نیم روز عزاداری پای علم حضرت عباس(ع)

خبرگزاری شبستان- خراسان جنوبی: «عَلم سلام» آیین كهن با قدمت بیش از ۵۰۰ سال در روستای محمودآباد خراسان جنوبی که از ظهر روز هشتم ماه محرم با حضور چندین هیات مذهبی روستاهای اطراف شروع شده و تا غروب این روز در سوگ علمدار کربلا ادامه دارد و امسال نیز بعد از گذشت دو سال از شیوع کرونا مجدد احیا و برگزار شد. 

یكی از آیین های كهن در روستای محمود آباد از توابع شهرستان بیرجند «عَلَم سلام» است كه از سال‌های بسیار دور تاكنون هر ساله با شكوه تر از سال قبل به میزبانی هیات صاحب الزمانی (عج) این روستا برای استقبال از هیات های میهمان اجرا می شود اما در دو سال گذشته به علت شیوع ویروس کرونا تعطیل و امسال مجدد با رعایت پروتکل های بهداشتی برگزار شد.

بر اساس تاریخ شفاهی مردمان منطقه محمودآباد در توابع شهرستان بیرجند، اجداد کربلایی آقا سیدرضا حدود ۵۰۰ سال پیش با ایجاد وقفی برای عزاداری حضرت عباس (ع) در روز هشتم محرم، مردم روستاهای اطراف را به این روستا دعوت کرده تا به صورت تجمیعی عزاداری را پای علم حضرت عباس و در جوار آرامگاه شیخ محمود که از عارفان مدفون در روستا محمودآباد است برگزار کنند و از آن زمان تاکنون هر ساله این آیین برگزار شده تا اینکه پس از دو سال وقفه به علت شیوع ویروس کرونا امسال مجدد احیا شد. 

علم سلام در جریان تلاقی دو هیئت مذهبی با آداب و مراسم مخصوصی صورت می‌گیرد به گونه ای که وقتی دو هیئت به فاصله ‪ ۵۰‬متری همدیگر رسیدند، «علم» ها را متوقف كرده و هیئت عزاداری روستای محمودآباد با خواندن اشعاری ورود عزاداران حضرت امام حسین (ع) را خوش آمد می‌گوید.

هیئت مهمان هم باخواندن اشعاری خیرمقدم میزبان را گرامی می‌دارد. اشعار خوانده شده در این مراسم گویای غم و اندوه عزاداران حضرت امام حسین(ع) در فراق آن حضرت است. در این مراسم هیئت مهمان اشعاری را در زمینه مظلومیت شهدای کربلا و علمدار کربلا می‌خواند و هیئت میزبان نیز با خواندن اشعاری در عظمت مصیبت وارده به اهل بیت پیامبر(ص) و غم و اندوه حضرت زینب (س) به آنان پاسخ می‌دهد.

پس از این خوش آمد گویی علم‌های هیئت‌های مهمان و میزبان را با آداب و احترام خاصی با یكدیگر تلاقی می‌دهند كه به اصطلاح به این مراسم «سلام دادن علم ها» یا  «علم سلام» می‌گویند. پس از اجرای این مراسم، هیئت‌ها اقدام به نوحه سرایی و عزاداری می‌كنند.

رئیس هیات صاحب الزمانی (عج) روستاهای محمود آباد و عباس آباد درباره تاریخچه این آیین به خبرنگار شبستان گفت: این رسم از زمان های قدیم نسل به نسل منتقل شده و منقول است كه شخص خیری این علم را برای حفظ موقوفه ای با نیت عزاداری برپا كرده است.

«جمشید محمود آبادی» كه این سنت را از 50 سال گذشته به یاد دارد افزود: اجداد ما نیز این آیین را اجرا می كردند از این رو می توان قدمت آن را به بیش از 500 سال گذشته تخمین زد.

وی با بیان اینکه بانی اول برپایی علم را اجداد شخصی به نام «كربلایی آقا سیدرضا» بوده که 80 سال پیش از دنیا رفت، اظهار داشت: این شخص روحانی بوده و مسئولیت آموزش قرآن اهالی روستا را زمان های قدیم بر عهده داشته است لذا نسل به نسل برپایی این آیین را تاکنون منتقل کرده است.

ماندگار شدن موقوفه عزاداری با برپایی علم

رئیس هیات صاحب الزمانی(عج) روستاهای محمود آباد و عباس آباد، گفت: با توجه به اینكه اولین ملك برای عزاداری در روستای محمودآباد وقف شده، برای اجرای نیت از روستاهای همجوار در عزاداری محرم دعوت می شده كه پس از گذشت چندین سال كربلایی آقا سید رضا، علم حضرت عباس(ع) را برپا كرده و با این علم به استقبال هیات های مهمان می رفته است.

وی ادامه داد: این علم، سال های بعد به نسل های آینده منتقل و رسم هنوز هم مطابق گذشته و حتی با شكوه تر اجرا می شود.

محمود آبادی با بیان اینكه نیت موقوفه مذكور توزیع نان بین عزاداران بوده است، افزود: آن زمان به احترام موقوفه و حرمت عزاداری جمعیت زیادی از روستاهای برزج، كفكی، خراشاد، بهدان و ... به محمودآباد می آمدند و مراسم روضه خوانی نیز اجرا می شد.

