به گزارش خبرگزاری شبستان به نقل از روابط عمومی حوزه هنری، نخستین جلسه از سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دَم‌آهنگ» از سوی مجمع شاعران اهل بیت (ع) با موضوع بررسی سیمای امام حسین (ع) در نوحه‌های دهه ۹۰ با سخنرانی مهدی امین‌فروغی، سیدمهدی حسینی، مهدی زنگنه و حجت‌الاسلام محسن حنیفی و با حضور جمعی از فعالان عرصه نوحه کشور در حوزه هنری برگزار شد.
مهدی امین‌فروغی پژوهشگر موسیقی آیینی در ابتدای این نشست گفت: نخستین بار است که به صورت علمی جلسه‌ای برای بررسی نوحه تشکیل شده است.
وی افزود: سوگواره‌های جمعی گونه‌ای از عزاداری است. این نوع عزاداری در طول تاریخ بشر در جوامع مختلف و به صورت مختلف وجود داشته است. مردم از گذشته به این درک رسیدند که اگر دعاها، نیایش‌ها، شکرگزاری‌ها، عزاداری‌ها، جشن و سرور خود را به صورت گروهی و جمعی برگزار کنند تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. به این ترتیب در طول تاریخ می‌بینیم که اقوام و ملل مختلف مراسم‌ها و عزاداری‌های خود را بر اساس آداب و رسوم به شکل‌های گوناگون و به صورت جمعی برگزار می‌کردند که یکی از آنها نوحه است. نوحه‌ها از قرن‌ها پیش برگزار می‌شده و خواهد شد.
امین‌فروغی در ادامه گفت: نوحه‌گری از قدیمی‌ترین آیین‌های شیعی مانند روضه‌خوانی و آیین‌های عاشورایی است؛ چرا که نوحه پیش از اسلام وجود داشته و با گردهمایی مردمی عزاداری‌ها برپا می‌شده است. در نتیجه نوحه‌گری قدیمی‌ترین شکل عزاداری شیعی است. نوحه به معنای تلفیق شعر با موسیقی، تلفیق کلام با ملودی و ضرب آهنگ به منظور خوانده شدن در مجالس است و نوحه با موسیقی و آواز همراه است.
امین‌فروغی با بیان اینکه نوحه در طول تاریخ فراز و نشیب‌هایی را طی کرده تا اینکه به دست ما رسیده است، گفت: در دهه ۹۰ شاهد نقش مهم نوحه‌ها در تحولات اجتماعی، مسائل سیاسی و حتی سیاست‌های خارجی هستیم. همچنین با توجه به دسترسی آسان به نوحه‌های خوانده شده در سراسر کشور، قدرت انتخاب بالا رفته است، در نتیجه ما را بر آن داشت که به این پدیده بپردازیم، ظرفیت‌های و آسیب‌های آن را بشناسیم تا این پدیده ارزشمند از مسیر اصلی خود منحرف نشود.
دبیر علمی این جلسه از سلسله جلسات تخصصی نوحه با عنوان «دَم‌آهنگ» افزود: باید توجه داشته باشیم که نوحه در کودکان و نسل آینده تأثیر و پیش از اینکه با اعتقادات و مذهب خود آشنا شوند از دریچه نوحه با مبانی اسلام آشنا می‌شوند.
امین‌فروغی در پایان گفت: نوحه پدیده‌ای است که در دل و جان مردم نفوذ کرده پس باید از آن حفاظت و صیانت کرد. یک نوحه می‌تواند سرنوشت یک انسان را تغییر دهد، در نتیجه باید به دور از حب و بغض از این پدیده صیانت کنیم.
*تنها ملاک ما نوحه‌های فراگیر این دهه است
در بخش بعدی این جلسه حجت‌الاسلام محسن حنیفی پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه برای بررسی نوحه‌های دهه ۹۰ تنها ملاک ما نوحه‌های فراگیر این دهه است، گفت: دهه ۹۰، دهه پر فراز و نشیبی بوده است. این فراز و فرودها را می‌توان در عرصه‌های اجتماعی، سیاسی و … مشاهده کرد. فراز و فرودهای گفته شده در نوحه‌ها و اشعار بسیار تأثیرگذار بوده است، به عنوان نمونه در این دهه ما با پیاده‌روی اربعین روبه‌رو هستیم که این امر در محتوای نوحه‌ها بسیار پر رنگ مشاهده می‌شود، یا همین پر رنگی را در زمینه‌های دیگر مانند ظهور جریان داعش و یا شیوع بیماری کرونا نیز می‌بینیم. بنابراین نوحه‌ها در دهه ۹۰ نسبت به جریانات اجتماعی و… واکنش نشان داده است.
