به گزارش خبرنگار گروه مسجد و کانون‌های مساجد خبرگزاری شبستان، مسجدستیزی از جلوه‌های اصلی مقابله رژیم پهلوی و ایادی آن به ویژه ساواک با نهضت اسلامی مردم بود چنان‌که در سوم آذر سال ۱۳۵۳ مبادرت به تعطیلی مسجد جاوید که به‌همت شهید دکتر آیت‌الله مفتح هسته مقاومت در آن شکل گرفته‌بود، اقدام کرد تا به خیال خود شعله های پرفروغ نهضت امام و مردم را خاموش کند اما هر قدر تلاش بیشتر برای این خاموشی داشت، گرمایی که از معنویت و مرکزیت مسجد در جامعه پمپاژ شد، یخ بیشتری را از فکر و ذهن جامعه آب و برای مبارزه آماده‌ترش کرد؛ در سالروز تعطیلی مسجد جاوید، با دکتر «محسن ردادی»، استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و پژوهشگر مطالعات انقلاب اسلامی گفتگویی ترتیب دادهایم که مشروح آن را در ادامه می خوانید:
نهاد مسجد در شکل‌گیری و به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی چه نقش و جایگاهی داشته است؟
مساجد از پایه های مهم انقلاب اسلامی بودند تا جایی که اگر مساجد را از نهضت امام و مردم کنار بگذاریم، به نتیجه‌ای که باید می رسیدیم، دست نمی‌یافتیم! مسجد در کنار نقش‌آفرینی در شکل‌گیری تجمعات مذهبی، به تعبیر هابرماس حوزه عمومی به حساب می آید یعنی محل تجمع و ابراز عقاید مشترک و گفتگوی افراد؛ به عبارت دیگر، حوزه عمومی بودن مسجد باعث می شود مومنان و مشتاقان فضایی برای تعامل و گفتگو داشته باشند.
وجود محل فیزیکی، امام جماعت آگاه و مطلع و فهیم که فضای عمومی مسجد را درک می کرد و مومنانی که چنین فضایی را برای گفتگو در اختیار داشتند، در کنار هم مسجد را در انقلاب اثرگذار کرد، از جمله مسجد جاوید، مسجد قبا و مسجد هدایت که قطب های پیش‌برنده انقلاب بودند.
مسجد جاوید چه ظرفیت‌های انقلابی‌ای داشت که باعث شد رژیم پهلوی تصمیم بر تعطیلی آن بگیرد؟
تعطیلی مسجد در تاریخ حادثه‌ای نادر است و باید اتفاقی خاص رخ دهد تا چنین رویکردی اتخاذ شود. اما ... درباره مسجد جاوید دلیل اصلی تعطیلی آن به حضور شهید آیت‌الله مفتح در این مسجد به عنوان امام جماعت و فعالیت های مبارزاتی ایشان و دیگر چهره ها بازمی گردد.
باید توجه داشت، مسجد به‌طور عادی برای نظام طاغوت خطر نداشت چنان که برای خلفای اموی و عباسی نداشت و هزار رکعت هم در مسجد نماز خوانده می شد، مقابله‌ای نمی کردند ... اما وقتی مسجد زنده و تبدیل به محلی برای گفتگوی مومنان و تبادل‌نظر درباره دغدغه های سیاسی اجتماعی مردم می شود، عدالت را مطالبه کرده و آگاهی‌بخش است، و مسائلی همچون رواج ظلم و بی‌عدالتی و مبارزه با مصادیق آنها در مسجد مطرح می‌شود با منافع طاغوت و استکبار در تضاد قرار می گیرد این همان اتفاقی است که برای مسجد جاوید افتاد.
چه چیز باعث شد مسجد جاوید از رویکرد سنتی خود فاصله گرفته و به مسجدی پویا و جریان‌ساز تبدیل شود؟
این خانه‌خدا کارکردهای سنتی مسجد را داشت اما با امامت جماعت دکتر مفتح و دعوت ایشان از چهره‌هایی همچون آیت‌الله خامنه‌ای که که البته مباحث دینی و احکام را مطرح می کردند نه مسائل سیاسی، رژیم فعالیت این خانه خدا را برنتافت و تصمیم به تعطیلی آن گرفت.