وی بیان كرد: با افزایش جمعیت عزاداران، موقوفه نیز گسترده تر شد و حتی متولیان در روستاهای دیگر هم با همین نیت وقف هایی انجام دادند اما رسم «علم سلام» به همان روال سابق ادامه یافت.

یادی از وداع آخر حضرت عباس (ع) با علم سلام

رئیس شورای اسلامی روستای محمودآباد با بیان اینكه اولین مجالس روضه نیز از این روستا آغاز شده است، گفت: عزاداران سایر روستاها با علم های خود به محمود آباد می آمدند و هنگام ورود، علم های 2 روستا را مقابل یكدیگر قرار داده و با خواندن اشعاری از عظمت و رشادت حضرت عباس(ع) یاد می كردند.

وی تاكید كرد: مراسم علم سلام به یاد وداع آخر حضرت ابوالفضل (ع) روز هشتم محرم و قبل از تاسوعا اجرا و قلب ها برای سوگواری شهادت این بزرگمرد تاریخ كربلا آماده می شود.

محمودآبادی با اشاره به تلاش های انجام شده برای گسترده تر شدن این مراسم در سال های اخیر تصریح كرد: با ساخت حسینیه و مجتمع فرهنگی و مذهبی روستای محمودآباد در فضایی بیش از هزار و ۷۰۰ متر مربع زیرساخت خوبی برای برگزاری عزاداری تجمعی با حضور هیات مذهبی چند روستا در محمودآباد فراهم شده است. 

وی که از حدود 20 سال پیش متولی هیات عباس آباد و محمود آباد است، ادامه داد: پس از این هم هیات روستا با متولیان قبلی مراسم عزاداری روز هشتم را اجرا می كرد و حتی در حدود 30 سال قبل كه روستا برق نداشت به وسیله یك موتور برق، تلویزیونی را در محلی از روستا مستقر كرده و با همت یكی از اهالی كه آن زمان فیلمبردار ماهری بود مراسم را به صورت زنده پخش می كردیم.

عزاداری تجمیعی شالوده ای از «علم سلام»
رئیس هیات صاحب الزمانی روستاهای محمودآباد و عباس آباد یكی از آثار مهم این مراسم را ایجاد فضای صمیمی بین روستاهای همجوار عنوان كرد و گفت: گزارش هایی نیز در رسانه ها از جمله صدا و سیمای خراسان آن زمان وجود دارد.

وی با بیان اینكه روستای خراشاد به واسطه ارتباط قومی و قبیله ای با محمود آباد در اجرای آیین «علم سلام» پیش قدم بوده است، افزود: البته این حضور چند سالی به خاطر كمبود فضا با وقفه مواجه شد ولی اكنون به لطف كمك های خیران و مردم، حسینیه ای بزرگی ساخته شده و زمینه برای اجرای طرح تجمیع عزاداری چند روستا فراهم می شود.

وی  گفت: طرح بسیار جامع و زیبایی با معماری اسلامی - ایرانی در افق پروژه مجتمع فرهنگی و مذهبی محمودآباد دیده شده که محرم امسال پس از گذشت حدود هشت سال از شروع، طرح توسعه با كمك های خیران و نیك اندیشان به بهره برداری رسید.

رئیس شورای اسلامی محمودآباد افزود: روستاهای خراشاد، بهدان و چاچ برای مراسم «علم سلام» و برگزاری عزاداری تجمیعی هر ساله حضور پیدا می كنند و روستاهای همچون اكبر آباد نیز از پنج سال گذشته به طور ثابت در این مراسم شرکت می کنند.

وی با تاكید بر اینكه وقف مد نظر برای عزاداری روز هشتم باید برای آیندگان هم ماندگار بماند، اظهار داشت: تلاش می شود كه این اثر معنوی با همكاری میراث فرهنگی به ثبت ملی نیز برسد.

محمود آبادی بخشی از اشعار آیین «علم سلام» را بعد از سلام و صلوات از سوی هیات مهمان بدین شرح ذكر كرد: ای شه كربلا سلام علیك/ ای به غم مبتلا سلام علیك/ ای سرت بی تن و تنت بی سر شده در كربلا سلام علیك/ و در ادامه نیز هیات میزبان پاسخ می دهد؛ علی ناصران شه تشنه لب علیك سلام/ ز صدق گریه كنان روز و شب علیك سلام/ مگر نه اید خبر از مراتب امروز / نشسته جن و ملك در تعب علیك سلام.

آیین «علم سلام» محمودآباد در راه ثبت ملی
مسئول حوزه پژوهش اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی هم گفت: آیین «علم سلام » بین 2 هیات در محل رودخانه روستای محمودآباد انجام می شود.

«احمد برآبادی» در گفت و گو با خبرنگار شبستان اظهار داشت: سال گذشته كار پژوهشی برای ثبت معنوی این آیین سنتی انجام شده و در تلاش هستیم امسال با مستندسازی از طریق فیلم و عكس مراحل اجرای ثبت ملی آن را تكمیل كنیم.

وی افزود: برای ثبت ملی نیاز است كه پرونده آن در شورای ثبت استان بررسی و به جلسه كشوری ارسال شود كه امیدواریم این روند طولانی نشود.

مسئول حوزه پژوهش اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با تاكید بر جمعی بودن این آیین تصریح كرد: آیین های سنتی جنبه اتحاد و همگرایی دارد لذا با حفظ امانت داری این آیین ها ثبت ملی می شود.