وی با اشاره به اینکه در نوحه‌های دهه ۹۰ ما شاهد توجه خاص و ویژه به روایات هستیم، تصریح کرد: این امر یکی از شاخصه‌های مهم در روش نوحه‌سرایی دهه ۹۰ به شمار می‌رود طوری که می‌توان گفت محتوای نوحه‌ها اعتقادات و مبانی اسلام را به مخاطبان انتقال می‌دهد. البته نوحه‌ها با برخی ضعف‌ها نیز روبه‌رو بوده و آن اینکه بعضاً جمله‌ای که با عنوان روایت در نوحه بیان شده که قوی السند نبوده و یا جعلی بوده است. یا برخی مواقع برای هم وزن شدن جمله‌های عربی نوع تلفظ آن تغییر کرده و سبب شده معنا تغییر کند.
حجت‌الاسلام حنیفی گفت: همچنین استفاده از ادبیات جدید در نوحه‌ها از دیگر اتفاقاتی است که در دهه ۹۰ رخ داده است.
**شناخت موسیقی در نوحه‌سرایی بسیار کمک می‌کند
در ادامه این نشست، مهدی زنگنه شاعر آیینی با طرح چند پرسش مبنی بر اینکه تفاوت شعر و نوحه در چیست؟، آیا موسیقی در ارائه تصویر امام حسین (ع) سهم دارد؟ اظهار داشت: زمانی که از سیمای امام حسین (ع) در موسیقی سخن به میان می‌آید در اصل مراد یک اصطلاح بوده و سیما بر آیند تصاویر، مفاهیم و معانی است.
این شاعر آیینی با بیان اینکه موسیقی بر نوحه وارد شده است، عنوان کرد: برای بررسی این مسئله مبنی بر اینکه آیا موسیقی بر ارائه سیمای امام حسین (ع) در تصاویر، مفاهیم و معانی سهم دارد؟ باید بدانیم موسیقی چیست. از گذشته تا به امروز فلاسفه، هنرمندان و حکماً هر یک تعریفی از موسیقی ارائه داده‌اند. برای مثال ابن‌سینا موسیقی را شاخه‌ای از علم ریاضی و افلاطون آن را ناموس هنر و آفرینش می‌داند. به هر حال موسیقی چه تئوری، نظری، دانش و یا در نازل‌ترین جایگاه آن، فنی است که با سکوت سر و کار دارد.
وی با استناد به کلام افلاطون، تصریح کرد: او می‌گوید موسیقی برای روح همانند ورزش برای بدن است. ارسطو می‌گوید موسیقی حکمتی است که نفوس بشر از اظهار آن در قالب الفاظ عاجز است از این رو آن را در قالب اصوات ارائه می‌دهد. با این کلام می‌توان به اثر و تأثیر نوحه پی برد. نوحه بیان کلامی است که زبان از گفتن مفاهیم آن عاجز است.
زنگنه با اشاره به اینکه موسیقی را نمی‌توان یک سرگرمی دانست، عنوان کرد: شناخت موسیقی در نوحه‌سرایی بسیار کمک می‌کند.
این شاعر آیینی درباره نحوه ایجاد و خلق سیمای امام حسین (ع) در ذهن مخاطبان بیان داشت: در روانشناسی دو نوع تصویرسازی ذهنی مطرح می‌شود نخست تصویرسازی که از آن به عنوان تجسم یاد می‌شود و دیگری مربوط به تصویرسازی است که به او تجسم خلاق گفته می‌شود. وقتی انسان تصویری می‌بیند و در ذهن آن را بازآفرینی می‌کند به آن تجسم می‌گویند، اما تجسم خلاق تصاویری است که انسان آن را ندیده اما با کمک موسیقی تصاویر آن را در ذهن یازسازی می‌کند؛ بنابراین موسیقی در هر دو نوع تجسم و تسجم خلاق کمک می‌کند.
وی ادامه داد: وقتی یک نوحه‌ای ساخته می‌شود در اصل به شکل‌گیری تصاویر در ذهن مخاطب کمک می‌شود؛ بنابراین تلفیق هنرمندانه شعر و موسیقی در جلسات مذهبی با توجه به فرهنگ نواحی برای همخوانی و همراهی مخاطبان اجرا می‌شود نوحه نام دارد. آیا می‌توان با این مطالب گفت موسیقی در تصویرسازی ذهنی مخاطبان سهم ندارد؟ بی‌شک سهم دارد.
زنگنه در پایان خاطرنشان کرد: دهه ۴۰ و ۵۰ با یک پدیده‌ای در نوحه‌ها مواجه هستیم که بیشتر رویکرد حماسی دارد، طوری که نوحه‌ها معرف امام حسین (ع) ظلم‌ستیز، عادل، جنگجو و … است، اما در دهه ۹۰ نوحه‌ها معرف امام حسینی است که بیشتر با عشق، محبوبیت و… معرفی می‌شود. آثاری که در دهه ۹۰ بیشتر شنیده شده با آواز دشتی همراه بوده است.
