روش شناسی مناظرات امام رضا (ع)قابل تامل است

به گزارش خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، علی بن موسی بن جعفر(ع) معروف به امام رضا (۱۴۸–۲۰۳ق) هشتمین امام شیعه اثناعشری است. مشهورترین لقب او، رضا است. در حدیثی از امام جواد(ع) آمده است که لقب رضا از سوی خداوند به او داده شده است. او به عالم آل محمد و امام رئوف نیز شهرت دارد.

امام رضا(ع) در سال ۱۸۳ق، امامت را بر عهده گرفت و ۲۰ سال امام بود. دوره امامت امام رضا با خلافت هارون عباسی (۱۰ سال)، محمد امین (حدود ۵ سال) و مأمون عباسی (۵ سال) همزمان بود.

امام هشتم تا پیش از سفر به خراسان، در مدینه زندگی می‌کرد. در سال ۲۰۰ یا ۲۰۱ق به دستور مأمون به مرو رفت و با تهدید و به اکراه ولایتعهدی او را پذیرفت.

حدیث مشهور سلسلة الذهب در سفر به خراسان، در نیشابور از امام رضا(ع) نقل شده است. این حدیث درباره توحید و شرایط آن است. پس از ورود امام رضا(ع) به خراسان، مأمون برای زیر سؤال بردن مقام و علم او، مناظراتی میان وی و بزرگان ادیان و مذاهب تشکیل داد که برخلاف میل مأمون، سبب برتری امام رضا و اقرار به دانش او شد. بخشی از این مناظرات در کتاب الاحتجاج اثر طبرسی نقل شده است.

براساس نقل مشهور، امام رضا(ع)، آخر ماه صفر سال ۲۰۳ق در ۵۵ سالگی در طوس به دست مأمون به شهادت رسید و در بقعه هارونیه در روستای سناباد دفن شد. امروزه حرم امام رضا، در مشهد زیارتگاه مسلمانان است.

به همین مناسبت خبرنگار گروه قرآن و معارف خبرگزاری شبستان، گفتگویی با حجت الاسلام والمسلمین «اکبر ذوبین» کارشناس مذهبی انجام داده است که در ادامه می خوانید: 

امام رضا (ع) دارای چه القابی هستند و مهمترین القاب منسوب به امام رضا (ع) کدام ها می باشد؟

در بین ائمه معصوم هیچ کدام به اندازه امام علی (ع) اسامی و القاب متعدد و متنوع ندارد. پس از ایشان رتبه دوم به امام رضا (ع) تعلق دارد. امام رضا (ع) صاحب حداقل 50 لقب اختصاصی هستند که هر کدام از این القاب داستان و تاریخچه ای برای خود دارد. در اینجا به مهمترین القاب امام رضا (ع) اشاره می کنیم. امام جواد (ع) در خصوص لقب رضا که به امام هشتم (ع) منصوب است، فرموده اند بدان جهت پدرم را رضا نامیدند که هم خداوند در آسمان ها و هم پیامبر و ائمه اطهار (ع) قبل و بعد از او از ایشان راضی بودند. از امام (ع) سوال شد که مگر بقیه ائمه (ع) این گونه نبودند که پیامبر (ص) و دیگر اهل بیت (ع) از آنها راضی باشند؟ حضرت فرمودند علاوه بر اینکه خداوند پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) از پدرم راضی بودند، دشمنان اش نیز از او راضی بودند برخلاف بقیه اهل بیت (ع) که دشمنان شان از آنها راضی نبودند. ابوالحسن لقب دیگر امام رضا (ع)، زکی برگرفته از ریشه ذکاوت لقب دیگری است که به امام رضا (ع) داده شده است. بر اساس این لقب امام رضا (ع) از همه آلودگی ها، گناهان و رذایل اخلاقی پاک بوده و معصوم هستند به طوری که خطایی از او سر نمی زند و گناه و آلودگی در شخصیت، رفتار و گفتار ایشان راه ندارد.

عالم آل محمد (ص)، ضامن آهو، سراج الله، مرتضی، رئوف، صدیق، مکیده الملحدین و قریب القرباء از دیگر القاب امام رضا (ع) می باشد. درباره لقب عالم آل محمد (ص) باید به این نکته اشاره کنیم که به دلیل برتری علمی به ویژه در دوران امامت امام هشتم (ع) ایشان را به این لقب نامیده اند. امام کاظم (ع) به فرزندانش فرموده اند این علی برادر شماست و او عالم آل محمد (ص) است، پس هرچه سوال دارید از او بپرسید و هرچه را که برای شما می گوید آن را حفظ کنید که شنیدم پدرم جعفر بن محمد (ع) چندین بار به من فرمود که این پسر عالم آل محمد (ص) است.

