مسجد دانشگاه تهران؛ مسجدی با معماری مدرن و از کانون‌های مهم انقلاب

به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجد دانشگاه تهران از نخستین مساجد با طراحی مدرن در شهر تهران است که به درخواست برخی دانشجویان در سال ۱۳۲۷ برای داشتن مکانی برای عبادت احداث شد. تا سال ۱۳۳۴ در زمان ریاست دکتر اقبال بر این دانشگاه مقدمات ساخت آن فراهم و در سال ۱۳۳۶ کلنگ ساخت آن زده شد. معماری آن توسط عبدالعزیز فرمانفرماییان طراحی شد. در نهایت در تاریخ ۲۲ مهر ۱۳۴۵ با حضور ایوب خان، رئیس‌جمهور پاکستان، افتتاح گردید.

در تاریخ این مسجد می‌توان به تحصن روحانیون در تاریخ ۸بهمن ۵۷ در اعتراض به بسته شدن فرودگاه جهت ورود امام خمینی(ره) به ایران در آخرین روزهای حیات حکومت پهلوی اشاره کرد. 

این مسجد بعد از انقلاب اسلامی ایران محلی برای سخنرانی برخی چهره‌های سرشناس از جمله آیت الله العظمی خامنه ای، شهید استاد مرتضی مطهری، حجت الاسلام والمسلمین محسن قرائتی و بسیاری دیگر بوده‌است. از جمله برنامه‌های شناخته شده ای که در این مسجد برگزار می‌شود مراسم اعتکاف ایام ماه رجب است که اعتکاف به شکل مرسوم امروزی از این مسجد آغاز شد. این مسجد پس از تأسیس نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه‌ها، زیر نظر این نهاد اداره می‌شود.

معماری بنا ترکیبی از معماری سنتی ایرانی و معماری مدرن است. مسجد دانشگاه تهران در فضایی به وسعت ۱۸۰۰ مترمربع ساخته شده که ۹۰۰ مترمربع به شبستان و ۹۰۰ مترمربع نیز به صحن مسجد اختصاص یافته‌است. زیرسازی بنا از سنگ اصفهان و بتن مسلح و دارای گنبدی به شکل عدسی است که پایه‌های آن را ستون‌های مورب از بدنه اصلی ساختمان جدا کرده‌است. ستون‌ها و فلکه دور گنبد و شبکه‌های طبقه اول از کاشی معرق و توسط استادان کاشی‌ساز اصفهانی تراشیده و نصب و کتیبه‌های شبستان نیز به همین شیوه از زمینه یک رنگ ساخته شده‌است. در کاشی کاری مسجد آیاتی از قرآن مجید به کار رفته‌است.

این مسجد دارای دو مناره، هر یک به ارتفاع ۲۸/۴۰ متر است که تمامی با سنگ تراورتن پوشیده شده و عبارت «الملک‌لله» روی آن‌ها نقش بسته‌است. در طراحی بنا بر اصالت هنری کاشی کاری عهد سلجوقیان که توسط هنرمندان و معماران ایرانی به وجود آمد و در زمان صفویه کامل شد، تأکید شده‌است.

در روز  هشتم بهمن 1357 تحصن روحانیون در مسجد دانشگاه ابعاد وسیع تری پیدا کرد و با پیوستن عده بیشتری به این تحصن، بیش از 2 هزار نفر در مسجد دانشگاه تهران گرد آمدند.

اعضای هیئت دبیران موقت سازمان ملی دانشگاهیان ایران در بیانیه ای پشتیبانی کامل خود را از خواست های روحانیون متحصن در مسجد دانشگاه تهران اعلام و اظهار داشتند: «تحصن روحانیت مبارز در مسجد دانشگاه تهران در حقیقت نشانه بارزی است از پیوند روحانیت و دانشگاهیان برای مبارزه با ظلم و خود کامگی و جهاد در راه عدل و آزادی.»