** گام نخست نوحه باید شاهکار باشد تا ماندگار شود
سید مهدی حسینی شاعر و از منتقدین شعر آیینی نیز در این جلسه با اشاره به اینکه اکثر نوحه‌هایی که خوانده می‌شود فضا و زبانی صمیمی، جذاب و تأثیرگذار دارد، اظهار داشت: علت زبانزد شدن نوحه‌ها ،همین صمیمیت است که باید بحث شود ذاتی و فطری است و یا تصنعی است. زمانی که زبان صمیمی است نوحه و شعری می‌تواند ماندگار شود که شاهکار باشد.
وی افزود: اگر فردی با معارف شیعی آگاه باشد، این معارف در شعر او هم نمایان است. اگر شعر ما از عرفان و معرفت خالی باشد باید فکری برای آن کرد. اگر در نوحه‌ای می‌گوییم «دوست دارم» یا «عزیزم حسین» یک فرد عاری از نگاه معرفتی چگونه آن را بفهمد؟
حسینی گفت: برگ برنده نوحه‌های دهه ۹۰، به خاطر سبک یا نحوه اجرا مداح یا شخصیت مداح و یا بُعد رسانه‌ای مثلا استودیویی شدن است. اگر این عناصر کنار برود و با آن ذهن خالی بررسی شود، کاملاً تهی است. در نوحه عنصر انسجام و بافت هنری مهم است. سر و ته برخی از نوحه‌ها یک دست نیست و این یک عیب بزرگ است. مخاطب در یک نوحه با توجه به روند آخرش را در بین‌الحرمین انتظار می‌کشد اما به یکباره به قتلگاه و گودال می‌رود.
این شاعر و منتقد شعر آیینی با بیان اینکه بسیاری از نوحه‌های معروف این دهه خلاقانه است، گفت: این نوحه‌ها اگرچه در سبک و مضمون خلاقانه است، اما چون نقد نشده است به انسجام نرسیده است و تنها خلاقیت ویژگی خوب آن است. مثلا «تو حسین بچگیمی» یک کشف خوب در نوحه بود، اما باقی نوحه با آن یک دست نیست.
وی با اشاره به اینکه ما وقتی نوحه می‌سراییم باید بدانیم در گام نخست آن یک شعر است و باید شاهکار باشد تا ۵۰ سال بماند، گفت: در نوحه‌ها تنوع زبان داریم اما واژه‌سازی نداریم که به زبان فارسی برای پویایی کمک کند. در نوحه ترکیب‌سازی یا همان ایماژ وجود ندارد. نوحه را باید مانند شعر بدانیم.
حسینی با اشاره به اینکه محاوره‌سرایی یک شیوه است اما تنها شیوه نیست، گفت: اگر کسی بتواند همان فضای صمیمی را با زبان معیار در شعر ایجاد کند، هنر است. راهکار داریم تا زبان صمیمی را به‌گونه‌ای استفاده کنیم که شکسته نشود. باید بدانید زبان محاوره، به زبان شما ضربه خواهد زد.
این شاعر و منتقد شعر آیینی ادامه داد: برای زبان محاوره باید زبان مردم را شناخت و سپس آن را فرآوری کرد و باز بان هنری در شعر آورد نه اینکه آن را مستقیم به شعر وارد کرد. باید نوحه را قبل اجرا به استاد نشان داد. موسیقی شعر هم در نوحه اشکال دارد. قافیه که بدیعی‌ترین عنصر شعر است در نوحه مورد توجه نیست. در نوحه‌ها گاهی جز احساس عنصر دیگری نداریم؛ در حالی‌که بیان شاعرانه هم باید باشد. احساس، موسیقی و خیال سه ضلع مهم است که نباید حذف شود تا لذت‌بخش باشد.
وی با اشاره به اینکه برای رسیدن به نوحه معیار باید به ۹ نکته توجه کرد، گفت: اول سلامت زبان، فکر و خیال، دوم زلال، ساده و روان بودن، سوم مؤانست عام یعنی واژه و ترکیب و تشبیه و استعاره در شهر باید برای مردم آشنا و قابل فهم باشد. چهارم دلنشینی و طراوت، پنجم بیان شاعران، ششم غنا و پختگی یعنی مضامین پخته در شعر استفاده شود.
حسینی ادامه داد: هفتم شیوه بلاغت یعنی در نوحه باید از زبان مردم استفاده شود، هشتم بداعت و خلاقیت و در نهایت نهم انسجام که بحران اصلی نوحه‌های امروز است.
این شاعر و منتقد شعر آیینی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: مداحان هنگام شعرخواندن و اجرا مشاوره می‌گیرند آیا نوحه‌سراها هم مشورت می‌گیرند؟ اگر شعر در هر دوره‌ای ایراد داشت نشان از این است که که به نقد گذاشته نشده است. مقام معظم رهبری می‌فرماید شعر را به نقد بگذارید و بی‌رحمانه هم نقد کنید و اگر در نهایت ایراد داشت کنار بگذارید.
نظر شما