شکر گزاری در روایات/ داشتن روحیه شکرگزاری از آداب پسندیده اسلامی است

به گزارش خبرنگار قرآن و معارف خبرگزاری شبستان؛ اگر امامت در روی زمین نباشد، خلیفه خداوند در روی زمین نباشد و انسان کامل نباشد، هیچ جریانی در عالم طبیعت نمی تواند وجود پیدا کند. چون امام زمان علیه السلام قلب عالم امکان است؛ همانطور که یک بدن اگر قلبش از کار بیفتد، دیگر روح ندارد و زندگی نمی تواند داشته باشد، انسان کامل نیز اگر در دنیا نباشد، عالم روح ندارد و هیچ فلکی نمی تواند به حرکت خود ادامه بدهد. لذا در این خصوص با حجت الاسلام «مهدی اصلانی» استاد حوزه و کارشناس دینی  گفتگویی انجام دادیدم که در ادامه مشروح آن تقدیم حضورتان می شود.

ائمه معصومین (ع) چه روایاتی در خصوص شکرگذاری دارند ؟

یکی از آداب پسندیده اسلامی داشتن روحیه شکرگزاری است. این فضیلت به قدری ارزشمند است که امام صادق(ع) می فرمایند: «اگر نزد خداوند عبادتی بهتر از شکرگزاری در همه حال وجود داشت که بندگان مخلصش با آن عبادتش کنند، حتماً آن کلمه را درباره همه خلقش به کار می برد؛ اما چون عبادتی بهتر از شکر نبود از میان عبادات، آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ویژه گردانید و فرمود: اندکی از بندگان من اهل شکر هستند «لَو کانَ عندَ اللَّهِ عِبادَةٌ تَعَبَّدُ بها عِبادَةُ المُخلِصینَ أفضَلَ مِن الشُّكرِ علی کُلِّ حالٍ لَأطلَقَ لَفظَهُ فیهِم مِن جَمیعِ الخَلقِ بها، فَلمّا لَم یَکُن أفضَلُ مِنها خَصَّها مِن بَینِ العِباداتِ وخَصَّ أربابَها، فقالَ: «وَ قَلِیلٌ مِنْ عِبادِیَ الشَّكُورُ» امام جواد(ع) در مقام تبیین فضیلت شکر چنین هشدار می دهند: (نعمتی که سپاسگزاری نشود، مانند گناهی است که آمرزیده نشده) «نِعمَةٌ لا تُشكَرُ کَسَیِّئَةٍ لاتُغفَرُأعلام الدین،». در جنبه ایجابی نیز امیرالمؤمنین(ع)، شکر را از عوامل مهم برکت و فراوانی نعمت معرفی می فرمایند: «مَنْ أُعْطِیَ الشُّكْرَ لَمْ یُحْرَمِ الزِّیَادَةَ»

فرهنگ تشکر از واسطه نعمت (أشکرکم لله أشکرکم للناس)

یکی از ابعاد فرهنگ شکر، این است که انسان در کنار باور به توحید اِنعامی «وَ ما بِکُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ(نحل، 53)؛ ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ(نساء: 79)) واسطه های انسانی این انعام را هم در نظر داشته باشد و قدردان آنها نیز باشد. به بیان امام سجاد(ع): «خداوند تبارک و تعالی در روز قیامت به یکی از بندگان خود می فرماید: آیا از فلانی سپاسگزاری کردی؟ عرض می کند: نه، بلکه از تو سپاسگزاری کردم ای پروردگار من. خداوند می فرماید: چون از او تشكر نکرده ای از من هم نیز تشكر نکرده ای. حضرت در ادامه فرمودند: سپاسگزارترین شما از خدا، پاسگزارترین شما از مردم است «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ کُلَّ قَلْبٍ حَزِینٍ وَ یُحِبُّ کُلَّ عَبْدٍ شَکُورٍ یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِیدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَ شَکَرْتَ فُلَاناً فَیَقُولُ بَلْ شَکَرْتُكَ یَا رَبِّ فَیَقُولُ لَمْ تَشْكُرْنِی إِذْ لَمْ تَشْكُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْكَرُكُمْ لِلَّهِ أَشْكَرُكُمْ لِلنَّاسِ» همچنان که امام رضا(ع) می فرمایند: «هرکه در قبال خوبی مردم تشکر نکند، از خداوند عزوجل هم تشکر نکرده است» (مَن لَم یَشكُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلوقینَ لَم یَشكُرِ اللَّهَ عَزَّوجلَّ»)

