به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ ماه شعبان یکی از سه ماه پرفضیلت ماه قمری است که روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) در باب اهمیت آن وارد شده است از جمله اینکه ماه شعبان به رسول اکرم منسوب شده است.رسول خدا (ص) فرمودند: «رجب شهر اللّه و شعبان شهری و رمضان شهر امّتی؛ رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است». یا در روایت دیگر می فرماید:«شعبان ماه من است هر کس یک روز از این ماه را روزه بدارد بهشت بر او واجب می شود، و در برخی احادیث از شعبان به سید و سرور ماه ها تعبیر شده است».لذا در این خصوص با حجت الاسلام «مهدی اصلانی» استاد حوزه و کارشناس دینی گفتگویی انجام دادیدم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.
در خصوص اهمیت مناجات شعبانیه توضیح دهید؟
در فرازهایی از مناجات عظیم القدر شعبانیه می‌خوانیم: «إِلَهِی إِنْ كُنْتُ غَیْرَ مُسْتَأْهِلٍ لِرَحْمَتِكَ فَأَنْتَ أَهْلٌ أَنْ تَجُودَ عَلَیَّ بِفَضْلِ سَعَتِكَ.» خدایا! اگر شایسته رحمتت نیستم، تو سزاواری كه با فراوانی فضلت بر من بخشش نمایی.«إِلَهِی كَیْفَ أَنْقَلِبُ مِنْ عِنْدِكَ بِالْخَیْبَهِ مَحْرُوماً وَ قَدْ كَانَ حُسْنُ ظَنِّی بِجُودِكَ أَنْ تَقْلِبَنِی بِالنَّجَاهِ مَرْحُوماً.» خدایا چگونه از بارگاهت با نومیدی و محرومیت بازگردم، درحالی كه خوش گمانی‌ام به جودت این بوده كه مرا نجات یافته و مورد رحمت باز می‌گردانی، در این دو فراز، به رحمت الهی که یکی از بارزترین شئون ربوبیت خدای متعال است، عنایت ویژ‌ه‌ای شده است و هر دو فِقره به تعبیری، گویای این هستند که در ماه شعبان و ذیل مأدبه آسمانی مناجات ویژه آن، ربوبیت الهی، «بُعد رحمة‌اللهی» پیدا می‌کند و نباید در این ماه، از رحمت خاص خداوند غافل و مأیوس بود. حتی اگر خود را «غَیْرَ مُسْتَأْهِلٍ لِرَحْمَةِ الله» بدانیم، هم خدای متعال ذاتا «أَهْلٌ أَنْ یَجُودَ عَلَینَا» است و هم ما باید با «حُسْنُ ظَنِّنَا بِجُودِ الله» آماده باشیم که «یُقَلِّبُنَا اللهُ مَرْحُومَاً».
«برکت»، «رحمت» و «مغفرت»؛ ابعاد مهم ربوبیت الهی
در امتداد این بحث معرفتی، جالب است یادآور شویم که در ابتدای خطبه معروف شعبانیه می‌خوانیم: «... عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ علیهم السلام قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص خَطَبَنَا ذَاتَ یَوْمٍ فَقَال: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیْکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ...» در این فراز ابتدایی، حضرت ختمی مرتبت صلی الله علیه و آله ماه مبارک رمضان را با سه وصف «برکت»، «رحمت» و «مغفرت» توصیف می‌فرماید. عالمان بزرگواری مثل مرحوم آیت الله شاه‌آبادی استاد عرفان امام راحل(ره) تأکید داشتند که این سه وصف، ناظر به سه دهه ماه مبارک رمضان است. به این ترتیب که دهه اول، دهه برکت، دهه دوم، دهه رحمت و دهه سوم دهه مغفرت است.
همچنین برخی دیگر از اهل معرفت معتقدند، اساسا این سه وصف (برکت، رحمت و مغفرت)، ترجمان و تفصیل ربوبیت حضرت باری تعالی است که در تمام آنات و اجزاء سایر زمان‌ها نیز جاری و ساری است، هرچند در ماه مبارک رمضان جلوه بیشتر و مراتب بیشتری پیدا می‌کند. لذا به همین نسبت، علاوه بر سه دهه ماه مبارک، سه ماه نورانی رجب، شعبان و رمضان نیز جلوه‌ای از این سه وصف ربوبی دارند. به این معنا که «ماه رجب الأصب»، صبغه‌اش برکتی است، «ماه شعبان المعظم»، صبغه‌ای رحمتی دارد و «ماه رمضان المبارک»، شهر المغفرة است.
این امتداد وصفی با وسعت ربوبی حضرت حق در کل زمان‌ها، توسعه یافته و علاوه بر سه دهه ماه مبارک رمضان و همچنین أشهرثلاثة رجب، شعبان و رمضان‌المبارک، ناظر به تمام ماههای سال نیز معنا می‌یابد، به این معنا که چهار ماه نخستین سال(محرم، صفر، ربیع الأول و ربیع الاخر)، تجلی برکت الهی، چهار ماه میانی(جمادی الأول، جمادی الثانی، رجب، شعبان)، گاه رحمت الهی، و چهار ماه پایانی(رمضان المبارک، شوال، ذیقعده و ذیححة)، مغفرت الهی را تجلی می‌نماید.
