خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ شهرستان صومعه سرا (به گیلکی سوماسرا) با وسعتی در حدود ۶۳۳ کیلومتر مربع، دارای سه بخش تولمات، مرکزی و میرزا کوچک جنگلی است. این شهرستان یکصد سال پیش مرکز جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جنگلی بود. دهستان کسما و شهرهای گوراب زرمیخ و طاهر گوراب، بیشترین نقش و حضور را در این جنبش داشتند. اما این شهرستان تاریخ بسیار قدیمی تری دارد. منطقه هفت دغنان و گسگرات در دهستان ضیابر، روزگاری مرکز حکومت حاکمان محلی غرب گیلان(بیه پس) بود. این ناحیه تا ابتدای صفویه مهمترین قدرت محلی در غرب گیلان را داشت؛ ولی به یکباره این شهر در دل جنگل های هفت دغنان مدفون شد. اکنون برخی از بناهای تاریخی خاندان آل اسحاق در این منطقه وجود دارد.
راه سنگفرش قدیمی گسگرات، بقایای ۲حمام قدیمی، بقایای پل های خشتی، مناره بازار، مزار پیرشرفشاه در ضیابر و همسرش خوری سو در جنگل هفت دغنان برخی از این موارد است. اگرچه با خاموشی جنبش جنگل، بسیاری از بناها و آثار بجامانده از این جنبش توسط حکومت با خاک یکسان شد، اما هنوز برخی از بناهایی که ردی از جنبش جنگل دارد، در گوراب زرمیخ و کسما وجود دارد نظیر؛ حمام تاریخی کسما، بقایای اسلحه خانه گوراب زرمیخ و راه قدیم اتصال گوراب زرمیخ به دهستان آلیان که نیروهای مبارز جنبش جنگل در یکصدسال پیش ساختند.
مزار شاعر وعارف قرن ۸ پیر شرفشاه دولایی گیلانی، شاعر گیلک سرای قرن ۸قمری و بنیان‌گذار مکتب شعری شرفشاهی است. وی در منطقه گسکرات به دنیا آمد داستان دلدادگی خوری سو، خواهر امیره ساسان گسگری و مرگ نابهنگام خوری سو در آستانه وصال موجب شده افسانه های زیادی راجع به این عارف و شاعر و همسرش ساخته شود. به همین دلیل مزار این دو همواره بعنوان یکی از زیارتگاه های شاخص در منطقه مورد توجه بوده است. مزار پیرشرفشاه از گذشته دارای آرامگاه قابل توجهی بود که بعدها نوسازی شد. مزار خوری سو در دل جنگل و نزدیک به رودخانه واویلا قرار دارد. آن منطقه تحت حفاظت میراث فرهنگی قرار دارد و آن اداره اجازه نداده برای خوری سو مزار ساخته شود. ولی سنگ مزار وی همواره مورد دستبرد حفاران غیرمجاز بوده و مزارش مورد توجه و حاجت خواهی زنان و دختران منطقه است. خوری سو، شهبانوی از خاندان حکومتگر «مرداویج وند» و خواهر امیره ساسان گسگری و معاصر پیرشرفشاه بود که در سال ۷۸۹ قمری فرمانروای گسگر بود. عشق این دو که از نظر پایگاه و منزلت اجتماعی یکسان نبودند و مرگ خوری سو در آستانه وصال و دو بیتی های گیلکی که شرفشاه برای خوری سو سروده، افسانه های زیادی را برای این دو دلداه در افواه ساخته است.
مناره بازار گسگر مناره بازار گسگر، بنای تاریخی دیگری است که در گذشته ۳۰ متر و به روایتی ۳۳ متر ارتفاع داشته و در طول زمان بخش هایی از آن فرو ریخته است. این مناره در دهستان «طاهر گوراب» بین گوراب زرمیخ و روستای «پاسکه» و در میان شالیزارها قرار دارد. در زلزله سال ۱۳۶۹ مناره آسیب جدی می بیند. اگرچه بعدها اداره کل میراث فرهنگی گیلان مناره را مرمت می کند، ولی هیچگاه ارتفاع آن به اندازه قبل نشد و اکنون ۱۸متر ارتفاع دارد. این مناره تاریخی در بهمن ۱۳۷۸ و به شماره ۲۶۸۱ در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
پل های خشتی گوراب زرمیخ بقایای چند پل خشتی بر رودخانه تنیان در مسیر گوراب زرمیخ بسمت کسما و در روستاهای پاسکه و پردسر وجود دارد. این پل های خشتی در مسیر اصلی راه قدیم شاه عباسی احداث شده بود و اهمیت منطقه را نشان می داد. با مرمت نشدن این پل ها، طاق ها و ستون هایش بر رودخانه فروافتاده است. خشت پل بزرگ، ۶۰ متر طول و ۶ متر عرض و ارتفاع تقریبی ۹ متر به استناد منابع مکتوب داشته است. رود تَنیان و سیاه رود و پلنگ رود، کمی بالاتر از این پل داخل یک بستر می ریزند و از زیر این پل گذشته و سپس به کول سر و مرداب انزلی می رود. این پل در سیلاب ۱۳۳۶ دچار آسیب جدی می شود و عدم مرمت آن باعث تخریب بیشتر می گردد.
حمام تاریخی کسما، در دوره قاجار توسط حاج صالح کسمایی، از تاجران ابریشم آن دهستان ساخته شده است. این حمام در زمان جنبش جنگل، به رهبری میرزا کوچک خان، به‌عنوان مریضخانه مجروحین مورد استفاده قرار می گرفت. حمام کسما در گذشته، ۲۰۰متر زیر بنا داشت ولی نیمی از آن در تعریض جاده روستا از بین رفته است. در حال حاضر این حمام ۱۱۵ متر وسعت دارد و در سال های اخیر توسط اداره کل میراث فرهنگی مرمت شده و در مناسبت ها نظیر ایام نوروز به‌عنوان بازارچه صنایع دستی مورد استفاده قرار می گیرد. این حمام تاریخی در ۱۱شهریور ۱۳۸۲ و به شماره ۹۹۴۱ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شده است.
شهرستان صومعه سرا همچنین یکی از مراکز اصلی پرورش نیشکر و تولید سیاه شکر گیلان است. سال ۱۴۰۰ شیوه فراوری سیاه شکر گیلان بنام شهرستان صومعه سرا و روستای دریاسر شهر لنگرود ثبت ملی شد. از دیگر خوراکی های خوشمزه این شهرستان، حلوای معروف ضیابری است. این حلوای سنتی با آرد برنج و کره محلی و چاشنی های سنتی بصورت لایه لایه تهیه می شود. صومعه سرا از گذشته های بسیار دور مرکز تولید ابریشم گیلان بود و دهستان کسما یکی از مراکز مهم تولید و صادرات ابریشم بود. اگرچه ابریشم دراثر عدم حمایت دولت، افول یافته است، اما «باغ پرنیان» در این شهرستان، بازمانده روزگاری است که دولت با احداث توتستان ها تلاش داشت ابریشم را در صدر محصولات تولیدی گیلان نگه دارد.
نظر شما