 اینگه در زیارت جامعه کبیر می خوانیم امام زمان(عج)، واسطه اول و اعظم انعام الهی است چیست؟

اینکه در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «خدای متعال تنها به واسطه شما باران فرو می ریزد؛ و تنها بخاطر وجود شما است که به اذن الهی آسمان از فروریختن به روی زمین نگاه داشته می شود، و خدا به وسیله شما اندوه را می زداید و سختی را برطرف می نماید (وَ بِکُمْ یُنَزِّلُ الْغَیْثَ وَ بِکُمْ «یُمْسِكُ السَّماءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ»(حج: 65) وَ بِکُمْ یُنَفِّسُ الْهَمَّ وَ یَکْشِفُ الضُّر)؛ و همچنین در دعای عدیله میخوانیم: «از برکت امام زمان است که بندگان روزی یافته اند و به واسطه وجودش، زمین و آسمان استوار گشته است» (بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَرَى وَ بِوُجُودِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ) در روایات هم آمده است که امام صادق(ع) فرمودند: «به برکت ما، درختان بارور می گردند و میوه ها می رسند و نهرها جاری می شوند و باران از آسمان می بارد و گیاه از زمین می روید» (بِنَا أَثْمَرَتِ الْأَشْجَارُ وَ أَیْنَعَتِ الثِّمَارُ وَ جَرَتِ الْأَنْهَارُ وَ بِنَا یَنْزِلُ غَیْثُ السَّمَاءِ وَ یَنْبُتُ عُشْبُ الْأَرْضِ) این بیانات گویای این حقیقت است که از مهمترین شئونات حضرت ولیّعصر(عج)، حق حیات بر ما سوی الله است.

به بیان حضرت صادق(ع): حجّت قبل از خلق، با خلق و بعد از خلق است «الْحُجَّهُ قَبْلَ الْخَلْقِ وَ مَعَ الْخَلْقِ وَ بَعْدَ الْخَلْقِ» منظور از «حجت» وجود مقدس ائمه(ع) و در زمان ما حضرت ولیّ عصر(عج) است که خداوند متعال قبل از ایجاد ممکنات، اول نور مقدس امام را خلق کرده است و این نور همین طور همراه این موجودات هست. و بعد از آنکه این نشئه به پایان می رسد، باز هم نور مقدس حجت و امام هست و پایان پذیر نیست.

تعبیراتی نظیر: «لَوْلا الْحُجَّهُ لَسَاخَتِ الارْضُ بِاَهْلِهَا،وَ بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَری وَ بِوُجوُدِهِ ثَبَتَتِ الْأَرْضُ وَ السَّمَاء(دعای عدیله)»، یعنی اساساً روح عالم امکان، همین حضرات بزرگوار هستند. اگر روح نباشد، جسم از هم می پاشد. روح که برود، بدن متلاشی می شود. آنگاه سرپا هستیم که این روحِ سراسری باشد؛ اینکه ما به این جسم غذا میرسانیم برای خاطر روح است. بِیُمْنِهِ رُزِقَ الْوَری»؛ به یمن روح است که بقیه سلولهای بدن تغذیه می شوند. سلولها، هر کدام برای خودشان جان دارند. اما تحت سلطه آن روح سراسری هستند. آنها هم که تغذیه می شوند برای خاطر روح سراسری است. تمام این عالم که از ناحیه خداوند مرزوقاند، برای وجود مقدس امام زمان(عج) است که روح سراسری عالم امکان است. که اگر وجود مبارک حضرت نباشد، عالَم مثل بدن از هم می پاشد.

