بازآفرینی محله آقاپیرسرا/ خط سیری که از گردشگری مذهبی آغاز و به گردشگری طبیعی می رسد

خبرگزاری شبستان_ رشت، مهری شیرمحمدی؛ بازآفرینی محله پیرسرای رشت با سنگفرش راسته اصلی گذر پیرسرا، از سال ۱۳۹۵ در شهرداری رشت عنوان می‌شود. پروژه‌ای که از ۶ سال پیش مطالعه شده ولی هنوز به مرحله اجرا نرسیده است. اخیرا مدیریت شهری، اجرای سنگفرش محور پیرسرا و بازآفرینی این محله قدیمی را دوباره به جریان انداخته است. محله پیرسرای رشت، اکنون خیابانی است که به موازات خیابان بیستون از سبزه میدان آغاز و تا خیابان سام امتداد می‌یابد. تا قبل از دهه ۴۰ که خیابان بیستون و خیابان سام احداث شود، محله پیرسرا، جزئی از محله قدیمی «کیاب» بود.

بر اساس نقشه ذوالفقارخان مهندس، که در سال ۱۲۴۹خورشیدی کشیده شده، محله کیاب بخش اعظم غربی ترین نقطه رشت بود و از سبزه میدان تا گوهررود در محدوده چمارسرا امتداد داشت و گذر فعلی پیرسرا، یکی از راسته بازارهای محور کیاب بود. درباره وجه تسمیه پیرسرا، شادوران جهانگیر سرتیپ پور در کتاب «نام ها و نامدارهای گیلان» می نویسد: « نام محله‌ای در رشت، جانب غربی سبزه میدان، بعد از مسجد ملاعلی، گذرش در موازات خیابان بیستون و به نام پیری نامیده می‌شود که در آن کوی ساکن بوده و شاید مدفن وی همان باشد که در اتاقی مجاور محراب مسجد پیرسرا هنوز دیده می شود و به نام ملا رجب (مرد) معرفی شده است. این محله را در رشت آپیرسرا- آقاپیرسرا- می‌نامیدند.»

در گذر پیرسرا، دو مسجد تاریخی وجود دارد که هر دو بازسازی شده اند. یکی مسجد ملاعلی و دیگری مسجد بزرگ پیرسرا. اکنون نیز در مسجد پیرسرا، اتاقک مجزایی در ضلع غربی مسجد هست که مدفن ملارجب قرار دارد که ممکن است پیشنماز این مسجد بوده باشد. گذر پیرسرا تا قبل از احداث خیابان سام، بصورت یکپارچه تا گوهررود ادامه داشت و تا دریاچه عینک می رسید. با احداث خیابان سام در دهه ۴۰، محله درویش مخلص که آن هم مدفن پیری در آن محله بوده، ارتباط این دو محور قطع می شود.

سال ۱۳۹۱، وقتی پیاده راه مرکزی رشت با سنگفرش خیابان اعلم الهدی آغاز می‌شود، مدیریت شهری عنوان می دارد که محور گردشگری پیاده رشت از شرقی ترین نقطه یعنی محله خواهر امام و زرجوب آغاز شده و با گذر از بازار مسگر ها و بازار بزرگ به پیاده راه فعلی (میدان شهرداری) متصل شده و پس از اتصال به سبزه میدان با گذر از محور پیرسرا به تالاب عینک می‌رسد. یعنی خط سیری که از گردشگری مذهبی آغاز و به گردشگری طبیعی تا تالاب عینک می رسد. حالا پس از یک وقفه چندساله، در گام نخست، سنگفرش گذر پیرسرا دوباره به جریان افتاده است.

