خبرگزاری شبستان از گیلان - مهری شیرمحمدی
هرسال دهه محرم «بقعه آقا سید حسن» میزبان کرنانوازان لاهیجانی است. «کرنا نوازی» یکی از مهمترین مراسم‌های آئینی در دهه اول محرم در شهر لاهیجان و روستاهای اطراف آن است. این بقعه که معماری بومی دارد، در تاریخ 14 مردادماه 1382 با شماره 9402 در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
به روستای صقل بنه در شهرستان لاهیجان می‌روم. در میان شالیزارهایی که بتازگی برداشت شده، بقعه میراثی روستا قرار دارد. خوشبختانه ثبت ملی این بقعه باعث شده از دستبرد نوسازی در امان بماند. این بقعه، نمونه کامل معماری بومی بناهای مذهبی در شرق گیلان است هرچند با گذر از یکصد سال، مرمت های غیراصولی آسیب‌های جدی به آن وارد کرده است.
اتاقکی چهارگوش با تلاری دورتا دور آرامگاه با ستون‌های چوبی، سقفی سفال پوش با لمبه‌های چوبی و سرستون‌های تراش‌خورده با تزئینات لاچ لنگری، کله شیری، چکش گردان و سنگ مزاری که صندوق چوبی آن با گره‌های چینی تزئین شده است.
بنای آرامگاه بر یک کرسی سنگی قرار گرفته است. از روی آجرهای تازه بندکشی شده، می‌توان فهمید به‌تازگی کرسی بنا مرمت شده است. برخی از ستون‌های ایوان نیز رنگ روشن دارد و معلوم است تازه تعویض شده. خوشبختانه سرشیرها و تزئینات کله شیری ستون‌ها هنوز سالم مانده است.
در هر ایوان، 6 ستون چهارسو با سرستون است. لبه ایوان تزئینات چوبی ساده دارد. سقف بقعه و ایوان‌ها واشان کشی و پل کوبی است. واشانها متکی بر شیر سر هستند. لبه بام سه پشته و بام سفال سر است. ستون در معماری بومی گیلان نقش اساسی را ایفا می‌کند و تزئینات کله شیری، یادگار دورانی است که شیر در جنگل‌های گیلان هنوز یافت می‌شد و این «کهن الگو» به شکل تزئینات، به حیات خود در معماری بومی ادامه داد. بقعه با سه پله از سطح گورستان حریم بقعه جدا می‌شود. وارد ایوان می‌شوم، دورتادور تلار می‌گردم، نسیم خنکی از جانب شالیزار می‌وزد. معماران سنتی گیلان خوب می‌دانستند چگونه با ایجاد تلار، به گردش و کوران هوا کمک کنند.
داخل آرامگاه، صندوق چوبی با شمسه‌های تراش خورده بر سنگ مزار قرار گرفته است. برخی از قسمت‌های صندوق چوبی مرمت شده، بر جدار داخلی و خارجی دیوارهای گچی بقعه، نقاشی‌های مذهبی دیده می‌شود. اگرچه نقاشی‌ها بشدت آسیب دیده ولی به فاخری نقاشی‌های مذهبی بناهایی همچون بقعه آقا سید حسین لنگرود نیست. در حاشیه بالای دیوارها و نزدیک به سقف، اشعاری از هفت بند محتشم کاشانی نوشته شده است و بند معروف که «از آب هم مضایقه کردند کوفیان».
سنت نگارگری با موضوعات مذهبی و ملهم از حوادث کربلا، بر جداره خارجی بقعه‌ها و اماکن مذهبی در شرق گیلان، از دوره صفویه آغاز و در دوره قاجار به اوج خود می‌رسد.
در گوشه‌ای از حیاط بقعه، کاشی‌های استخری شکسته روی هم دپو شده است. نزدیک به بنای اصلی، چاه آبی است که به خوبی سنگ چین شده است. نزدیک چاه و روی ایوان، چند بسته نمک دیده می‌شود و نمک‌هایی که اطراف چاه ریخته شده است. یکی از اهالی روستا گفت: آب این چاه از قدیم بعنوان مصارف درمانی استفاده می‌شد. معمولا کسانیکه زگیل و یا زخم‌های سطحی پوستی داشتند، آب این چاه را بر زخم‌های خود می‌زدند و خوب می‌شدند.
هرچند اهالی بهبودی را از کرامات بقعه می‌دانند ولی یکی دیگر از اهالی گفت معمولا کسانیکه حاجت دارند، برای بقعه آقا سید حسن نمک نذر می‌کنند و نمک را داخل چاه آب می‌ریزند.
