به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری شبستان، «مهدی کاموس» امروز چهارشنبه 7 مهر در نشست «نقش دیگری در هویت ملی در ادبیات داستانی دفاع مقدس» که در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد، گفت: هویت ملی ما تغییر کرده است. انقلاب اسلامی، انسان انقلاب اسلامی، امام، امام مداری و خودآگاهی مردم باعث شده است که هویت ملی تغییر کند. عده ای می گویند هرچه دشمن را خفیف و غیر واقعی نشان دهیم، خود را ضعیف نشان دادیم و عده ای به این مسئله اعتقاد ندارند که نظر هر دو گروه جای بحث و بررسی دارد.
این نویسنده با بیان اینکه در بسیاری از رمان های دفاع مقدس عراقی جود ندارد، عنوان کرد: در ادبیات دفاع مقدس به خصوص ادبیات داستانی محمل های مهم دیگرسازی را داریم. اینکه در رمان ها و داستان های دفاع مقدس عراقی ها در چه مدل هایی دیده می شوند، جای بحث و بررسی دارد.
وی اظهار داشت: در کتاب «ایرانیان» نوشته آشیل در جنگ ایرانیان با یونانیان، ایرانیان بسیار سیاه نشان داده می شوند؛ در حقیقت ایران به عنوان دیگری دژخیم معرفی شده است. در ادبیات خود ما آنچه به عنوان دژخیم در ادبیات دفاع مقدس معرفی شده به خاطر خودباوری ای است که پس از انقلاب شکل گرفته است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: این دیگری که در ادبیات متجلی می شود، برخاسته از نویسنده و نشان دهنده روح حاکم بر فضای سیاسی، اجتماعی و بین المللی کشور است. در بررسی «دیگری» در آثار حافظ، مولانا و ناصرخسرو این مسئله وجود دارد؛ به عنوان مثال ناصرخسرو از زمانی که به مذهب اسماعیلیه معتقد شد به هرچه غیر از اسماعیلیه است، طعنه می زند. آنچه در آثار مولانا می بینیم «دیگری » به نوعی معنای متفاوت پیدا می کند و بر اساس مشرب مولانا این مسئله در ادبیات داستانی وجود دارد.
کاموس با اشاره به اینکه دیگری که در ادبیات داستانی ما هست، استبداد است، بیان کرد: این دیگری کسی است که نظامی و زورگو است. در رمان های دفاع مقدس پنج دسته دیگری داریم؛ یک دیگری، دیگری دور است که غرب است و معمولا آمریکاست. در رمان های ما غرب و آمریکا بسیار رقیق شده است و ما نقش همراهی کشورهای دیگر با عراق را نمی بینیم. همان طور که نقش کشورهای دوست را در این رمان ها نمی بینیم.
این محقق با بیان اینکه در سپاه بدر هفت هزار شهید عراقی دادیم، اظهار داشت: اما یک مورد رمان در این مورد نداریم؛ انگار آن دیگری، دیگری کلیشه شده است. در اکثر رمان های دفاع مقدس تفاوتی بین رژیم بعثی، دولت عراق و مردم عراق قایل نشدیم و زمانی که به این تفاوت توجه کردیم، بسیار افراط و تفریط کردیم.
وی با اشاره به اینکه نویسندگان دفاع مقدس ما نگاه فلسفی به دفاع مقدس نداشتند، افزود: در بسته ندی بعدی از داستان های دفاع مقدس «دیگری» داریم که دیده نمی شود. کتاب «ضریح چشم های تو» اثر سید محمد شجاعی این گونه است. در این دسته از آثار، عراقی وجود ندارد. دسته سوم دیگری، خود عراقی ها هستند و دسته دیگر خود ایرانی ها یعنی ایرانی هایی که مخالف حاکمیت هستند مانند مجاهدین خلق و فداییان اسلام. کتاب «زمانی برای بزرگ شدن» اثر مومنی شریف نمونه ای از این دسته است. در دسته بندی دیگر، دیگری عراقی است که باز این بخش به دسته تقسیم می شود. در یک تقسیم بندی عراقی ها منفی هستند مانند کتاب «آتش در خرمن» اثر حسین فتاحی. در این دسته عراقی ناتوان، هوسران و کافر دیده می شود.
این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: در دسته دیگر تلاش شده است که جنبه های مثبت عراقی هم دیده شود مانند برخی از آثار آقای دهقان و محمدرضا بایرامی. در کتاب «نقل گیتی» اثر خسروی راد یک عراقی می بینیم که شیعه است و در واقع با یک عراقی مثبت مواجه هستیم؛ این دسته از آثار بسیار کم هستند.
کاموس اظهار داشت: نوع دیگری از عراقی ها در رمان های دفاع مقدس یکسان سازی شده است یعنی ایرانی ها و عراقی هایی که هر دو یکی هستند، هر دو ناخواسته به جنگ آمدند، در جایی عاشق هستند، در جایی دیگر معمولی و در جایی آدم می کشند. کتاب های فال خون و لم یزرع نمونه هایی از این دسته هستند.
کاموس بیان کرد: قبل از انتشار خاطرات ژنرال های عراقی در ایران انگار فکر می کردیم عراقی وجود ندارد و ما در آثار خود عراقی ها را مثل سایه می دیدیم، هیچ گونه نماد مشخصی نداشتیم؛ به عنوان مثال در کتاب «شطرنج با ماشین قیامت» هیچ شناختی از عراقی ها وجود ندارد. عدم آشنایی نویسندگان با عنصر دیگری، غیریت سازی، گفتمان ها و فلسفه باعث ایجاد چنین آثاری شده است.
نظر شما