به گزارش خبرگزاری شبستان از همدان، کهن شهر همدان دارای کاروانسراهای متعددی است که باوجود گذشت سالیان بسیار از ساخت آنها هنوز رونق خود را حفظ کرده و محل کسب و کار و آمد و شد مردم هستند.
این کاروانسراها که عمده آنها یادگار دوران قاجار هستند؛ امروز به عنوان میراثی ماندگار از پیشینیان در مرکز شهر و بازار تاریخی همدان خودنمایی کرده و فضای آنها سرشار از حس زندگی است. بازار سنتی همدان که در مرکز این شهر واقع شده، یادگاری از معماری دوران قاجار است. البته ظاهرا در دوران صفویه ساخته و در دوره قاجار مرمت شده است. از مهمترین کاروانسراهای شهر همدان می‌توان کاروانسرای بانک، گلشن، حسینخانی، روحیه، زغالی، میرزا کاظم، نو، یعقوب یاری، قبله و شریفیه را نام برد.
کاروانسرای گلشن
کاروانسرای گلشن که در بازار تاریخی همدان بنا شده؛ یکی از ۱۰ کاروانسرای همدان است که به واسطه قرار گرفتن در کنار بازار تاریخی همدان، مرکز تجاری شهرهایی مانند زنجان، کردستان و کرمانشاه بوده و کالاهای تجاری مانند فرش، به خارج از کشور صادر می‌شده است.
اکنون هم در این کاروانسرای قاجاری مشاغل مختلف مانند انبار اجناس مختلف، خرید و فروش فرش، کاغذ و کفش فعالیت دارند. کاروانسرای گلشن با پلان چهار ایوانی در ضلع شرقی راسته صحافخانه واقع شده؛ مساحت آن حدود ۳۴۰۰متر مربع ودارای ۷۰حجره است.
هشتی ورودی بنا در قسمت داخل دارای تزئینات آجری زیبایی است و در قسمت نمای بیرونی نیز آجر کاری حصیری بنا را تزئین کرده است . این بنا از غرب به راسته صحاف خانه و از شمال، به راسته کفاشها محدود می‌شود و زمینی راست گوشه و نزدیک به مربع و طرحی بسیار منظم، اما ساده دارد. کانون این طرح صحنی وسیع به شکل هشت و نیم هشت است که حجره‌هایی مشابه با دهانه‌های یکسان در دو طبقه در اطراف آن قرار گرفته و به آن رو کرده‌اند؛ حتی در نمای میانه جبهه‌های صحن، هیچ تحولی رخ نداده است.
حجره های فوقانی ایوانچه دارد. این ایوانچه‌ها از درون به هم پیوسته و بدین صورت، از تسلسل ایوانچه های مرتبط به هم، رواقی پدید آمده است. سه حجره میانی در طبقه پایین در جبهه شمالی به هم متصل‌اند. حجره ها کمابیش هم اندازه است و در هر جا که امکان داشته است، در پس آنها، پستو یا حجره ای دیگر تعبیه کرده‌اند.
کاروانسرای شریفیه
در یکی از راسته‌های بازار سنتی همدان، کاروانسرای زیبایی به نام شریفیه قرار گرفته است. کاروانسرای شریفیه در بخش میانی بازار سنتی همدان و محدود به راسته نخود‌بریزها، حلبی سازخانه، صحافخانه و علاقبندها است. این کاروانسرا به دلیل قرار گیری در بین راسته‌بازارهای قدیمی از پویایی و تحرک بالای برخوردار است.
این کاروانسرا با شکل ویژه و ستون‌های چوبی و طاق و قوسی می‌تواند به عنوان یکی از مراکز گردشگری برای مسافران و گردشگران مطرح شود. کاروانسرای شریفیه حدود ۲ هزار متر مربع مساحت دارد که در مجموع شامل ۲ طبقه می‌شود. هر طبقه هم خود شامل ۲۸ حجره به صورت دور تا دور یک حیاط مرکزی بوده که امروزه تنها به عنوان انبار از آنها استفاده می‌شود.
کاروانسرای شریفیه به دلیل دارا بودن شکل ویژه و منحصر به فرد در ستون‌های چوبی و طاق و قوس‌هایش شمایل زیبایی را به نمایش گذاشته است. همین موضوع سبب شده که این کاروانسرا هر سال میزبان تعداد زیادی از مسافران و شهروندان همدانی باشد.
کاروانسرای قلمدانی
سرای قلمدانی در سال 1224 هجری شمسی و در شمال غربی بازار همدان و در نزدیکی مسجد پیغمبر واقع شده است. فرم پلان ساختمان به شکل قلمدان ساخته شده است و دلیل نامگذاری آن نیز شکل خاص پلان است .
کاروانسرای قلمدانی دارای مساحتی بیش از 1230 مترمربع است که در دو طبقه و زیرزمین ساخته شده که زیرزمین آن غیرقابل استفاده بوده است و 28 حجره دارد .
عملکرد این سرا فرهنگی – تجاری بوده و گفته می شود در قدیم مرکز داد و ستد ابزار هنری چون قلم و کاغذ بوده است . در طرفین محوطه اول تعدادی در چوبی همانند در ورودی، اما به صورت یک طرفه قرار گرفته‌اند. این درها برای ورود به انبارهای کاروانسرا به کار می‌روند .
محوطه کوچک از دو طبقه تشکیل شده است(همکف و بالا) طبقه بالا دارای تراسی است که بار آن بر تیرهای خارج شده از سقف طبقه اول فرود می‌آید. در قسمت ورودی راهرو دوم هم طاق قوسی دیگری دیده می‌شود که نمای آجری زیبایی به صورت عمودی و افقی وارد طاق بر چهار ستون وارد شده و در طرفین آن دو طاق قوسی کوچک دیگر وجود دارد. این دو طاق عمل انتقال بار طاق اصلی را به دیوارهای کناری انجام می دهند .
با عبور از راهرو دوم به قسمت حجره ها و مغازه ها می‌رسیم .این قسمت تقریبا چهار برابر محوطه اول است. در طول آن 6 حجره و در عرض آن 2 حجره به چشم می خورد. 2 حجره واقع در عرض دارای سطحی بزرگتر و دو برابر حجره‌های دیگر هستند .
کاروانسرای زغالی‌ها
کاروانسرای زغالی‌ها از آثار تاریخی در میانه شهر همدان و حاشیه میدان پروانه‌ها و ضلع شمال غربی تپه مصلی(ارک قدیم) است. نمای بیرونی کاروانسرای زغالی‌ها با کاشی و آجر تزئین شده و جزء کاروانسراهای حیاط دار ایران بوده است.
در گذشته دور تا دور حیاط اتاق‌های استراحت کاروانیان و محل تجارت تجار شهر و دیگر شهرها وجود داشته است. مصالح اصلی این کاروانسرا سنگ و آجر است و با توجه به تخریب کاروانسرای زغالی‌ها امروزه از اتاق‌ها و بنای کلی آن چیزی باقی نمانده است.
به گزارش شبستان، به جز همدان برخی دیگر از شهرستان‌های استان همدان هم دارای کاروانسراهای زیبایی هستند که از مهمترین آنها می‌توان «تاج آباد» در شهرستان بهار و «فرسفج» در تویسرکان را نام برد. نام این دو کاروانسرا در زمره کاروانسراهای ایران برای ارزیابی کارشناسان یونسکو و نامزدی برای کسب عنوان جهانی قرار گرفته است.
سمیه مظاهری/
نظر شما