وزن کشت محصولات کم آب طلب در معادله کاهش بارندگی ها و اُفت آب های زیر زمینی چقدر است؟

خبرگزاری شبستان _ خراسان شمالی؛ بررسی ها نشان می دهد که خشکسالی خراسان شمالی نه تنها باعث ایجاد تنش آبی در حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر شده که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم آبدهی قنات ها را نیز کاهش داده به طوری که نیمی از مزارع کشاورزی این خطه شمال کشور را نیز خشکاند و هشت دشت از ۱۱ دشت این استان نیز در زمره دشت های ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار گرفتند.

 

این روند و استمرار خشکسالی ها و تجربه کاهش بارندگی بی سابقه در 50 سال اخیر، نفس کشاورزی منطقه را به شماره انداخته است و حال باید دید متولیان در این حوزه برای مقابله با خشکسالی به عنوان بی سروصدا‌ترین بلایای طبیعی به چه برنامه هایی رسیده و اقدام کرده اند اما  شاید دیدن سیمای استان در حوزه سطح آب های زیز زمینی، وضعیت آبخوان ها و دشت ها، میزان بارندگی و مقایسه آن در دوره کوتاه مدت و دراز مدت  و... برای درک بهتر جایی که در آن ایستاد ه ایم، ضروری باشد و باید دید طرف ها چه وزنی را در معادله به خود اختصاص داده اند.

 

90 درصد مصرف آب در حوزه کشاورزی است

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی گفت: برابر آخرین آمار، مجموع حجم آب برداشتی در استان 988 میلیون متر مکعب است که نزدیک به 90 درصد در بخش کشاروزی و فقط 10 درصد در بخش شُرب و صنعت استفاده می شود.

 

«وحید واسطه» در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری شبستان اظهارکرد: اگر راندمان آبیاری 10 درصد افزایش یابد، هیچ مشکلی به لحاظ تامین آب در بخش شُرب و صنعت نخواهیم داشت.

 

این مسئول، با اشاره به اینکه بر اساس استانداردهای جهانی باید 40 درصد تغذیه سالیانه دشت ها به مصرف برسد، بیان کرد: با توجه به کاهش بارندگی ها، تغذیه دشت های استان پایین آمده و مصرف از تغدیه سالانه 100 درصد است که منجر به کسری مخزن در منابع زیز زمینی آنهم با اُفت متوسط سالانه 40 سانتیمتری سطح آب های زیر زمینی است.

 

وی کسری مخزن سالیانه آبخوان های استان را 70 میلیون متر مکعب عنوان کرد و افزود: لزوم تغییر کشت همزمان و افزایش راندمان آبیاری شدید احساس می شود.

 

چهار دشت استان ممنوعه بحرانی است

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی، با بیان اینکه سه دشت استان اصلا آبخوان زیر زمینی ندارد که اگر می داشت هم جز همان دشت های ممنوعه و ممنوعه بحرانی می شد، گفت: چهار دشت ممنوعه بحرانی و چهار دشت ممنوعه در جنوب استان و مربوط به دشت اسفراین، جاجرم، صفی آباد، شیروان و فاروج است که اولویت تغییر الگوی کشت و اجرای برنامه های بهره وری از آب با این نقاط است.

 

واسطه گفت: سال گذشته بیشترین کسری مخزن مربوط به دشت اسفراین و  و بعد از آن دشت شیروان و فاروج بوده است.

 

بارندگی امسال تا کنون کمتر از سال گذشته بوده است

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی، با اشاره به اینکه کاهش بارندگی در سال گذشته در 50 سال اخیر کم سابقه بوده، بیان کرد: از اول مهر تا نیمه آذر امسال در مجموع حدود 28 میلی متر بارندگی داشتیم که کمتر از 32 میلی متر سال گذشته (به عنوان خشک ترین سال در 50 سال اخیر)  بوده است.

 

واسطه گفت: متوسط بارندگی  تمام سال ها 42 میلی متربوده که این نشان می دهد نسبت به سال گذشته 13 درصد و نسبت به متوسط بلند مدت 34 درصد کاهش بارندگی داشتیم.

