حضور قلب یک دفعه ایجاد نمی‌شود و مقدماتی را می‌طلبد

به گزارش خبرگزاری شبستان؛ جلسه سی و هشتم درس اخلاقِ آیت الله کمیلی خراسانی پیرامون شرح کتاب گران‌قدر آداب نماز امام خمینی با حضور شاگردان و علاقمندان به معارف الهی در مسجد سلماسی قم برگزار شد.

آیت الله کمیلی در آستانه ورود به ماه رجب المرجب گفت: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَشْهَدَنَا مَشْهَدَ أَوْلِيَائِهِ فِي رَجَبٍ، وَ أَوْجَبَ عَلَيْنَا مِنْ حَقِّهِمْ مَا قَدْ وَجَبَ، وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ الْمُنْتَجَبِ»؛ ماه رجب از یک جهت بر ماه‌های شعبان و رمضان افضلیت دارد. علمای بزرگ اخلاق و عرفان نظیر مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی صاحب سه کتاب نمونه «رسالۀ لقاء الله»، «المراقبات» و «اسرار الصلاة» و استاد اخلاق حضرت امام (رضوان الله علیه)، خطاب به طلاب حوزه علمیه در فصل مراقبات ماه رجب از کتاب المراقبات می‌نویسد: اشهر ثلاثه یعنی ماه‌های رجب، شعبان و رمضان ماه عبادت بوده و با ماه‌های دیگر سال متفاوت است. بنابراين سزاوار است طلاب حوزه این سه ماه را بر دیگر ماه‌ها ارجحیت دهند و در کنار تحصیل وقتی را برای انجام مراقبات عبادی این ماه‌های شریف در نظر بگیرند. بنده نیز هر ساله به شاگردان خود تأکید دارم که در انجام مراقبات عبادی اشهر ثلاثه کوشا باشند.

وی خاطرنشان کرد: کتاب‌های متعددی برای اشهر ثلاثه نوشته شده است. اعمال عبادی این سه ماه در کتاب مفاتیح الجنان آمده اما این مراقبات به‌طور مفصل‌تر در کتاب اقبال الاعمال سید بن طاووس ذکر شده است.

استاد عرفان و اخلاق گفت: مراقبات عبادی اشهر ثلاثه از طریق سایت حاسب در دسترس شاگردان سلوکی اینجانب است و دیگر لزومی ندارد برای انجام اعمال عبادی به کتب ادعیه مراجعه کنند و برای خود جدولی تنظیم نمایند.

استاد حوزه علمیه گفت: یکی از ممیزات این ماه شریف، ملک داعی یا منادی مخصوص است. این منادی در هر شب این ماه تا به صبح اهل زمین را می‌خواند. چنین برنامه‌ای در ماه مبارک رمضان با آن همه فضیلت، اذکار، اوراد و اعمال وجود ندارد و فقط مختص ماه رجب است.

وی سپس با اشاره به حدیث معتبر ملک داعی که مورد تأیید همه علما است، گفت: «إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى نَصَبَ فِي السَّمَاءِ السَّابِعَةِ مَلَكاً يُقَالُ لَهُ الدَّاعِي فَإِذَا دَخَلَ شَهْرُ رَجَبٍ يُنَادِي [نادى‏] ذَلِكَ الْمَلَكُ كُلَّ لَيْلَةٍ مِنْهُ إِلَى الصَّبَاحِ طُوبَى لِلذَّاكِرِينَ طُوبَى لِلطَّائِعِينَ وَ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَنَا جَلِيسُ مَنْ جَالَسَنِي وَ مُطِيعُ مَنْ أَطَاعَنِي وَ غَافِرُ مَنِ اسْتَغْفَرَنِي الشَّهْرُ شَهْرِي وَ الْعَبْدُ عَبْدِي وَ الرَّحْمَةُ رَحْمَتِي فَمَنْ دَعَانِي فِي هَذَا الشَّهْرِ أَجَبْتُهُ وَ مَنْ سَأَلَنِي أَعْطَيْتُهُ وَ مَنِ اسْتَهْدَانِي هَدَيْتُهُ وَ جَعَلْتُ هَذَا الشَّهْرَ حَبْلًا بَيْنِي وَ بَيْنَ عِبَادِي فَمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَصَلَ إِلَي‏»؛ از پیامبر گرامی اسلام (ص) روایت شده است: خداوند متعال در آسمان هفتم فرشته‌ای را گمارده، که داعی (دعوت کننده بندگان خدا) نامیده می‌شود. پس هنگامی که ماه رجب داخل شود، آن فرشته هر شب تا صبح ندا در مى‌دهد: «خوشا به حال ذاكران! خوشا به حال اطاعت‌كنندگان»! ملک از قول خداوند می‌فرماید: «من همنشین کسی هستم که با من بنشیند، و مطیع آنم که اطاعتم کند، آمرزندۀ کسی هستم که از من طلب بخشش کند. ماه، ماه ِ من است و بنده، بندۀ من، و مهربانی و رحمت از آن من است، پس هرکس بخواند مرا در این ماه اجابتش کنم، و کسی که بخواهد از من عطایش کنم، و هرکس از من هدایت جوید، هدایتش می‌کنم، این ماه را ریسمانی میان خودم و بندگانم قرار دادم، هر کس بدان چنگ زند به من می‌رسد. مرجع ضمیر «به» در این روایت به ماه رجب بر می‌گردد نه خداوند. یعنی هر کس به ظل عنایت این ماه شریف بیاید و با این ماه پیمان و قراری ببندد آن‌وقت به من خواهد رسید. یعنی از راه همین ماه به من می‌رسد.

