نگاه توصیفی‏ به فرامتنِ روایت‏‌های ابرقهرمانی در یک کتاب

به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومی حوزه هنری، واکنش‏‌هایی که کمیک‏‌ها و فیلم‏‌های ابرقهرمانی به وقایع روز دنیا نشان داده‌‏اند، حاکی از ظرفیت تأمل‌پذیر آن‏‌ها در پرداختن به اموری است که در ظاهر هیچ ارتباطی به آن‏‌ها ندارد. ابرقهرمان‏‌های کتاب‌‏های کمیک از دهه ۱۹۳۰، یعنی زمانی که وارد عصر مدرن خویش شدند، تاکنون جای خالی قدرت‌‏های ماورایی و فرادرک انسانی را پُر کرده‌‏اند؛ قدرت‏‌هایی که پیش از ظهور اومانیسم در دوران رنسانس در انحصار «خدا» بود و پس از کنار زدنِ الهیات کلیسای کاتولیک قرن چهاردهم و پانزدهم میلادی کودک نوپای «انسان تجربی» آن را به جانشین خدا روی زمین واگذار کرد. اما این جانشینْ انسان بود و فاقد هرگونه قدرتی که بتواند فراسوی جهان ماده را حتی درک کند. کاراکتر سوپرمن اولین واکنش ذهن وحشت‏زده «انسان رایج» در میانه دو جنگ جهان‌‏شمول بود. یک معادله ساده: انسان جای خدا را گرفت.

ابرقهرمان‏‌های کتاب‏‌های کمیک آمدند تا دنیا را نجات دهند؛ نخست در داستان‏‌هایی که روی صفحات کتاب‏‌های کمیک نقش می‏‌بست و حتی تلاش نمی‌‏کرد دیوار چهارم را درهم بشکند. سپس، در دنیای واقعی از طریق کنشگری با مخاطبی که اکنون شهروند جغرافیای فانتزی دنیای تحت حمایت یک ابرقهرمان با قدرت‏‌های ماورایی بود. مثلاً، سوپرمن در جنگ جهانی دوم نقش مهمی در فروش اوراق قرضه جنگی و تأمین هزینه‌های جنگ داشت.

شخصیت‌‏های شرورِ داستان‌‏های ابرقهرمانی نیز بخش دیگری از همین معادله بودند. آن‏‌ها به‏ عنوان «دیگرانِ» داستانشان، که در مقابل «ما» تعریف می‏‌شدند، قوای «شر» را در برابر نیروهای «خیر» در آرماگدون آخرالزمانی داستانشان تشکیل می‏‌دادند. شرورها بهترین «دیگری‌سازها» در مقابل «ما»ی معمولاً امریکایی بودند و در هر دوره، بازتابی از عمیق‏ترین ترس‌‏های جامعه امریکا به شمار می‏‌رفتند؛ ترس از نازیسم و پیدایش مجدد آن در دوران جنگ دوم و پس از آن، ترس از «تهدید سرخ» در دوران مک‏کارتیسم و جنگ سرد و ترس از بنیادگرایی در دوران پس از وقایع یازده سپتامبر ۲۰۰۱. شکست آلمان نازی در جنگ دوم و فروپاشی شوروی پس از جنگ سرد به طرفداران ابرقهرمان‌‏ها اطمینان داد «قدرت آمریکا»، که در ابرقهرمان‌‏های ذاتاً امریکایی متبلور شده بود، می‌‏تواند جای خدا را در معادلات روز دنیا پر کند. یازده سپتامبر این موازنه را برهم زد.