درباره شرایط سیاسی و اجتماعی دوران امام رضا (ع) چه تحلیلی می توان ارایه کرد؟

دوران زندگی و امامت امام رضا (ع) اشتراکاتی با زندگی سایر ائمه اطهار (ع) دارد و در بخش هایی نیز تفاوت های اساسی دارد. ولایتعهدی امام رضا (ع) از نقاط حساس تاریخ شیعه محسوب می شود. مامون در میان خلفای عباسی از همه زیرک تر و مکارتر بود و از فقه و علوم دیگر آگاهی داشت، بنابراین با برخی از دانشمندان به بحث و مناظره می پرداخت. او تلاش می کرد با انجام برخی کارها شیعیان و طرفداران امام رضا (ع) را نسبت به خود علاقه مند کند و تلاش می کرد تا زمینه شورش و اغتشاش از از بین ببرد و مردم را همواره راضی نگه دارد. شرایط سیاسی و اجتماعی دوران مامون بیانگر آن است که وی در آن دوره با مشکلات فراوانی مواجه بود، بنابراین با طرح ولایتعهدی امام رضا (ع) اهداف سیاسی خاصی را دنبال می کرد. مهار تحرکات سیاسی، نظامی علویان، آرام ساختن اوضاع، زیر نظر گرفتن امام رضا (ع) و مشروعیت بخشی به حاکمان خود از جمله اهدافی بود که مامون خلیفه عباسی در انتخاب امام رضا (ع) به عنوان ولیعهد خود دنبال می کرد.

امام رضا (ع) در برابر مامون چه مواضع سیاسی ای را دنبال می کردند؟

در دوران خلافت مامون خلیفه عباسی و با توجه به انحراف های سیاسی، اخلاقی و اجتماعی موجود در این خاندان شرایطی فراهم شده بود تا مردم از عدالت و مفاهیم اصولی اسلام فاصله بگیرند. امام رضا (ع) با در اختیار گرفتن حکومت مخالف بودند و اسلام انحرافات فکری و عقیدتی و نشر معارف اهل بیت (ع) اولویت اصلی امام رضا (ع) در آن دوران بود. حضرت ثامن الحجج (ع) از همان ابتدا با پیشنهاد ولایتعهدی مامون مخالفت کردند اما مامون نپذیرفت و به این کار اصرار داشت؛ بنابراین امام در مقابله با مامون سیاست هایی را در پیش گرفتند تا تمام برنامه ها و اقدامات خلیفه عباسی بی اثر شود. عدم دخالت در عزل و نصب ها و سایر امور حکومتی از شروط امام رضا (ع) برای پذیرش ولایتعهدی بود. در مجموع می توان گفت امام رضا (ع) با توجه به شرایط سیاسی و اجتماعی حاکم در آن دوران مجبور شدند تا ولایتعهدی را بپذیرند و عواملی که در پذیرش ولایتعهدی ایشان می توان به آن اشاره کرد شامل انتخاب برترین راه، مشروع ندانستن نظام حاکم، مجال ندادن به اجرای نقشه های مامون و روشن کردن حقیقت بود.

درباره مناظرات امام رضا (ع) توضیح دهید و چرا ایشان را عالم آل محمد (ص) می نامیدند؟

از دوران امام محمد باقر (ع) تا زمان امام رضا (ع) به رغم اختناق های موجود شاهد پویایی علمی و معرفتی هستیم و ائمه با برپایی جلسات درس و بحث و مناظره معارف ناب دین مبین اسلام را منتشر می کردند و شاگردان علمی، معرفتی و کلامی تربیت کردند. در آن زمان یکی از راهکارهای امام رضا (ع) برای نشر معارف دین اسلام برپایی و برگزاری جلسات مناظره بود به طوری که مامون نیز برای آنکه جایگاه امام رضا (ع) را تضعیف کند، همواره جلسات مناظره و بحث با حضور علما و دانشمندان برگزار می کرد و از امام رضا (ع) برای حضور در جلسات بحث و مناظره دعوت می کرد. امام رضا (ع) همواره با دانش و علمی که داشتند به سوالات و مباحث پاسخ می گفتند و شگفتی حاضران را وا می داشت.