خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ شاید برای مردم گیلان اداره شیلات بندرکیاشهر ناشناخته باشد، ولی مردم این شهر ساحلی با آن خاطره دارند. نه اکنون که از ۱۵۰سال پیش. زمانی که دولت روسیه با شاه وقت ایران قرارداد بست تا تمام ماهیان خاویاری دریای کاسپین را انحصارا خود برداشت و فراوری کند. آن هم زمانیکه صید و خوردن ماهیان خاویاری برای مردم ایران حرام اعلام شده بود.
مردم کیاشهر با این مجموعه هشت هکتاری خاطره دارند، زمانیکه به عنوان کارگر روس ها در این مجموعه کار می کردند و یا زمانیکه اداره شیلات، برق شهر را تامین می کرد و یا دهه های پیش که در این مجموعه سینمایی برای تفریح مردم برپا شد.
اما مجموعه تاریخی بندرکیاشهر، زمانی بیشتر شهرت یافت که با فیلمبرداری بخش هایی از «سریال خاتون» به‌ویژه سکانس های مربوط به آمدن آوارگان لهستانی به بندرانزلی، این مجموعه تاریخی بر آنتن تلویزیون رفت. اما همچنان بازدید از این مجموعه تاریخی همچون «خاویار»، میوه ممنوعه بود تا اینکه با رایزنی های مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان، بطور موقت در ایام نوروز درب این مجموعه به‌روی گردشگران نوروزی باز شد.
ولی جهانی پنجم فروردین ۱۴۰۱ با اعلام این خبر گفت: «با توجه به استقبال گسترده گردشگران و مسافرین نوروزی استان گیلان از اماکن و جاذبه‌های تاریخی استان، درب‌های مجموعه تاریخی شیلات کیاشهر برای بازدید عموم گردشگران از این مجموعه زیبا و تاریخی تا پایان نوروز باز خواهد بود.»
مالکیت این مجموعه تاریخی در اختیار «شرکت مادر تخصصی ماهیان خاویاری گیلان» است و به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان، با توجه به توافقات انجام شده مابین اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان و شرکت یاد شده، گردشگران می توانند تا پایان تعطیلات نوروزی از این مجموعه بازدید کنند.
جهانی می افزاید: این مجموعه تاریخی با قدمتی بالغ بر ۱۵۰ سال و با وسعت تقریبی هشت هکتار، ۲۴ بنای قدیمی در مرکز شهر ساحلی کیاشهر دارد و شامل مهمانسرا، بنای صید و خاویارسازی، ساختمان سردخانه، کارگاه سریشم سازی، کارگاه نجاری، ساختمان ریاست، بناهای اداری و مالی، ساختمان های مسکونی، موزه خاویار، گورستان روس ها و... می باشد.
وی یادآور می شود: این مجموعه بناها، بصورت مستقل هرکدام جداگانه در سال ۱۳۸۶ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.
در فرصت باقی مانده تا پایان تعطیلات، از این مجموعه تاریخی بازدید کردم. مردم کیاشهر، این مجموعه را نه به‌عنوان اداره شیلات، که به عنوان «اداره خاویار» می شناسند. در خاطره جمعی این مردم، این مکان مرکزی برای برداشت گرانترین خوراکی دریایی بود که خود از آن محروم بودند و اکنون باوجود پرورش ماهیان استخوانی توسط شیلات، قیمت بسیار بالای ماهی اوزون برون و کاهش توان خرید مردم در سال های اخیر موجب شده، حتی خرید گوشت این ماهی دُر نایاب باشد تا چه رسد به تخم این ماهی که همچون مروارید سیاه رنگ به دیگر کشورها صادر می شود.
نخستین ساختمان که بازدید کردم، بنای دو طبقه ای است که در انتهای مجموعه ساخته شده است. این سازه تماما چوبی، ساختمان مسکونی ریاست مجموعه بود. نخستین بار یک تاجر روس به نام «لیانیازوف » به بندر کیاشهر می آید و طی قراردادی که با دولت ناصرالدین شاه منعقد کرده بود، مسئولیت مشترک شیلات شمال کشور را برعهده می گیرد.