 

وی مدیریت خشکسالی بی سابقه سال گذشته در 50 سال اخیر را با توان بارندگی دو سال قبل و سیلابی شدن استان عنوان کرد و گفت: درست است که سال گذشته خشک ترین سال را در 50 سال اخیر داشتیم اما زیاد بودن بارندگی دو سال قبل و سیلابی شدن استان وضعیت مخازن سدها را بهبود بخشید که توانستیم خشکسالی سال گذشته را یک مقدار در پایین دست مدیریت و از آب ذخیره سال‌های قبل برای کشاورزی استفاده  کنیم.

 

واسطه بیان کرد: متاسفانه امسال آن حجم آب را نداریم و حجم مخازن سدها نسبت سال گذشته 45 درصد کاهش داشته و با صرفه جویی و تغییر الگوی مصرف باید حوزه آب را مدیریت کنیم.

 

متوسط راندمان استان را از 37 درصد به 46 درصد رساندیم

مدیر امور آب و خاک و فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی گفت: طرح های مختلفی در راستای ارتقا و افزایش بهره وری آب و خاک در بخش کشاورزی با تمرکز بیشتر بر روی آب در استان در حال اجراست که از نتایج آن، رساندن متوسط راندمان استان از 37 به 46 درصداست.

 

«سید ابراهیم سیدی» در گفتگو با خبرگزاری شبستان، طرح های آبیاری نوین، احیا و مرمت قنوات، انتقال آب با لوله یا کانال آبیاری عمومی، طرح های ترمیم و استحصال را از جمله طرح های شاخص در حوزه افزایش بهره وری منجر به افزایش راندمان عنوان کرد و گفت: از سال 92 تا پایان 99 متوسط راندمان استان را از 37 درصد به 46 درصد رساندیم که افزایش راندمان افزایش بهره وری را به همراه دارد.

 

وی با اشاره به اینکه در حدود 38 هزار هکتار از اراضی کشاورزی تا پایان سال 99 طرح های آبیای نوین اجرا شده است، بیان کرد: 1200 هکتار دیگر در دست اجرا داریم  که با تکمیل آن به بیش از 39 هزار هکتار می رسیم  که متوسط در سیستم های کم فشار تا 65 درصد و سیستم های دیگر تا 75 درصد راندمان آبیاری افزایش پیدا کرده و  به همین نسبت  باعث ارتقای بهره روی آب هم می شود.

 

سیدی با بیان اینکه در همین راستا تولید ماده خشک به ازای واحد مصرف آب افزایش پیدا کرده، افزود: در سال 95 در این شاخص، تولید 9 دهم کیلوگرم ماده خشک بود که در پایان سال 99 به یک کیلو و 13 صدم کیلوگرم بر مترمکعب رسید.

 

مدیر امور آب و خاک و فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی، جلوگیری از تلفات آب در مسیر انتقال را ثمره اجرای طرح های کانال انتقال آبیاری عمومی و انتقال آب با لوله عنوان کرد و گفت: با این روند راندمان انتقال در کانال تا 75 درصد و در لوله تا 95 درصد افزایش می یابد.

 

وی با اشاره به اینکه در  انتقال آب با لوله، دیگر نشر و نفوذ و تبخیر اتفاق نمی افتد، اظهار کرد: از ابتدای برنامه تا پایان سال 99 حدود 4 هزار و 250 کیلومتر خط انتقال کانال و آبیاری عمومی در استان اجرا شده است.

 

سیدی، احیا و مرمت قنوات را  از طرح های دیگر حوزه آب برشمرد و گفت: قنات ها از منابع آبی با قدمت تاریخی در استان هستند و از 629 رشته قنات فعال استان چیزی حدود 78 میلیون متر مکعب استحصال آب انجام می شود و هر سال برای پایداری این منابع آبی، حفظ دبی اولیه، مرمت و بازسازی و لایروبی قنوات به تناسب اعتبارات انجام می شود.

 

مدیر امور آب و خاک و فنی و مهندسی سازمان جهادکشاورزی خراسان شمالی افزود: در دو دهه اخیر مرمت و احیا 629 رشته قنات انجام شده است اما با توجه به ماهیت فیزیکی  قنات، هر چند سال نیاز به لایروبی و مرمت و بازسازی دارد.

 

وی گفت: به ازای هر کیلومتر احیا و مرمت، سالانه 15 هزار متر مکعب به آبدهی قنات ها اضافه می شود.