گذر اصلی پیرسرا، خیابان باریکی با تراکم جمعیتی بالاست. راسته بازار پیرسرا، از قدیم مرکز تولید و فروش صنایع دستی چوبی بود. هنوز هم چند خراط در این محور مشغول تولید صنایع چوبی هستند. ابتدای گذر پیرسرا از سمت سبزه میدان، مغازه «حسن مهتابی» است. او هنوز هم دمبل می‌سازد. البته نه به اندازه سال‌های ماضی. اگر سفارشی از سوی ورزشکاران داشته باشد، برای گود زورخانه دمبل می‌سازد. «مصطفی علیزاده»، خراط دیگری است که بعد از مسجد ملاعلی محمد در وسط پیرسرا، کارگاه نجاری دارد. وی در گذشته صنایع چوبی دست‌ساز به‌ویژه وسایل آشپزخانه می‌ساخت. اما از وقتی که بازار با محصولات چینی اشباع شد، وی نیز به ناچار لوله قلیان می‌سازد و می‌گوید لوله قلیان تنها چیزی هست که بازارش را چینی‌ها اشغال نکرده‌اند. البته نه اینکه لوله قلیان چینی نباشد، چون از چوب ضعیف می‌سازند، مقاوم نیست.

ایجاد بازارچه دائمی صنایع دستی، یکی از بخش‌های پروژه کلان بازآفرینی گذر پیرسرا بود. ولی عمل به این وعده نیز از جلسات مکرر خارج نشده است. چند سال پیش قرار بود مدیریت شهری با کمک اداره میراث فرهنگی مدرسه متروکی که در انتهای گذر پیرسرا قرار داشت، به فعالان صنایع دستی اختصاص دهد، ولی با ممانعت اداره آموزش و پرورش گیلان برای واگذاری این ملک دولتی، پروژه متوقف ماند. برای بازآفرینی و تکمیل محور پیاده گردشگری این گذر، احیای تک بناهای تاریخی نیز در دستور کار است. که البته با اجرایی نشدن این پروژه چند تک بنای تاریخی در همین فاصله زمانی تخریب و یا نیمه مخروبه شده است. هرچند جای خوشحالی است که با ورود یک سرمایه گذر غیرگیلانی، خانه تاریخی پوران شیرزای زاده، همسر نصرت رحمانی شاعر، در ابتدای پیراسرا خریداری و درحال مرمت می‌باشد و قراراست به عنوان «بوتیک هتل» تغییر کاربری دهد.

«حمام روشن» عمارت والی گیلان، خانه شفیعی، مدرسه ملی دختران، عمارت حبیب الله ره، خانه آیت الله انشایی و خانه نیمه مخروبه گیگاسری و خانه منسوب به اکبررادی، نمایش نامه نویس شهیر گیلانی و حمام تاریخی گلزار و حمام روشن در همین گذر قرار دارد. علاوه بر این، چلنگری با قدمت بیش از صد سال و چند قهوه خانه قدیمی در این گذر قرار دارد و نزدیک به حمام گلزار، یکی از این قهوه خانه ها یا بهتر بگوییم چایخانه ها، پاتوق اهالی محله است.

به گفته پیمان برنجی(روزنامه نگار) ؛ «محله پیرسرا به قهوه خانه‌هایش نیز مشهور است. پاتوق روزانه نصرت رحمانی، قهوه خانه های این محله بود. باهمه دوست و رفیق بود. و اغلب آنها خاطرات بسیار خوبی از شاعر در حافظه دارند و نامش هنوز در این محله به خوبی و نیکنامی ماندگار است.» بجز نصرت رحمانی که ۲۱ سال پیش در گورستان سلیمانداراب آرمید، پیرسرا، شخصیت های دیگری همچون اکبر رادی، محمدعلی انشائی و بهزاد عشقی و فریدون نوزاد را هم در خود پرورانده است. وجود این چهره های فرهیخته از یک سو و خانه های تاریخی و فعالان صنایع دستی، بازآفرینی یکی از گذرهای تاریخی شهر رشت را ایجاب می کند.

اگر به نقشه‌های قدیمی رشت مراجعه کنیم، می‌بینیم توسعه شهر رشت از شرق به غرب و به صورت خطی بوده است. یعنی توسعه رشت از محله زرجوب و محله خواهر امام یا همان لال شوی، آغاز و به سمت غرب یعنی محله کیاب تا چمارسرا امتداد داشته است و اگر بازآفرینی گذر پیرسرا در امتداد محور پیاده گردشگری رشت، آغاز شود، دوباره شاهد بازآفرینی رشت قدیم خواهیم بود. حالا با توقف چندساله، کف سازی و آرام سازی گذر پیرسرا از سوی شهرداری به مناقصه گذاشته شده است.