مسجد جامع بروجرد، شاهکار معماری ایرانی اسلامی

خبرگزاری شبستان_ خرم آباد؛ بروجرد یکی از شهرستان های بزرگ در استان لرستان است که با توجه به فرهنگ غنی و مردمان مهمان نوازی که دارد به عنوان یکی از مقاصد گردشگری محبوب در بین مسافران داخلی و خارجی تبدیل شده است.

شهرستان بروجرد استان لرستان درغرب کشور واقع شده و با توجه به فرهنگی غنی و مردمان مهمان نوازی که دارد بسیار در بین گردشگران محبوب به شمار می رود.

این شهرستان در منطقه‌ای کوهستانی رشته‌ کوه‌های زاگرس قرار گرفته و دومین شهر پرجمعیت و بزرگ استان لرستان را تشکیل داده است.

در شهر بروجرد و پیرامون این منطقه‌، آثار باستانی متعددی از جمله تپه‌ های باستانی و کهن مشاهده می ‌شود، که برخی از تاریخ ‌نگاران و باستان ‌شناسان قدمت آن‌ ها را از دوران قبل تاریخ تا عصر امروز، تخمین زده‌ اند.

در کنار آثار باستانی، جاذبه‌های طبیعی و دیدنی‌های منحصربه ‌فرد و کم نظیر این استان گزینه ‌ی مناسبی برای مسافرت و بازدید در ایام مختلف سال، بویژه فصل بهار و روزهای پرطراوت و سرشار از شوق نوروز است.

مسجد جامع بروجرد که یکی از بناهای تاریخی شهرستان بروجرد است که بر روی یک آتشکده بنا شده و ترکیبی از معماری باستانی و اسلامی را در خود پنهان نگه داشته است.

پس از این که اسلام وارد ایران شد و به طور رسمی دین کشور شد بسیار از مکان های مذهبی زرتشتی و آتشکده هایی که در ایران وجود داشت رفته رفته تبدیل به مسجد شد و مسجد جامع بروجرد هم یکی از آن ها بوده و این بنا بر روی آتشکده ی زرتشتیان ساخته شده است. مسجد جامع بروجرد یکی از مساجد زیبایی است که در محله ی قدیمی شهر بروجرد واقع شده و بنای آن بر روی یک آتشکده بنا گردیده است. معماری این مسجد ترکیبی از سبک معماری باستانی و اسلامی می باشد.

قدمت  مسجد جامع برجرد به قرون دوم و سوم قمری بر می گردد و با دستکاری هایی در یک آتشکده ی بزرگ ساسانیان نیز بنا گردیده است. 

مسجد جامع بروجرد مجموعه ای است که شامل مسجد، آب انبار، ساختمان غریب خانه، میدان و دیگر متعلقاتی که مربوط به مسجد می شود است که متاسفانه در حال حاضر چیزی از آن ها باقی نمانده است.

بنای مسجد جامع از نظر شکل از نوع مساجد تک ایوانی است که دارای دو در ورودی در قسمت‌های شرقی و غربی است. بنا شامل یک حیاط مرکزی، ایوان، فضای گنبدخانه و شبستان‌های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است.

 بنابر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجاریان تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده و بخش‌هایی به آن افزوده‌اند، مسجد جامع بروجرد یکی از شاهکارهای تاریخ معماری کشور است و جز مجموعه های چهارطاقی های ایران به شمار می رود.

این مسجد جامع دارای گنبدخانه ای است که در ضلع جنوبی آن قرار دارد و از بخش های قدیمی تر این بنا به شمار می رود، نکته ی جالبی که در مورد این بنای تاریخی وجود دارد این است که در آن هم معماری اسلامی و هم معماری باستانی را مشاهده نمایید.

درون مسجد جامع بروجرد دو درب شرقی و غربی وجود دارد که به صحن اصلی مسجد باز می شود و در سمت جنوب صحن، گنبد و ایوان اصلی مسجد قرار دارد که قدیمی ترین بخش این مسجد به شمار می رود و در ضلع شمالی مسجد با ارتفاع کمتر از سایر بخش های دیگر مسجد نیز واقع شده که در تابستان برای این منطقه فضای خنکی را فراهم می آورد.

ایوان جنوبی دارای دو گلدسته است که بعدها به مجموعه افزوده شده است، از دیگر دیدنی‌های مسجد جامع، منبر چوبی مسجد است که نه عدد، پله دارد و اینک در ایوان میانی مسجد قرار گرفته است، قسمت اصلی مسجد فضایی گنبددار است که ایوانی هم در برابر آن قرار گرفته است.

