تکیه های حسینی در کربلا از دیروز تا امروز

خبرگزاری شبستان، جهان اسلام: ده ها سال پیش ساکنان کربلای معلی برای استقبال از ماه محرم الحرام به ساخت تکیه اقدام کردند تا این شهر شکل متفاوت تری را در ماه محرم الحرام نسبت به ماه های دیگر تجربه کند. به همین دلیل تکیه ها در سراسر شهر کربلا برپا شدند و با پرچم ها و رنگ های مختلف تزئین شدند.

تاریخ فرهنگی و اجتماعی کربلا نشان از فرهنگ ریشه دار و قدیمی نمادهای عاشورایی در این شهر را دارد، اما شاید این پرسش بسیاری از مخاطبان باشد که تاریخ برپایی تکیه ها در کربلا به چه زمانی برمی گردد و این میراث چگونه تا امروز ادامه داشته است.

سعید رشید زمیزم، مسئول بخش اسناد در آستان مقدس حسینی درباره تاریخ تکیه ها در کربلای معلی می گوید: تاریخ این تکیه ها به قرن هیجدهم یا نوزدهم میلادی یعنی نزدیک به 1800 سال پیش یا بیشتر برمی گردد. زیرا در این دوره ساکنان کربلا از برپایی تکیه منع شده بودند، بنابراین مردم در بوستان ها و باغها و زیرزمین ها مراسم ها را برپا کردند. در این دوره والی عثمانی که دستور ممنوعیت مراسم حسینی را داده بود، تغییر کرد و علی رضا پاشا، والی عراق شد. او از پیروان بکتاشی بود. بکتاشی یکی از فرق شیعه است که در آلبانی، مقدونی، کوزوو، یوگسلاوی، بوسنی و هرزگوین و ترکیه ساکن هستند.

زمیزم می گوید: علی رضا پاشا برای تحویل حکومت به بغداد آمد و شیعیان نجف اشرف و کاظمین و کربلا هیئتی را برای استقبال از این والی تشکیل دادند، زیرا می دانستند که از پیروان اهل بیت(ع) است، به همین دلیل درخواست خود را برای برپایی شعایر حسینی به او اعلام کردند و این والی در آن زمان دستور برپایی مراسم عزاداری در مکان های عمومی را صادر کرد. همچنین او هدیه هایی نیز به شیعیان به همین منظور اهدا کرد.منابع معتبر درباره تاریخ کربلا به این مسئله اشاره دارند.

قدیمی ترین تکیه ها در کربلا

نخستین و قدیمی ترین تکیه ساخته شده در کربلای معلی «تکیه الحیدریه» است. پس آن، تکیه محلة العباسیه، تکیه محله باب الخان و تکیه محله المخیم شاخته شد. سپس به مرور زمان گسترش یافت تاجایی که محل تجمع موکب های حسینی برای حرکت به سمت آستان های مقدس حسینی و عباسی برای ماه محرم الحرام شدند.

این درحالی است که درباره نخستین تکیه بین علما و صاحب نظران اختلاف وجود دارد. به طوری که سید یوسف الغریفی، مسئول تکیه ابی الحسن و الحسین درباره ساخت اولین تکیه می گوید: اولین  تکیه به نام تکیه الترک در سال 1931 ساخته شده است. این تکیه پس از مدتی به هیئت الزینبیه و الحیدریه و سایر هیئت ها تقسیم کرد. اما دومین هیئت، هیئت الریاحی است، سپس تعداد تکیه ها افزایش  یافت و باب الخان، باب المخیم، باب السلالمة، باب بغداد و العباسیه را دربر گرفت و تعداد آن به بیش از 450 هیئت و تکیه رسید.

الغریفی درباره استفاده از لوستر در تزیین تکیه می گوید: هدف از استفاده لوستر دلایل متعدد دارد که روشنایی یکی از این دلایل است.  همچنین نشان دهنده آماده شدن موکب برای رفتن با موکب ها و دسته های عزاداری دیگر است.  این لوسترها همچنین باعث زیبایی این تکیه هاست. در ابتدا از مشعل برای تکیه ها استفاده می شد که به لوستر تبدیل شد.