در زیارت جامعه کبیره تعبیر «وَ اسْتَرْعاكُمْ اَمْرَ خَلْقِهِ» بسیار قابل توجه است. «اسْتَرْعا» از باب استفعال و از ماده «رعی» و «رعایة» گرفته شده و در لغت به معنی نگهداشتن و حفظ نمودن و مراعات کردن است، إسْتَرْعَى: از او خواست تا از چیزی محافظت کند. «اسْتَرْعاکُم» یعنی خداوند از شما خواست که نگهداری کنید و حفظ و مراعات نمایید. یعنی ائمه(ع)، عهده دار حفظ و نگهداری مردم و تمامی مخلوقات هستید. که این حفظ و مراعات، گاهی مادّی و ظاهری است و گاهی معنوی و باطنی. یعنی ائمّه علیهم السلام عهدهداران حفظ دنیا و آخرت مردم هستند. البتّه دنیایی که دنیازدگی همراه نیاورد و در مسیر آخرت باشد.

موارد مهم توصیه شده در خصوص شکرگزاری چیست؟

یکی از مهمترین مواضعی که شکرگزاری بسیار توصیه شده است، هنگام غذا خوردن است. فرهنگ شکرگزاری بعد از تغذیه تا آنجا ارزشمند است که پیامبر خدا (ص) می فرمایند: «اجر و پاداش کسی که می خورد و سپاسگزاری می کند، همانند کسی است که برای خدا روزه می گیرد» (الطاعِمُ الشاكکرُ لَهُ مِن الأجرِ کَأجرِ الصائمِ المُحتَسِبِ)

با توجه به مقدمات فوق، یعنی فرهنگ تشکر از واسطه نعمت (أشکرکم لله أشکرکم للناس) و اینکه امام زمان(عج)، واسطه اول و اعظم اِنعام الهی است، این رسم و سنت سزاواری است که بعد از خوردن غذا و هنگام برخاستن از سر سفره، بعد از تحمید الهی و گفتن الحمدلله، از امام زمان(عج) نیز تشکر کنیم و این فرهنگ تشکر از امام زمان(عج) هم برای خود و هم برای اعضاء خانواده و سپس برای جامعه نهادینه نماییم. این رسم را که هر نعمت مادی و معنوی که به ما موهبت شد، بگوییم: «اللَّهُمَّ بَارِكْ لِمَولَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ»

عبارت «اللَّهُمَّ بَارِكْ لِمَولَانَا صَاحِبِ الزَّمَانِ» از این داستان قابل استفاده است: روزی امام حسین(ع) با یاران خود به بوستانش رفت که غلامی به نام «صافی» در آن بود. وقتی حضرت به نزدیکی بوستان رسید، دید که غلام نشسته و هر لقمه نانی که برمی داشت، نیمی از آن را برای سگ می انداخت و نیم دیگر را خودش می خورد. وقتی غلام غذایش را خورد، گفت: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی وَ لِسَیِّدِی وَ بَارِكْ لَهُ کَمَا بَارَكْتَ عَلَى أَبَوَیْهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِین». امام(ع) به آن غلام فرمود: تو را دیدم که نیمی از لقمه نانت را برای سگ می اندازی و نیم دیگر را می خوری. معنای آن چه بود؟ غلام گفت: ای سَرور من! هنگامی که نان می خوردم، این سگ به من نگاه می کرد و من، از نگاهش به خودم خجالت می کشیدم و این، سگِ توست که بوستانت را از دشمنان، حراست می کند. من، بنده توام و این، سگِ تو. پس روزی ات را با هم خوردیم. امام(ع) از این پاسخ به گریه افتاد و فرمود: «تو را در راه خدا آزاد کردم» (فَأَنْتَ عَتِیقٌ لِلَّه) و دو هزار دینار نیز به او بخشید.

غلام گفت: اگر چه آزادم کردی؛ اما کارهای بوستانت را انجام می دهم. امام(ع) در پاسخش فرمود: بوستان و هر چه را در آن است، به تو بخشیدم (قَدْ وَهَبْتُ الْبُسْتَانَ بِمَا فِیه)... غلام گفت: اگر بوستانت را به من بخشیدی، من هم آن را برای یاران و پیروانت وقف کردم .