بازیابی مفاهیم «برکت»، «رحمت» و «مغفرت»
در تعریف لغوی، زیادی و فراوانی كه همراه با سعادت باشد را بركت می گویند(زیادت سعادتمندانه) «أنّ الأصل الواحد فی المادّة «برک»: هو الفضل و الفیض و الخیر و الزیادة مادّیّا كان أو معنویّا...». قرآن مجید را مبارك می گویند، چون بر كتب آسمانی دیگر زیادت دارد. "بركت ماه رمضان" هم به این معناست که چون رمضان بر ماههای دیگر از رحمت و مغفرت زیادت دارد. با این تعریف معنای عمر با بركت و مال با بركت و روز، شب، ماه و سال با بركت روشن خواهد شد كه بركت در آنها تنها زیادت نیست، بلكه اگر زیادت درآنها توام با سعادت و نیكبختی باشد، بركت خواهد بود.
رحمت
رحمت یعنی مهربانی ویژه خداوند، انسان گاهی با یک فردی خوب است اما مهربانی مخصوصی ندارد اما وقتی کسی را واقعا دوست دارد، مهربانی به خصوصی به او دارد. فالرحمة: «انّما هی تجلّی الرأفة و ظهور الحنّة و الشفقّة، و فی مقام التعلّق و الاظهار، و یلاحظ فیها الخیر و الصلاح، و لو أوجدت كراهة أو ألما أو ابتلاء، كما فی إسقاء الدواء المرّ للمریض.»
امیرالمؤمنین علیه السلام به مالک فرمود: «تو به شرطی می توانی در مصر حاکم و رئیس شوی که دلت مملو از رحمت مردم باشد.» «وَ أَشْعِرْ قَلْبَكَ الرَّحْمَةَ لِلرَّعِیَّةِ وَ الْمَحَبَّةَ لَهُمْ وَ اللُّطْفَ بِهِمْ» اگر کسی خواست حاکم بر مردم شوی، مهمترین صفت حکومت‌ها در تعالیم اسلامی «عدالت» است، اما امام علی(ع) عادل بودن را کافی نمی دانند بلکه عدالت باید منعطف به رحمت و محبت مردم باشد. حاکم اسلامی، همانقدر که فرزند و عزیزانش را دوست دارد، مردمش را هم دوست باید داشته باشد، و همان چیزی که برای خود می‌خواهد برای مردم بخواهد و آنچه برای خود نمی‌خواهد برای مردم هم نخواهد. «الفرق بین النعمة و الرَّحْمَةِ: أنّ الرحمة الإنعام علی المحتاج الیه. و لیس كذلك النعمة، لأنّك إذا أنعمت بمال تعطیه ایّاه فقد أنعمت علیه، و لا تقول انّك رحمته.»(همان).
تفاوت برداشت عامیانه و عالمانه(بیان قرآن) از معنای رحمت الهی چیست؟
در پندار عامیانه، رحمت الهی رقیب و جایگزین عمل به تکلیف است، اما در بیان قرآن رحمت الهی پیامد و نتیجه عمل به تکلیف و اطاعت از خداست. رحمت خدا آن وقتی است که یک ملتی به مسئولیتش عمل کند. خدا آن وقتی به مردمی رحم می‌کند که او را اطاعت کنند، تکالیف خود را انجام بدهند. قرآن تصریح می‌فرماید: رحمت الهی بی‌نهایت است، امّا شرط بهره‌وری از آن، تقوا، انجام واجبات مالی و ایمان است. بنابراین کسانی که از رحمت الهی بی‌بهره‌اند، گرفتار یکی از این سه آسیب هستند: فقدان تقوا، فقدان طاعات مالی و فقدان باور صحیح به غیب: «...وَ رَحْمَتِی وَسِعَتْ كُلَّ شَیْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالَّذِینَ هُمْ بِآیَاتِنَا یُؤْمِنُونَ»(اعراف: 156)
مغفرت
علامه طباطبائی(ره) در المیزان در تفسیر عبارت «وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا»(بقره: 286) می‌فرماید: کلمه "عفو" به معنای محو اثر است، و کلمه "مغفرت" به معنای پوشاندن است. این سه جمله و ترتیب آنها به این صورت از قبیل پرداختن تدریجی از فرع به اصل است، و به عبارتی دیگر منتقل شدن از چیزی که فائده‌اش خصوصی است به سوی چیزی که فائده‌اش عمومی‌تر است و بنابراین عفو خدا عبارت است از محو و از بین بردن اثر گناه، که همان عقابی است که برای هر گناهی معین فرموده، و مغفرت عبارت است از پوشاندن و محو اثری که گناه در نفس به جای گذاشته، و رحمت عبارت است از عطیه‌ای الهی که گناه و اثر حاصل آن، نفس را می پوشاند.
نظر شما