استاد خارج حوزه علمیه گفت: باب چهارم از ابواب متعدد کتاب شریف آداب نماز به موضوع آداب و اسرار قرائت قرآن اختصاص یافته که در شش فصل است. چون سوره‌های بسیاری را می‌شود بعد از سوره حمد در نماز قرائت نمود. مثلاً در نماز شب تأکید شده به خواندن سوره‌های کوچک بسنده نشود بلکه سوره‌های طِوال خوانده شود که خیلی وقت‌گیر است. بعضی در قنوت نماز، دعای کمیل و دعای ابوحمزه ثمالی را می‌خواندند. نقل شده است: شبی از شب‌های ماه مبارک رمضان، در حرم حضرت علی (علیه‌السلام) هفتاد نفر در قنوت نماز به دعاى ابوحمزه مشغول بودند. لذا همین کار در مورد قرائت قران دنبال شود و به سوره‌های طوال نیز عنایت شود.

استاد کمیلی گفت: فصل پنجم از باب چهارم کتاب آداب نماز در موضوع تفکر است. کاربرد تفکر و اندیشه معنوی در نفس انسان از امور دیگر بیش‌تر است. انسان باید همیشه در حال تفکر، اندیشه و عبرت گرفتن باشد. مثلاً نمازگزار قبل از ورود به نماز یک مقدار بنشیند و تفکر کند تا حضور قلب برایش ایجاد شود. چون حضور قلب یک دفعه ایجاد نمی‌شود و یک مقدماتی را می‌طلبد. کسی که وارد میدان تفکر شده به تدریج می‌آموزد که خودش را باید به چه موضوعاتی مشغول کند تا آن حضور قلب و توجهاتی که از قلب سلیم بر می‌خیزد برایش حاصل شود.

وی افزود: حضرت امام راحل (رضوان الله علیه) روی مسئله تفکر تأکید داشته و به ذکر آیاتی از قرآن کریم با موضوع تفکر پرداخته است. آیه «وَأَنزَلنا إِلَيكَ الذِّكرَ لِتُبَيِّنَ لِلنّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيهِم وَلَعَلَّهُم يَتَفَكَّرونَ» نشان می‌دهد که قرآن برای تفکر است. آیه «فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُون» بیان‌گر آن است که در قصص قرآنی راه‌کارهایی برای تفکرات توحیدی و معنوی ارائه شده است. یا در روایت آمده هرکس می‌خواهد برای نماز شب بیدار شود به ستاره‌های آسمان نگاه کند و آیات «إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَاب الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّه تا آخر آیه» را بخواند.

این استاد اخلاق گفت: حضرت امام (رض) بعد از بیان آیات تفکری با استناد به روایتی می‌فرماید: «ویل لمن قرأها ولم یتفکر فیها»؛ وای بر بنده‌ای که این آیات قرآنی را به صورت سطحی بخواند و بر روی آن‌ها تفکر نکند. اینکه با چه کسی حرف می‌زند؟ این آیات کلام چه کسی است؟ اگر انسان درست متوجه عظمت شیئی نشود نمی‌تواند درباره آن فکر کند. به هر چیزی که اهمیت داده شود و بر روی آن تفکر شود همان برای فرد قابل توجه می‌شود.

