«راتون» کشت دوباره برنج با مزایای اقتصادی بالا

به گزارش خبرگزاری شبستان از رشت - مهری شیرمحمدی

به گفته مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی گیلان، ۷۴ هزار هکتار معادل ۳۱ درصد از شالیزارهای استان، زیرکشت دوم انواع محصولات کشاورزی رفته است. از این مساحت، ۵۷ هزار و ۶۰۰ هکتار از شالیزارها، زیر کشت «راتون» یا همان کشت دوم برنج است.

«راتون» یا «رَتونینگ»، یک صفت فیزیولوژی خاصی است که در برخی غلات از جمله «برنج» صورت می‌گیرد و طی آن گیاه این توانایی و قابلیت را دارد که بعد از برداشت، از جوانه‌های باقیمانده، دوباره رشد کرده و محصول دهد. این روش زراعی از دیرباز در استان گیلان توسط زارعین به شکل سنتی در برخی مناطق انجام می‌شد. در مناطقی که بعد از برداشت برنج، رطوبت و نم نسبی در پای بوته وجود داشته و بستر زمین خشک و ترک نخورده باشد و ساقه‌های بریده شده کشت اصلی هنوز وضعیت سبز و شادابی خود را حفظ کرده باشند، با وجین علف‌های هرز و مبارزه با آفات، ساقه اولیه قابلیت رشد داشته و می‌تواند دوباره محصول دهد.

در گذشته‌های بسیار دور که هنوز کشت مکانیزه برنج مرسوم نبود و کشاورزان مجبور بودند با پادنگ و جاکو، برنج را پوست گرفته و انبار کنند، فرصتی برای بهسازی شالیزارها و کشت دوم نبود. اما از وقتی ماشین‌های کشاورزی به کمک شالیکاران آمد، در معدود زمین‌هایی که رطوبت نسبی داشت، کشاورزان «راتون» پرورش می‌دادند. بر همین اساس، سازمان جهاد کشاورزی از سال ۱۳۷۲ با همکاری مراکز تحقیقاتی برنج، این شیوه سنتی را در برنامه اجرایی تولید خود قرار داد و سعی کرد با روش‌های آموزشی و حمایت‌هایی نظیر؛ تهیه کود اولیه، محصور کردن اراضی، کشت دوباره برنج در فصل پاییز را گسترش دهد.

در شرایطی که جهان درگیر امنیت غذایی است، پرورش راتون و توسعه آن مزایای اقتصادی زیادی می‌تواند داشته باشد. در این شیوه، زارعین مجبور نیستند همانند فروردین ماه، برنج را خزانه و سپس نشا کنند. این تکنیک، جدا از زراعت اصلی برنج نیست یعنی نیازی به عملیات شخم، خاک ورزی، نشا کاری نبوده و هزینه‌ای هم بر زارعین تحمیل نمی‌شود. همچنین در کشت دوم، طول رشد کوتاه بوده و حداکثر تا ۵۵ درصد طول دوره رشد گیاه اصلی است. هزینه‌های تولید به دلیل استفاده بسیار حداقل از نهاده‌های خارج از مزرعه، نظیر کود و عدم تامین بذر اولیه، بسیار پایین و کاملا دارای توجیه اقتصادی است. افزون بر آن، کشاورزان همچنین معتقدند، عطر و طعم برنج حاصل از کشت «راتون» بسیار بالا بوده و استقبال خوبی هم از سوی خریداران صورت می گیرد.

پژوهشگران معتقدند، سکونت در گیلان در ارتفاعات بود و تولید برنج، آغاز جلگه نشینی در گیلان است. دکتر ناصر عظیمی، عقیده دارد؛ هویت اجتماعی، فرهنگی تاریخی گیلان، از زمانی به صورت امروزی ظهور کرد که انسان توانست در جلگه گیلان ساکن شود و اجتماعات خود را در این ناحیه سازماندهی کند. انسان جلگه نشین توانست کم کم بر مشکلات زیست در جلگه فائق آید و طبیعت را رام خود کند.

وی  گفت: عمده‌ترین غله‌ای که امنیت غذایی جلگه نشینان را تامین می‌کرد، «برنج» بود و به زودی انسان توانست جنگل را مهار کرده و به جای آن برنج بکارد.

این پژوهشگر بیان می‌دارد: در گذشته برخلاف امروز، برای اینکه، زمین زیر کشت برنج برود، لازم بود چهار تا پنج برابر در طول سال کشت شود. در پاییز بلافاصله پس از درو، برنج دوبار در طول این فصل کشت می‌شد. کشت آن یک بار به عنوان « اَشکل» و بار دوم به نام «دوباره» انجام می‌گرفت. سپس از اوایل بهار کشت «سه باره» برای بار سوم صورت می‌گرفت. برای این سه کشت در جهت مخالف، زمین را شخم می‌زدند. در شخم چهارم که بلافاصله بعد از کشت سه باره انجام می‌شد و در محل اصطلاحا «اُران» نامیده می‌شد.

جهت صاف و هموار کردن زمین در درون کرت‌ها جهت نشاء، کشت پنجمی تحت عنوان «پیش کاول» نیز انجام می‌شد تا زمین برای نشا برنج کاملا آماده شود. در تمام این کشت‌ها آبگیری کرت‌ها ضرورت داشت. کاشت داشت و دروی برنج تا پایان تابستان ادامه می‌یافت و دوباره کاشت زمین از پاییز شروع می‌‌شد. بدین ترتیب زمین زیر کشت برنج تنها در فصل زمستان ممکن بود که به حال خود رها شود و در نتیجه در آن زمان کوتاه و سرد امکان رویش مجدد گیاه میسر نمی‌شد.

مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی گیلان، اعلام کرد: ۵۷ هزار و ۶۰۰ هکتار از شالیزارهای گیلان، زیر کشت «راتون» یا همان کشت دوم برنج  رفته است.

ابراهیم اکبرزاده، با اشاره به مزایای اقتصادی کشت دوباره، گفت: ۴۹ هزار و ۳۰۰ تن راتون از شالیزارهای گیلان برداشت شده است. و پرورش راتون (برنج چین دوم یا دونوچ) به عنوان یکی از محصولات کشت دوم در اراضی شالیزاری گیلان، نقش موثری در بازده اقتصادی کشاورزان دارد.

اکبرزاده، به هزینه پایین پرورش راتون در مقایسه با کشت اول برنج اشاره کرد و افزود: طول دوره رشد کمتر، عدم نیاز به انجام خاک‌ورزی و کشت و کیفیت مطلوب از مزایای پرورش راتون است و به دلیل عدم نیاز به آماده‌سازی مجدد بستر بذر و کشت دوباره، پرورش راتون یکی از راه‌های مناسب افزایش تولید محصول برنج و افزایش درآمد خانوارهای روستایی در استان‌های شمالی است.

با وجود تغییرکاربری شالیزارها، همچنان گیلان بزرگترین تولیدکننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور است و رتبه نخست کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و نیز رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است.