علمای قم، دانشگاهیان تبریز، سندیکای مشترک کارکنان صنعت نفت، جامعه هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت، هزاران نفر از محصلین علوم دینی، شورای هماهنگی سازمان های دولتی و ملی، انجمن اسلامی معلمان، جامعه کارکنان وزارت امور خارجه، کارکنان هواپیمایی ملی ایران، دانشجویان، اساتید و دانشگاهیان برخی از دانشگاه های ایران، اعضای هیأت علمی دانشگاه ملی ایران، اعضای هیئت مدیره نویسندگان و خبرنگاران مطبوعات، ناشران و کتاب فروشان منطقه دانشگاه تهران، روحانیون آبادان، اهواز و اراک، کسبه، بازرگانان و اصناف و سایر طبقات مردم نیز طی روزهای 8 تا 11 بهمن 1357 از تحصن در مسجد دانشگاه تهران حمایت کرده و به جمع متحصنین پیوستند.

در همان روز روحانیت‌ مبارز سراسر کشور که‌ برای‌ استقبال‌ از امام‌ خمینی(ره) به‌ تهران‌ آمده‌ بودند، وقتی‌ بسته‌ شدن‌ فرودگاه‌ها و علاوه‌ بر آن‌، سرکوب‌ مردم‌ توسط‌ نظامیان‌ را دیدند، در مسجددانشگاه‌ تهران‌ تحصن‌ کردند.

مقام‌ معظم‌ رهبری‌ از روحانیون‌ متحصن‌ در مسجد دانشگاه‌ تهران‌ دراین‌ باره‌ می‌گوید: «روزی‌ که‌ قرار بود امام‌ بیایند، ما به‌ بهشت‌ زهرا رفته‌ بودیم‌، شهید بهشتی‌ در آنجا سخنرانی‌ کرد، بعد هم‌ قطعنامه‌ای‌ را که‌ تهیه‌ شده‌ بود خواندیم‌ و برگشتیم‌. وقتی‌ برگشتیم‌، بحث‌ بر سر این‌ مطلب‌ بود که‌ قدم‌ بعدی‌ چه‌ باشد. فکر تحصن ‌در تهران‌ بی ‌ارتباط‌ با تجربه‌‌ تحصن‌ در مشهد نبود. در واقع‌، تجربه‌‌ موفق ‌تحصن‌ بیمارستان‌ مشهد بود که‌ اینک‌ در تهران‌ انجام‌ می‌گرفت‌، مدتی‌ بحث ‌بر سر محل‌ تحصن‌ بود.

بعضی‌، مسجد امام‌ در بازار را که‌ آن‌ موقع‌ موسوم‌ به ‌مسجد شاه‌ بود، پیشنهاد کردند. برخی‌ هم‌ جاهای‌ دیگر را پیشنهاد کردند. دانشگاه ‌هم‌ ضمن‌ پیشنهادها بود که‌ پیشنهاد بسیار جالب‌ و از هر جهت‌ مناسبی‌ بود. بنابراین‌ شد که‌ صبح‌ زود برادرها به‌ دانشگاه‌ بروند، اما از این‌ خوف‌ داشتیم‌ که‌ دانشگاه‌ را ببندند. به‌ همین‌ دلیل‌ کسی‌ را فرستادیم‌ که‌ با یکی‌ از مسئولان‌ دانشگاه‌ ـ که‌ بعدها به‌ نظرم‌ رئیس‌ دانشگاه‌ شد ـ صحبت‌ کند. تفاهم‌ شد و البته‌ مشکلات‌ زیادی‌ هم‌ برای‌مان‌ ایجاد کردند. مسجد دانشگاه‌ خوشبختانه‌ باز بود و ما فورا ًوارد مسجد شدیم‌ و اتاقک‌های‌ بالای‌ مسجد را ستادهای‌ کارمان‌ کردیم‌.»

