مسجد «سید جمال الدین» ،آخرین نگهبان گذشته باشکوه «آدیساپتاگرام» هند

خبرگزاری شبستان،جهان اسلام: ویرانه ای از آجر و سنگ تنها پل ارتباطی باقی‌مانده با گذشته باشکوه «آدیساپتاگرام» به عنوان یک شهر بندری در بنگال قرون وسطی است.

بندر تامرالیپتا یا تامرالیپتی متعلق به دوران موریایی، که تاملوک امروزی در شرق میدناپور (پوربا مدینیپور) است، در قرن نهم پس از میلاد رو به افول بوده است. این منجر به تشکیل یک بندر جدید در محل تلاقی رودخانه‌های «گانگا» و «ساراسواتی» ، یک شهر بندری کوچک به نام «ساپتاگرام» شد.

ساپتاگرام امروزی که اغلب به آن آدیساپتاگرام می گویند، هیچ نشانه ای از این گذشته باشکوه ندارد و تنها ارتباط ملموس آن با گذشته عمارت مسجد «سید جمال الدین» است.

دوران اوج یک شهر بندری تاریخی

بندر رودخانه ای که نام آن به معنای «مجمع هفت روستا» بود، تا پایان قرن شانزدهم بر تجارت و بازرگانی هند شرقی تسلط داشت. کشتی های اروپایی کالاهایی را از ایتالیا و پرتغال می آوردند و ابریشم های معروف بنگال از ساپتاگرام حمل می شد.

ابن بطوطه که گفته می شود در سال 1345 در زمان حکومت نواب فقیرالدین از این بندر دیدن کرده است، از این بندر به عنوان بندری یاد کرده است که تجارت برده نیز در کنار تجارت شکر، پنبه، ابریشم و گاو در آن رایج بوده است.

با ظهور هوگلی و کلکته در قرن هفدهم، ساپتاگرام به تدریج به فراموشی سپرده شد و این بندر فقط در رمان ها و فولکلور بنگالی و داستان های خانوادگی زنده است.

ارتباط با افتخارات گذشته

اعتقاد بر این است که خرابه های مسجد ساپتاگرام به قرن شانزدهم یا قبل از آن بازمی گردد.

 در سال 1298، بندر تجاری پررونق توسط جعفرخان غازی فتح شد و او یک پادشاه هندو را شکست داد. در طول چند دهه بعد، امواج تهاجم به کلی شخصیت سیاسی و اجتماعی منطقه را تغییر داد.

دو مسجد برجسته در دهه‌های پس از فتح غازی ساخته شد ،  یکی در ساپتاگرام و دیگری در تریبنی.

مورخان معتقدند بین تأسیس این دو مسجد بیش از 200 سال فاصله وجود دارد.

یکی از مساجد در ساپتاگرام که بنا بر گزارش ها توسط پسر نواب فقیرالدین ساخته شده است، کوچک، ساده و تا حد زیادی ویران است. این مرکز تحت صلاحیت انجمن باستان شناسی هند است و اطلاعات کافی برای به دست آوردن گزارشی از تاریخچه آن وجود دارد.

جستجو در داستان های مبدا

از پیدایش و سال تاسیس این بنای تاریخی روایت های مختلفی وجود دارد. تابلوی علامت انجمن باستان شناسی هند ، سال 1529 را به عنوان سال تاسیس سید مسجد جمال الدین پسر نواب فقیرالدین ذکر کرده است. با این حال برخی از محققان معتقدند که این بنا در سال 1457 یا 892 هجری قمری تأسیس شده است.

هر دو روایت به لوح های وقفی متفاوتی با کتیبه های عربی اشاره دارد که در داخل محوطه مسجد پیدا شده است. یکی که در دیوار مرکزی عمارت قرار گرفته، برجسته‌تر است و منبع آن توسط انجمن باستان شناسی هند ذکر شده است.

با این حال «سودیر کومار میترا» در کتاب خود که به دلیل کارش در مورد میراث باستان‌شناسی هوگلی شناخته می‌شود، سال 1457 را به‌عنوان سال پایه‌گذاری ذکر می‌کند. در حالی که وی منبعی برای اطلاعات خود ذکر نمی کند، می تواند آن را از کتیبه سنگی نیمه شکسته دیگری از مسجد گرفته شده باشد.

داستان های آجر و سنگ

در داخل دیوارهای آجری بی تکلف، سه محوطه وجود دارد که از سه دروازه ورودی در ضلع شرقی سازه قابل دسترسی است. تنها یکی از چهار مناره هنوز سالم است و در داخل، ستون‌های سنگی شکسته نشان می‌دهد که ساختمان ترکیبی از معماری آجری و سنگی بوده و سقفی که مدت‌ها در آن فرو رفته است.

در امتداد دیوار غربی، یکی از سه نمازخانه دارای نقوش سفالی بر روی دیوار است که احتمالاً اثری از صنایع دستی محلی منطقه است. بیشتر صفحات سفالی با گذشت زمان پوسیده شده اند، تعداد کمی از آنها که هنوز در امتداد دیوارها یافت می شوند نقوش سنتی گل را نشان می دهند. تنها بنای باقی مانده از سقف مسجد دو گنبد شکسته در دو طرف آن است. یک دروازه طاقدار با دیوار بلند، نشان دهنده وسعت مسجد است.

این مسجد که روایت های مختلفی در مورد آن وجود دارد به عنوان آخرین نگهبان یک گذشته باشکوه، هنوز پابرجاست.