آبان ماه سال گذشته، مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان، از آغاز عملیات مرمت بقعه میراثی صقل بنه خبر داد. حالا یک سال پس از عملیات مرمت، به سراغ گروه مرمتی آمود «مهدی نیک نام و سعیده حجتی» می‌روم. مهدی نیک نام اظهارکرد: فاز نخست مرمت شامل رطوبت زدایی، استحکام‌بخشی سقف و کف، پاکسازی ستون‌ها و سرشیرها، خاکبرداری و اجرای بلوکاژ، مرمت نمای بنا، ساخت درهای چوبی و تعویض درب‌های آلومینیومی، بازسازی گره‌چینی ضریح چوبی بقعه و... انجام شده است.
وی توضیح داد: در مرحله نخست، موزاییک‌های دورتادور غلام گردش را واچینی کردیم. تلار قبلا کاشی‌های فیروزه‌ای داشت. کاشی‌های قابل استفاده در پشت بنا استفاده شد و بقیه را کاشی‌های قلعه سربی با لعاب دست ساز سفارش دادیم و برای اطمینان تست رنگ و رطوبت زدیم که مطمئن شویم در گیلان دچار ترک نمی‌شود.
دور ضریح و داخل آرامگاه به اندازه 30 تا 40 سانتیمتر، خاکبرداری کردیم پس از رطوبت‌زدایی، ابتدا قلوه سنگ درشت و سپس قلوه سنگ ریز(نخودی) ریختیم و روی آن را ملاط کشیدیم تا بنا نفس بکشد. کاشی‌ها را هم بنددار اجرا کردیم تا اگر رطوبتی هم باشد، آزاد شود. 2 عدد از ستون‌های جلوی ایوان و نهالش پوسیده بود که بطور کامل تعویض شد. اتاقک مزار درب آلومینیومی بود که حذف شد در قدیمی یک لنگه داشت که از همان الگوبرداری کردیم و لنگه دیگر را عینا اجرا کردیم. چارچوب را هم تعویض کردیم.
این مرمت کار ادامه داد: قبلا دورتادور فضای بیرونی بنا را هم بلوک زده بودند که سیمان را تراشیده و آجر 20 سانت اجرا کردیم تا فشار سقف روی آجرها منتقل شود. آجر باعث می‌شود رطوبت از کف نداشته باشیم. سیمان باعث ازدیاد رطوبت و آسیب به چوب‌های ایوان می‌شد. برای دورکردن آب‌های سطحی از کرسی، دورتا دوربنا را با شیب یک متر تا آبچکان بسمت بیرون هدایت کردیم.
نیک نام همچنین افزود: جهت ورود به ایوان هم در مرمت‌های قبلی تغییر کرده بود. پس از برداشت موزاییک و بلوک پله‌ها، راه پله قدیمی بدست آمد و همان را احیا کردیم. متاسفانه صندوق چوبی مزار هم با شبکه‌های آهنی مسدود شده بود. کل ضریح فلزی را بازکردیم، قطعات افتاده شمسه‌های چوبی ضریح را در کارگاه مرمت کردیم، دورتادور قبر هم رطوبت زدایی شده و با کاشی سطح آن را بالا آوردیم و برای جلوگیری از سرقت از صندوق، داخل ضریح شیشه ضدگلوله اجرا شد.
وی با اشاره به اعتقاد برخی از زوار درخصوص نذر نمک، یادآور شد: برخی آب و نمک نذری را دورتادور بقعه می‌ریزند همین آب و نمک فضا را قلیایی کرده و باعث آسیب به بنا می‌شود.
مدیر شرکت آمود، در پاسخ به این سئوال که آیا نقاشی‌های دیواری بقعه هم مرمت می‌شود، اظهارکرد: بخشی از هزینه فاز نخست مرمت که توسط هیات امنا تقبل شده بود، هنوز پرداخت نشده است. قرار بود در فاز دوم نقاشی‌های دیواری داخل و خارج بقعه هم احیا شود ولی با تغییر هیات امنا و عدم تامین اعتبار فاز دوم هنوز اجرایی نشده است.
مهدی نیک نام یادآور شد: دیوارهای خارجی تلار نقاشی‌های مذهبی دارد ولی در سنوات گذشته رنگ خورده است. احیای این نقاشی‌ها مستلزم لایه برداری، استحکام بخشی و مرمت نقاشی‌ها و تزئینات خارجی است.
نظر شما