادت داده و اقدام کنند. یکی دیگر از بسترهای مورد نیاز برای شکل گیری حزب لیبرالیسم اقتصادی است و مادامی که این بستر نباشد، تحزب به معنای آنچه که در مغرب زمین هست شکل نمی گیرد.
این استاد دانشگاه در ادامه تاکید کرد: بستر سوم نوعی لیبرالیسم تربیتی است که از حوزه خانواده تا جامعه و حاکمیت تسری یافته و به آن شهروند محوری می گویند که انسانی مستقل و منفک از سایر شئون است. این سه مورد زیر ساخت هایی هستند که حزب در آن رشد می کند. اما برخی کشورها بدون توجه به این بسترها از همان ابتدا بر مبنای تحزب و پارلیمانتاریسم حرکت کردند و جالب است که همین کشورها مکرر درگیر کودتا بوده اند.
همچنین محمدجواد حق شناس در پاسخ به این سوال که چرا نظام حزبی در ایران پا نمی گیرد، اظهار داشت: تا دهه ۲۰ شمسی فرصتی برای شکل گیری تحزب پیدا نشد. از ۱۹۱۵ جنگ جهانی اول آغاز و کشور تحت اشغال سه کشور در آمد. سپس شاهد کودتای ۱۲۹۹ هستیم که طی آن رضا پهلوی ۲۰ سال با تحزب مقابله می کند. بسیاری از کسانی که در این عرصه فعال بودند، اعم از چپ ها و ملی ها و مذهبی ها از صحنه سیاست حذف شدند.
وی افزود: از ۱۳۲۰ تا تا ۱۳۳۲ ما یک بهار تحزب در کشور داریم. ملی گراها، مذهبی ها، چپ ها و حتی نزدیکان به سلطنت حزب دارند و انتخابات آزاد برگزار می شود. آن تجربه نشان می دهد که اگر حزب در مسیر خود حرکت کند می تواند کارکرد مثبتی داشته باشد. اما متاسفانه پس از کودتای ۲۸ مرداد تا سال ۵۷ ما مجددا شاهد سرکوب احزاب هستیم.
در ادامه برنامه محمدصادق کوشکی گفت: پاکستان، بنگلادش و حتی ترکیه کشورهایی هستند که بدون وجود بسترها نظام حزبی راه اندازی کردند، در حالی که در همین ترکیه تعداد بسیار زیادی کودتا انجام شد. اگر چنانچه حزب به معنای واقعی کلمه در این کشور بود، از کودتا خبری نمی شد. چرا در همان دهه ۱۳۲۰ در ایران مصدق حزب تاسیس نمی کند و جبهه ملی راه می اندازد؟ بعد از انقلاب هم کسانی حزب جمهوری را راه اندازی می کنند که در راس قدرت قرار دارند و چند سال بعد هم آن را تعطیل کردند.
وی افزود: پس از دوم خرداد ۷۶ و روی کار آمدن اصلاحات کسانی که به نحو جدی به تحزب اعتقاد داشتند به تاسیس حزب مشارکت و مجاهدین اقدام کردند. کسانی که می فهمیدند معنای حزب چیست و با این مفهوم بیگانه نبودند. اما تلاشی برای عضوگیری در این احزاب نشد و به این سمت که این احزاب نهادینه شوند حرکت نکردند. جالب این است که در همه جای جهان اول حزب تشکیل می دهند و بعد به قدرت می رسند، در ایران اول به قدرت می رسند و بعد حزب تشکیل می دهند. با این حال معتقدم که سیاست ورزی بدون تشکل و تجمع امکان پذیر نیست.
همچنین محمدجواد حق شناس اظهار داشت: در قانون اساسی جایگاه تحزب کاملا روشن بوده و به رسمیت شناخته شده است. همانطور که گفتم جریاناتی که در دهه ۲۰ در حوزه تحزب در کشور ما اتفاق افتاد یک تجربه خوب و مثبت بود. اگر احزاب مسیر را درست انتخاب کنند علی القاعده باید نتیجه مثبت باشد.
وی در پاسخ به این سوال که موانع تشکیل نظام حزبی منسجم چیست، اظهار داشت: من فکر می کنم نهاد قدرت چندان با تحزب موافق نیست، به همین دلیل حزب به معنای واقعی در کشور ما شکل نگرفت. وقتی می گوییم ۳۰۰ حزب رسمی در کشور به ثبت رسیده خود این بزرگترین شوخی با تحزب است. چالش جدی روی همین نقطه است و قانون موجود قانونی نیست که بتواند تحزب حقیقی را به همراه داشته باشد.