اگرچه مسائل سیاسی در مسجد جاوید مطرح نمی شد اما معرفی اسلام ناب و جلوه های آن، تجمع مومنان دغدغه‌مند و امامت جماعت خوش‌فکر که مسجدی‌ها را هم‌جهت و همدل می کرد باعث شد، پرده‌ای که روی واقعیت کشیده شده بود، کنار رود لذا بعد از سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای، با حمله ماموران ساواک این خانه خدا تعطیل شد!
مسجد در هویت انقلاب اسلامی چه تعریف و کارکردی داشت؟
در هر انقلابی، محلی برای بسیج انقلابیون وجود دارد، برای مثال در انقلاب فرانسه روشنفکران در باغی معروف جمع شده و افکار انقلابی را عرضه می کردند، در انقلاب های کمونیستی در مرکز روستاها که محل شورا بود مباحث مطرح می شد؛ در انقلاب اسلامی ایران مسجد محل تجمع انقلابیون بود امروز هم چنین است برای همین هم در اغتشاشات و فتنه اخیر مساجد را آتش می زنند چون می دانند مسجد پایگاه اسلام و نظام اسلامی و انقلاب است. اگر این پایگاه با روش های نرم، بی خاصیت کردن شود که هیچ اگر نشد حتی با ابزار سخت و حمله و تخریب و خشونت ارکان آن را می زنند تا این پایگاه را از مردم بگیرند!
در دوران دفاع مقدس، مساجد محل جمع‌آوری کمک های مردمی و هم تجمع و اعزام نیروهای مردمی و بسیج بودند، امروز هم مسجد نهاد مورداعتماد انقلابیون و مردم مذهبی است و در بحران هایی همچون سیل و زلزله و کرونا نقش اول را در کمک رسانی به مردم ایفا می کند ... برای همین کارکردها و ظرفیت بود که رژیم طاغوت نمی توانست مسجد را تحمل کند بعد از پیروزی انقلاب نیز دشمنا و ایادی آنها همچون منافقان این تاب و تحمل را نداشتند و در مسجد با ترور و بمب گذاری می کوشیدند انقلابیون را متفرق و چهره های اصلی انقلاب را حذف کنند مثل بمب‌گذاری در مسجد ابوذر که به مجروحیت مقام معظم رهبری انجامید! امروز هم به مسجد حمله و خانه های خدا سوزانده می شود!
در نهضت بازگشت به مسجد چقدر نیازمند بازخوانی نقش مساجد در بزنگاه های تاریخی مثل انقلاب اسلامی هستیم؟ کارهای انجام شده در این باره را چطور ارزیابی می کنید؟
خوشبختانه، توصیف و تحلیل خوبی درباره کارکرد مسجد در انقلاب اسلامی انجام شده و در حوزه بیان تاریخ شفاهی مساجدی همچون جلیلی و هدایت نیز کار شده است. ما درباره توصیف گذشته خوب عمل کرده ایم اما در تبیین چشم انداز آینده مسجد نیازمند کار بیشتری هستیم، این نیازمند کسانی است که در حوزه جامعه شناسی و سیاستگذاری مسجدی کار کرده باشند تا در عین حفظ کارکردها و حیات این نهاد، افق های جدید نیز گشوده شود. یکی از دلایل اقبال کمرنگ جوانان به مساجد و ایفای نقش صرفاً سنتی اقامه نماز و مراسم دعا در بسیاری از مساجد، کمکاری در این افق گشایی است، باید مطالعه و ساماندهی کنیم.
از خلاءها و اتفاقات بد رخ‌داده این است که مسجد را به بودجه های دولتی وابسته کنیم؛ مسجد نهادی مردمی و محله‌محور است و هویت مردمی آن باید حفظ شود. در عین این محافظت، برای تقویت کارکردهای دینی و انقلابی، مسجد باید محور محله باشد این نیازمند روزآمدسازی محتوایی و سیاستگذاری است، تا ارتباط خوب با نسل جوان برقرار شده و آنها به مسجد جذب شوند.
ما باور نداریم عصر مسجد تمام شده باشد، امروز که نوجوانان و جوانان به اشباع در فضای مجازی رسیده اند، می توان با جذابیت‌سازی در فضای واقعی مسجد، آنها را جذب کرد.
نظر شما