معماری خانه لیانیازوف، چنان زیباست که مبهوت آن می شوم. بنایی با چوب های قطور روسی، با اتاق های متعدد که با درهای چوبی به هم متصل می شود و بخاری های بلند چدنی در وسط بنا بطوری که تمام اتاق ها گرم می شد. این بخاری ها که همچون استوانه ای قطور است، تا طبقه دوم امتداد داشته و اتاق های طبقه دوم را هم گرم می کرد. دورتادور اتاق ها، تلار و ایوان وسیعی است که با پنجره های چوبی متعدد تا سقف، شیشه بند شده است.
به این نوع ایوان ها که بعدها الگوی معماری آن به خانه های شهری گیلان نیز راه یافت، «ایوان کتابی» و یا به روسی «آبوشگاه» می گفتند.این ایوان ها پنجره های متعدد بازشویی دارد که در تابستان باز و در زمان بارندگی و زمستان بسته می شد. هم امکان جابجایی و برودت هوا داشت و هم جلوگیری از نفوذ سرما.
طبقه اول با یک راه پله چوبی به طبقه دوم می رسد. طبقه دوم با وسعت کمتر ولی با همان سبک معماری شبیه یک بهار خواب است که پنجره هایش رو به یک باغ بزرگ باز می شود. باغی با درختان بلند کاج و بامبوهای بومی گیلان همانند حصاری جبهه شمالی بنا را پوشانده است. از سطل های رنگ بجامانده در اتاق ها می توان فهمید که این عمارت بتازگی رنگ شده است و نگهبان اداره می گوید زمانیکه سریال خاتون در این مجموعه فیلمبرداری می شد، نمای خارجی ساختمان رنگ شد. البته این مرمت سطحی تا جایی صورت گرفته که در زاویه دید لنز دوربین بوده است زیرا بخش های زیادی از سقف و برخی از دیوارها پوسیده شده و پنجره ها و بالکن های جبهه شمالی و نرده های این بخش پوسیده شده است.
در این مجموعه چند ساختمان دیگر با معماری بومی گیلان به عنوان ساختمان اداری قرار دارد. ساختمان هایی که بسیار فرسوده شده و بخش هایی از درب و پنجره های آن را کنده اند. درب برخی از بخش ها بسته است و تنها می توان از پشت شیشه های شکسته، طاق ضربی ها را دید و شماره و طبقات و فرم هایی را که مربوط به طبقه بندی و نگهداری قوطی های خاویار، بسته به اندازه و گرم بوده است.
از دیگر بخش های این مجموعه، چند ساختمان مسکونی کوچک است که به گفته نگهبان محل سکونت کارگرها بوده است. از میان ساختمان هایی که امکان بازدید نداشت، به سالن دیگری می رویم که روی درب آن تصویری از ماهیان خاویاری نقش بسته است. نگهبان درب بنا را باز می کند و می گوید: این مجموعه موزه ماهیان خاویاری است. ملزومات آن در شیلات انزلی نگهداری می شد و بتازگی به این مکان منتقل شده است.
قرار بود قبل از سال جدید، وزیر میراث فرهنگی از این مجموعه بازدید کند ولی نیامد و شاید اگر ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی می آمد، نگاهش به این مجموعه متروکه و بلااستفاده تغییر می کرد و شاید بودجه کلانی می آمد برای احیا و مرمت مجموعه ای که هر روز دارد فرسوده تر می شود و شاید سرمایه گذار بخش خصوصی پیدا می شد برای تغییرکاربری اساسی این مجموعه که نگهداری اش هزینه بر است. اما تا وقتی نگاه مدیر فرادستی تغییر نکند، امیدی به احیا نیست. و از همه بدتر نگهبان مرتب تذکر می داد که عکس و خبری منتشر نکنم و قولی ندادم و من می شنیدم دیگر بازدیدکنندگانی را که از دیگر شهرها آمده بودند و با افسوس و تاسف از وضعیت این مجموعه زیبا ولی مخروبه و متروک حرف می زدند و با وضعیت بناهای گردشگری دیگر استان ها مقایسه می کردند!
در پایان بازدید ، به بخشی می روم که گورستان روس ها نامیده می شود. لابه لای علف های رشد کرده در یک فضای باز، ۲سنگ قبر اندکی پیداست. بقیه سنگ قبرها، در اثر گذر زمان در خاک فرورفته است و معلوم نیست خوابگاه ابدی چند نفر در این مکان است.
نظر شما