انتخاب مسجد برای تحصن اثبات ماهیت اسلامی انقلاب
دانشگاه تهران از بدو تاسیس تاکنون نماد آموزش عالی کشور به شمار می رفت و در دنیا نیز شناخته شده بود از این رو مرکز تحصن دانشگاه قرار گرفته بود تا صدای متحصنین به گوش تمام جهانیان برسد. از طرفی انتخاب مسجد برای این تجمع حاوی پیام مهمی بود تا به تمام دنیا ثابت شود زیر بنا و ماهیت انقلاب اسلامی ما مسجد، اسلام و حرکت در مسیر الهی است که بعدها این تحصن موثر واقع شد.

انتخاب مسجد دانشگاه تهران برای تحصن گزینشی دقیق و هوشمندانه

نکته مهم دیگر این است انتخاب مسجد دانشگاه به عنوان مکان تحصن، گزینش بسیار دقیق و هوشمندانه ای بود که به فشرده شدن صفوف مردم به ویژه دو گروه روحانی و دانشگاهی و سرانجام تسلیم رژیم در مقابل خواست مردم کمک شایانی کرد چرا که روحانیون‌ متحصن‌ در هشتم‌ بهمن‌ ماه‌، با صدور اعلامیه‌ای‌ خطاب‌ به‌ ملت‌ ایران‌ اعلام‌ کردند که‌ تا بازگشت‌ امام‌ به‌ کشور به‌ تحصن‌ خود در مسجد دانشگاه تهران ادامه‌ می دهند.

 در زمان تحصن علما در مسجد دانشگاه ویژه نامه ای با عنوان "تحصن" تهیه و منتشر شده بود که در این ویژه نامه گزارش لحظه به لحظه از تحصن و مصاحبه ها و مواضع علما به اطلاع عموم مردم می رسد. حضرات آیات سید محمد حسینی بهشتی، مرتضی مطهری، عطاءاللَّه اشرفی اصفهانی، سید محمود طالقانی، محمدجواد باهنر، سید علی خامنه‏ای، محمد امامی کاشانی، محمد یزدی، علی مشکینی، محمد صدوقی و... از جمله متحصنین در این مسجد بودند.

استقبال مراجع تقلید و مردم از تحصن

تحصن علما در مسجد دانشگاه تهران مورد حمایت و استقبال شدید مردم و مراجع تقلید واقع شد و در نهایت شرایطی را به وجود آورد که بالاخره دولت بختیار را مجبور کرد به بستن فرودگاه ‏ها پایان بخشد و اجباراً قدمی دیگر به عقب رود.

مسجد دانشگاه تهران 22 مهر 1345 افتتاح شد و از آن زمان تاکنون به دلیل بصیرت دانشجویان در محیط دانشجویی و در جریانات قبل از انقلاب و مبارزات دانشجویان در زمره دانشگاه های فعال قرار گرفت و گروه‌های سیاسی مختلفی در طول دهه های گذشته در این مسجد فعالیت داشته‌اند. در واقع یکی از کانون های تحولات انقلاب از این مسجد بوده است.


جایگاه این تحصن به قدری با اهمیت بود که مقام معظم رهبری در دیداری که با اعضای هیئت علمی و استادان دانشگاه تهران داشتند به اهمیت این مسجد و تحصن سال 57 اشاره کردند و فرمودند: «دست‌اندرکاران استقبال امام، وقتی از به تاخیر افتادن حضور امام خمینی (ره) در میهن مطلع شدند، محل تحصن را دانشگاه تهران اعلام کردند که این انتخاب تصادفی نبود بلکه نشان‌دهنده ارتباط روحی و معنوی دانشجویان و علما با دانشگاه تهران بود.»

تعلق خاطر رهبری به مسجد دانشگاه تهران
 

به طور کلی، مسجد نماد فعالیت فکری، ‌معنوی، مذهبی و سیاسی و عمدتاً پایگاهی برای درخواست مشارکت سیاسی یا براندازی حکومت است. به همین دلیل است که دولت‌های استبدادی در جوامع اسلامی بیشترین واهمه را از مساجد داشته و دارند؛ زیرا این مراکز می‌توانند نیروهای بالقوه‌ سیاسی را در خود متمرکز کنند.