پس از حملات یازده سپتامبر، ابرقهرمان‌‏ها عملاً بازنشسته شدند. آن‏‌ها نتوانستند از ترس‌‏هایی واقعی که دنیا نظاره‏گر آن بود جلوگیری کنند. چطور می‏‌توانستند کماکان در کشوری زندگی کنند که دائماً در هراس وقوع حمله‏‌ای دیگر روزها را سپری می‏‌کند؟ چگونه می‏‌توانستند هم از عهده مسائل دقیق و ظریف بین‏‌المللی برآیند و هم بکوشند روانِ پریشانِ ملتی عمیقاً وحشت‌زده را تسکین دهند؟ اکران سه‏‌گانه بت‏من، اثر کریستوفر نولان، این فرصت را به ابرقهرمان‏‌ها داد تا جایگاهشان را در فرهنگ عامه از نو تعریف کنند. ناگهان شرورهایی وحشتناک‏‌تر و پیچیده‌‏تر در داستان‌‏های ابرقهرمانی پدیدار شدند؛ از جنس همان شرور‏هایی که آمریکا در برابر خود می‏‌دید. پس از آن، یک دسته پرجمعیت از تفسیرهای سینمایی دیگر به دنبال بت‏من نولان راه افتادند.

فیلم‏‌های ابرقهرمانی پس از آنکه نگاهی داستانی به تراژدی‏‌های یازده سپتامبر ارائه کردند، به بخش لاینفک گیشه تبدیل شدند. آن‏‌ها بر خاطرات والدین و اشتیاق کودکان تکیه داشتند. نگاه تازه‏‌ای که در برابر قهرمانی‏‌گری ایجاد شد تاریک و پیچیده بود و قلمروی سیاسی آمریکا را به تصویر می‌‏کشید. روح وحدت در میان مردم آمریکا از هم پاشید؛ زیرا ملت به شکلی فزاینده، تحت فشار ماشین‏‌های دوقطبیِ جناح‏‌های سیاسی این کشور، در حال چندقطبی شدن بودند. در نقطه اوج این تراژدی، رئیس‏‌جمهوری به قدرت رسید (دونالد ترامپ) که بر اساس فلسفه‏‌اش یک «مأمور خودخوانده» است و زمینه را برای تولید فیلم‏‌هایی ابرقهرمانی آماده می‏‌کند که برای یافتن دشمن، به جای نگاه به بیرون از مرزها، اکنون باید داخل مرزهای امریکا را جست‌‏وجو کنند.

تمام آنچه گفته شد نشان می‌‏دهد کمیک‌‏ها و داستان‏‌های ابرقهرمانی چیزی بسیار فراتر از فقط «داستان» هستند و شایستگی واکاوای حتی در سطوح آکادمیک را دارند. کتاب «جنگ، سیاست، و ابرقهرمان‌‏ها» از همین منظر به کتاب‏‌های کمیک ابرقهرمانی و فیلم‏‌هایی که بر اساس این کمیک‌‏ها ساخته شده‌‏اند، می‏‌نگرد. نویسنده کتاب، مارک دی‏پائولو، روایت‏‌های ابرقهرمانی را، همچون بازتابی از وقایع روز دنیا، به قضاوت می‏‌نشیند و اخلاقیات آن‏‌ها را در قالب بخشی از یک پروپاگاندای سیاسی و گاهی نظامی بررسی می‌‏کند. مخاطب در این کتاب با واقعیت‏‌هایی چشم ‏در‏ چشم می‏‌شود که حتی سال‏‌ها طرفداریِ دوآتشه از یک ابرقهرمان نیز نمی‏‌تواند آن‌‏ها را برایش آشکار کند. اگرچه نویسنده طرز فکری لیبرال دارد و هر از گاهی به سمت سیاست‌‏های جناح دموکرات آمریکا تلوتلو می‏‌خورد، اما نگاه توصیفی‏‌اش به فرامتنِ روایت‏‌های ابرقهرمانی در این کتاب به مخاطب اجازه می‌‏دهد فارغ از موضع‏‌گیری‏‌های سیاسی، اگرچه با مشقت، اما با نگاهی فراجناحی به تکه‏‌های کوچک‌‏تر این پازل بنگرد و در نهایت به تصویر کلّی پنهان در خرده‏‌فرهنگِ ابرقهرمانی دست یابد.