 

سیدی اظهارکرد: با توجه به خشکسالی های چند سال اخیر و کمبود بارندگی ها، عمده منابع آبی سطحی، چاه، قنات و چشمه ها  کاهش قابل توجهی داشته که با اقدامات انجام شده در حوزه قنات ها، باعث جبران کاهش دبی و در سایر منابع افزایش بهره وری و راندمان  و به همین میزان تنش های آبی خشکسالی ها که چند سال با آن مواجهیم، کمتر بوده است.
 

در چالش های پیش روی اجرای طرح های آبیاری، پای تورم و گرانی درمیان است

وی، عمده چالش در حوزه اجرای طرح های آبیاری را، افزایش مستمر هزینه های لوازم و تجهیزات و هزینه های اجرای طرح ها برشمرد و اظهارکرد: افزایش هزینه ها از سال 99 به بعد چشمگیر تر بوده که باعث شده به ازای اعتباری که ابلاغ می شود نسبت به سال های قبل، عملیات اجرایی کاهش یابد.

 

مزارع الگویی، راهگشای تغییر الگوی کشت در استان بوده است

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت: با ایجاد مزارع الگویی و ارائه نتایج آن، مسیر را برای انگیزه بخشی به کشاورزان همواره کرده ایم و تغییر الگوی کشت به شیوه های مختلف در محصولات اصلی  و فرعی استان اتفاق افتاده است.

 

«پژمان شهابی» در گفتگو با خبرگزاری شبستان با اشاره به اینکه نبود پژوهشگر و واحدهای پژوهشی، دلیل گرفتن برنامه از واحد تحقیقات کرج است، بیان کرد: ما فقط مجری هستیم و معرفی محصولات از این واحد تحقیقاتی ارائه می شود.

 

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی اظهارکرد: کشت محصولات استراتژیکی چون گندم و جو امکان توقف ندارد اما برای بهره وری از آب و افزایش راندمان در این حوزه در بخش اصلاح بذر و حذف گندم و جو دیررس و پاییزه اقدام شده است.

 

وی با بیان اینکه در این محصولات به سمت کشت ارقام بینابینی که آذرماه کشت و اواخر دی ماه برداشت می شود رفته ایم، بیان کرد: سطح کشت محصولات آبی استان 109 هزار و 430 هکتار است.

 

شهابی گفت: در حوزه کشت جو هم ارقام پرمصرف آب حذف و ارقام کم آب طلب جایگزین شده و سطح زیر کشت برنج استان که تا سه هزار هتکار هم رسیده بود به 850 هکتار کاهش یافت تا در حوزه غلات، بهره وری بیشتری از آب شود.

 

وی بیان کرد: در حوزه حبوبات در بخش نخود، کشت نخود آبی الگو شد که عملکرد خوبی با ارقام اصلاح شده داشته و عملکرد آن بالای یک تُن است و دیگر نخود محلی کشت نمی شود.

 

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: در محصول لوبیا، میزان مصرف آب کم نشده اما با تغییر سیستم کشت، عملکرد از دو تُن به چهار تُن با همان میزان مصرف آب اما با کشت ارقام جدید، رسیده است.

 

وی با بیان اینکه در حوزه کشت پنبه کار خاصی انجام نشده اما ارقام پرمحصول جایگزین شده است، بیان کرد: یعنی با همان سطح زیر کشت و همان مصرف آب، کود و سم، برداشت محصول از دو و نیم تُن به سه و نیم تُن رسیده است.

 

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی بیان کرد: در محصول گوجه فرنگی برای صرفه جویی در آب، سیستم قطره ای به اضافه مالت استفاده شده و در محصولات فرعی مثل علوفه، ماشک و خلر که کم آب طلب هستند، کاشته می شود.

 

وی با اشاره به اینکه نداشتن بازار، تولید محصول کینوا را از چرخه کار کشاورزان خارج کرد، گفت: گیاه جدید کاملیناست که چیزی حدود 400 هکتار آبی در استان کشت شده است.

 

وی با بیان اینکه برای تغییر الگوی کشت، مزارع الگویی نقش موثری داشته اند، اظهار کرد: در هر محصول با ارائه نتایج کشت آن در مزارع الگویی، سال های بعد خود کشاورزان با دیدن این نتایج اقدام به تغییر کشت می کنند و اهداف جهاد کشاورزی به این شکل و بدون تنش محقق می شود.

 

شهابی گفت: داشتن بازار با توجه به وجود خرید تضمینی برای محصولات تولیدی استان عامل استمرار کشت هاست.