مطابق با آنچه که در قرون ۴ و ۵  قابل بررسی است و همچنین الحاقات و تعمیرات آن می توان متوجه شده که محوطه سازی مسجد در قرون بعدی صورت گرفته است، در زمان سلجوقیان بنا آباد بوده و اعتبار زیادی داشته است، در همین دوره تزییناتی به بنا افزوده شد.

تزیینات مسجد، تزییناتی بر پایه آجر است و در حد مختصری هم تزیینات کاشی‌کاری و تزیینات گچ‌کاری در آن به چشم می‌خورد، کتیبه‌ای آجری نیز از این دوره باقی مانده است، این کتیبه آجری، به خط کوفی در دیوار جنوبی گنبدخانه و بالای محراب گواه این مطلب است.

متن کتیبه چنین است: «بسم الله اللهم اغفر امر هذه القبه الصدر لا جل مجدالدین جمال الاسلام عزالملک ابوالعز محمد بن طاهر بن سعید اطا اله بقائه».

مسجد جامع بروجرد دارای کتیبه‌ های کوچک دیگری نیز هست که به زمان شاه عباس اول صفوی می‌ رسند، در ضلع شرقی مسجد جامع بروجرد آرامگاهی وجود دارد و همچنین یک وضوخانه در مجاورت مسجد نیز قرار گرفته است، این وضوخانه دارای یک ورودی بزرگ است که غریب خانه نام دارد.

 طبق کتیبه‌ها مسجد سه بار در دوره صفویه و یکبار نیز در سال ۱۲۰۹ قمری در دوره قاجار مرمت شده است که در این دوره علاوه بر تعمیرات و الحاقات دو مناره در طرفین ایوان نیز ساخته شده است.

این بنا که از مهم‌ترین یادگارهای معماری گذشته ایران است در سال ۱۳۱۴  ثبت آثار ملی شد، این مسجد شناسنامه‌ای برای قدمت بروجرد محسوب می‌شود که هر ساله گردشگران بسیاری را به سمت خود جذب می‌کند.

این بنای تاریخی در طول تاریخ با آسیب های مواجه بوده است که پس از خسارت های که در جنگ ایران و عراق به این مسجد وارد شد، این بنا از زلزله سال 85 در شهرستان بروجرد خسارات های زیادی را متحمل شد.

به رغم مرمت های که پس از زلزله انجام شد، اما به نظر می رسد با توجه به عمق خسارت ها ضرورت بازسازی و ساماندهی این بنای کم نظیر همچنان وجود دارد.

عطا حسن پور، کارشناس میراث فرهنگی استان لرستان، با اشاره به اینکه اقدامات متعددی در جهت مرمت این بنا انجام شد، افزود: صیانت از آثار باستانی نیازمند توجه و اختصاص اعتبار مناسب است.

حسن پور خاطرنشان با اشاره به اینکه مسجد جامع بروجرد، از نوع مساجد تک ایوانی است، ابراز کرد: ین بنا دارای دو در ورودی در قسمت‌های شرقی و غربی است. بنا شامل یک حیاط مرکزی،‌ ایوان، فضای گنبد خانه و شبستان‌های اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است که بنا بر شواهد موجود، صفویان، زندیان و قاجار تعمیرات بنیادی در مسجد انجام داده‌اند و بخش‌هایی به آن افزوده‌اند.

وی با اشاره به اینکه قدیمی‌ترین کتیبه یافت شده در مسجد جامع بروجرد مربوط است به اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری، ادامه داد: طبق شواهد تاریخی در دوره‌های بعد متناسب با نیازهای جامعه این مسجد توسعه یافته است.

حسن پور، ادامه داد: در دوره سلجوقیان این بنا آباد و از اعتبار کافی برخوردار بوده و تزئیناتی به آن افزوده‌ شده که کتیبه آجری باقیمانده به خط کوفی در دیوار جنوبی گنبد خانه و بالای محراب گواه این مطلب است.

استان لرستان دارای جاذبه های تاریخی بیساری است که ثبت بیش از پنج هزار اثر تاریخی  شاهدی بر جاذبه های گردشگری تاریخی این استان است.

وجود آب و هوای کوهستانی و تنوع آب و هوایی در نقاط مختلف استان همچنین آبشار ها، پل های تاریخی، دشت های پرگل، رودخانه ها و دریاچه های طبیعی از دیگر جاذبه های گردشگری استان لرستان است.