علی محمد عبدنور، مسئول یکی از تکیه های حسینی دراین باره می گوید: این تکیه ها با لامپ های رنگی به خصوص رنگ قرمز تزیین می شود که نشانه واقعه ظهر عاشورا و به رنگ خون است. این تکیه ها همچنین با پارچه های مشکی گلدوزی شده و تصاویر نمادین از اهل بیت(ع) تزیین می شود.

در همین حال، حاج حسن سلمان محمد، مسئول تکیه قمر بنی هاشم می گوید: بیش از 45 سال پیش تکیه قمر بنی هاشم ساخته شده است.غذا از اول تا پایان محرم برای عزاداران تهیه می شود و مکان هایی برای استراحت زایرانی که برای مراسم های میلیونی به شهر کربلا می آیند، فراهم شده است.

معنای تکیه

برخی منابع اعلام کردند که کلمه تکیه یک کلمه ترکی است که به معنای خانقاه و زاویه است. برخی دیگر نیز معتقدند که تکیه از فعل عربی «اتکأ» به معنای تکیه بر چیزی گرفته شده است. به خصوص که معنی کلمه «تکیه» به ترکی نیز به معنی اتکا کردن و تکیه به چیزی برای استراحت و آرامش است. به همین دلیل تکیه به معنی مکان استراحت و اعتکاف است.

قرآن کریم  به این معنی در سوره یوسف آیه 31 اشاره دارد که «فَلَمَّا سَمِعَتْ بِمَكْرِهِنَّ أَرْسَلَتْ إِلَيْهِنَّ وَأَعْتَدَتْ لَهُنَّ مُتَّكَأً وَآتَتْ كُلَّ وَاحِدَةٍ مِنْهُنَّ سِكِّينًا وَقَالَتِ اخْرُجْ عَلَيْهِنَّ فَلَمَّا رَأَيْنَهُ أَكْبَرْنَهُ وَقَطَّعْنَ أَيْدِيَهُنَّ وَقُلْنَ حَاشَ لِلَّهِ مَا هَذَا بَشَرًا إِنْ هَذَا إِلَّا مَلَكٌ كَرِيمٌ»( چون او (زلیخا) ملامت زنان مصری را درباره خود شنید فرستاد و از آنها دعوت کرد و به احترام هر یک بالش و تکیه‌گاهی بگسترد و به دست هر یک کاردی (و ترنجی) داد و (آن گاه با زیب و زیور یوسف را بیاراست و) به او گفت که به مجلس این زنان درآ، چون زنان مصری یوسف را دیدند بس بزرگش یافتند و دستهای خود (به جای ترنج) بریدند و گفتند حاش للّه که این پسر نه آدمی است بلکه فرشته بزرگ حسن و زیبایی است.) این عباس درباره کلمه «المتکأ» در این آیه می گوید: مجلس را با تشک، بالش و غذا آماده کرد.

از معنای لفظی این کلمه نتیجه می گیریم که تکیه مکانی برای استقبال و پذیرایی از زایرانی است که برای زیارت امام حسین(ع) و برادرش اباالفضل العباس می آیند. علاوه براین، معنای لغوی اعتکاف، اقامت کردن و ماندن در جایی و ملازم بودن باچیزی است. این مسئله دلالت براین است که در طول دو ماه محرم الحرام و صفر که دو ماه حزن و درد برای مسلمانان به ویژه شیعیان است، برای عزاداری سالار شهیدان اقامت می کنند.

برهمین اساس می توان گفت که ساکنان کربلای معلی این تکیه ها را با فرارسیدن ماه محرم الحرام برای معتکفان و عزاداران و زایران و دوستداران اهل بیت(ع) مهیا می کنند تا در این مدت به راحتی برای مولایشان اباعبدالله الحسین(ع) عزاداری کنند.