کوشکی در ادامه برنامه گفت: تنها تشکلی که همه قواعد حزبی را مراعات می کند حزب موتلفه اسلامی است. این حزب ریشه های تاریخی و اقتصادی و حمایت برخی روحانیون را داشته و ساختار قدرت هم هیچوقت هیچ مخالفتی با فعالیت آن نداشته است. اما همین حزب یکبار هم در هیچ انتخاباتی یک رفتار حزبی نداشته است. وقتی موتلفه نمی تواتد، مصدق نمی تواند این یعنی بسترها مشکل مهیا نیست. وقتی به امام (ره) در باب تحزب مراجعه می شود ایشان می گویند که من مخالفتی ندارم اما اگر قرار است حزبی تشکیل شود، آن حزب جهانی مستضعفین است. امام به تشکیل حزب جمهوری کمک کرد اما همان حزب با آن قدرت فوق العاده نامه زد و مجوز تعطیلی آن را گرفت و هیچ مانع ساختاری هم در کار نبود.
وی افزود: بسیاری خلا یک تشکل سیاسی برای ساماندهی سیاست را حس می کنند، اما آن خلا با حزب پر نمی شود و حتی اگر هیچ مانعی هم نباشد حزب در این بستر رشد نمی کند. نمی توان در ایرانی که بستر فرهنگی آن لیبرالیسم نیست و ایرانی که اقتصادش صد در صد دولتی است حزب راه اندازی کرد.
محمد جواد حق شناس، استاد روابط بین الملل دانشگاه آزاد گفت: امروز تقریبا در تمام دنیا نظام های سیاسی توسط حزب اداره می شوند، اما در ایران مفهوم حزب عملا قلب شده است. در قانون اساسی ما حزب به رسمیت شناخته شده و ۵ انتخابات هم باید برگزار شود. رویکرد توده ای را هم علمای حقوق و سیاست قبول ندارند، بنابراین باید نظام مند شود. به اعتقاد من انتخابات در ایران نظام مند است و ما حزب هم داریم، اما این حزب، حزب پنهان است. اسم حزب روی آن نیست اما ساختار حزبی اداره مب شود.
وی افزود: اگر ساختار قدرت همین مقدار کار نظام مند را قبول دارد، چرا نباید اینها را علنی کرد؟
کوشکی در ادامه گفت: اگر برخی با عنوان بزرگتر و ریش سفید وارد می شوند و لیست انتخاباتی تدوین می کنند، این اسمش تحزب نیست. حزب جایی است که اگر یک گارسون در لایپزیش آلمان وارد آن شد بعد از ۲۵ سال بشود آنگلا مرکل. تحزب یعنی جذب علاقه مندان به سیاست و آموزش علمی و عملی آنها. چون در ایران آن سه شرطی که گفتم محقق نشده امکان تحزب وجود ندارد.
حق شناس در واکنش به ادعای کوشکی گفت: اصلاح قانون انتخابات اولین قدم برای حزبی شدن نظام سیاسی است. قوانین انتخابات و سایر قوانین مرتبط هم باید اصلاح شوند. در واقع باید یک نظام جامع قوانین برای فعالیت حزبی تدوین شود که در آن تکلیف قانون احزاب، قانون انتخابات، جرم سیاسی و... باشد.
وی افزود: به نظر من باید در گام اول این ۳۰۰ حزب موجود را تعطیل کنیم. ما به ۵ تا ۶ حزب قدرتمند احتیاج داریم، نظام سیاسی و وزارت کشور هم باید به این حوزه ورود کرده و کمک کنند که احزاب جدی در عرصه سیاسی پا بگیرند.
کوشکی در ادامه گفت: چنین حزبی یک حزب دولت ساخته و حکومتی است، در حالی که حکومت و دولت باید نتیجه احزاب باشند نه سازنده آنها. در کجای دنیا حزب با حمایت دولت شکل گرفته اینجا شکل بگیرد؟ در دنیا حزب شکل گرفته و نظام های سلطنتی را به مشروطه تبدیل کرده است و بعد سلطنتی مشروطه را حذف و نظام جمهوری یا پارلمانی را روی کار آورده است. نمی شود حاکمیت حزب تشکیل دهد و آزادی شهروندان را برای شرکت در انتخابات سلب کند.
وی افزود: هم امام خمینی (ره) و هم رهبر انقلاب گفته اند که با حزب مخالفتی ندارند. رهبر انقلاب در یک سخنرانی گفته اند که من مخالفتی با فعالیت احزاب ندارم اما فکر می کنم حزب در ایران ریشه نمی زند. اما ما به تشکل نیاز داریم و بدون تشکل نمی توان کار سیاسی کرد. حزب همان تشکل گمشده ما نیست و نخواهد بود و ما ناگزیریم که تشکل هایی مبتنی بر فرهنگ و باورهای خود ایجاد کنیم. این فقط تغییر عنوان نیست بلکه ماهیت آن هم تغییر می کند. فعالیت سیاسی در اسلام فقط معطوف به قدرت نیست. بلکه می توان آمر به معروف و ناهی از منکر ناظر به قدرت بود.
نظر شما