استاد اخلاق و عرفان گفت: حضرت امام(رض) در ادامه این فصل به ذکر روایتی از منزل تفکر از کتاب منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری پرداخته است. منازل راه سیر و سلوک الی الله، صد منزل است و در گذشته در جلسات تربیتی با شاگردان شرح و توضیح داده شده است. دوره سه جلدی کتاب صد منزل دل شرحی بر این کتاب خواجه است که از پیاده‌سازی فایل‌های صوتی جلسات حاصل شده و در بازار کتاب در دسترس علاقمندان به معارف حقه الهی است. توصیه می‌شود که به مسائل مطرح شده از حضرت امام در این کتاب توجه شود. در روایت آمده: «إعلم أنّ التفکر تلمُّس البصیرة لاستدراک البُغیَة»؛ خواجه می‌گوید: بدان! که تفکّر عبارت از جست‌و‌جو و طلبِ بصیرت برای دست‌یابی به مطلوب است؛ یعنی شما بصیرت پیدا کن برای آن‌که به «بُغیة» برسی. «بغیة»، همان غایت و هدف است. انسانی که هدفش رسیدن به سعادت مطلقه و معرفت الله است باید از همین رشته تفکرات توحیدی استفاده کند. گفته شده یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد سال عبادت است؛ عبادت خشکی که حضور قلب در آن نیست.

آیت‌ الله کمیلی خراسانی گفت: حضرت امام در کتاب آداب الصلاة روایتی از موسوعه کافی کلینی آورده که پیغمبر به جابر فرمود: «سَتُدْرِكُ رَجُلًا مِنِّي اسْمُهُ اسْمِي وَ شَمَائِلُهُ شَمَائِلِي يَبْقُرُ الْعِلْمَ‏ بَقْراً»، باقر العلوم به معنای شکافنده علوم است. به جابر گفته شد که فرزندی را درک خواهی کرد که هم نام من است. حضرت امام محمد باقر (علیه‌السلام) همانند جدش حضرت امام حسین (علیه‌السلام) از طرف پدر و مادر، هاشمی است. پدر بزرگوارش حضرت امام زین العابدین (علیه‌السلام) و مادر گرامی‌اش دختر عموی حضرت امام چهارم (علیه‌السلام) است لذا از هاشمیه و از خاندان عصمت و اهل بیت طهارت است. مثلاً مادر چهار امام از جمله حضرت امام زمان(علیه‌السلام) کنیز و از کشورهای غیر اسلامی بودند. البته این مطلب منقصتی بر مادرهای دیگر نیست اما می‌تواند یک امتیاز و فضیلت خاصی برای حضرت محسوب می‌شود‌. ان شاء الله بتوان از فیوضات و افاضاتی که در این شب‌های شریف از ناحیه خود ما و ائمه‌ای که ولادت یا وفاتشان در این ماه است بهره‌مند شد.

وی با اشاره به مناسب‌های اين ماه شریف گفت: در اول رجب، ولادت حضرت امام محمدباقر (علیه‌السلام)؛ سوم رجب، شهادت امام علی النقی الهادی (علیه السلام)؛ دهم رجب ولادت امام محمدتقی جوادالائمه (علیه السلام)؛ سیزدهم رجب ولادت حضرت امام علی (علیه السلام)؛ پانزدهم رجب روز زیارت حضرت امام حسین (علیه‌السلام)؛ بیست و پنجم ماه رجب شهادت امام موسی کاظم (علیه السلام) و در بیست و هفتم رجب مبعث حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) واقع شده است. لذا به این ماه شریف باید خیلی اهمیت داد.

وی گفت: در کافی شریف به نقل از حضرت باقر العلوم (علیه‌السلام) آمده که رسول گرامی خدا فرمود: اول کسانی که بر عزیز جبار وارد می‌شوند من، کتاب خدا و اهل بیتم هستند و سپس امت من وارد می‌شوند؛ و از آن‌ها سؤال می‌شود که با کتاب خدا و اهل بیت من چه کردید؟ لذا باید توجه بیش‌تری به قرائت قرآن داشت که این قرائت فقط روخوانی کردن نباشد. همانطور که نماز نباید این‌گونه باشد و باید با توجه، معنا، استضائه و استناره از قران همراه باشد. در روایت است که خدا می‌فرماید اگر می‌خواهید با من بنشینید و با من حرف بزنید کلام الله (قرآن) را بخوانید. این حالت مشافهه و گفتگوی بین بنده و خدا در هنگام قرائت قرآن زمانی حاصل می‌شود که قلب نورانیت یابد، پاک شود و آن حالت توجه در آن پیدا شود. در جلسه گذشته نیز گفته شد حضرت امام صادق (علیه‌السلام) مي‌فرمايد: به هنگام قرائت سوره حمد وقتي به آيه شريفه «إِيَّاكَ نَعْبُدُ وَ إِيَّاكَ نَسْتَعِين‏» رسيدم، شروع به تكرار این آیه کردم تا به حدّي كه يك مرتبه ديدم آن كسي كه خود اين آيه را نازل كرده است دارد از زبان من آن را تلاوت مي‌كند. این حالات فقط مختص به ائمه (علیهم‌السلام) نیست بلکه اختصاص به افرادی دارد که اهل جد و جهد هستند. حضرت امام زمان (علیه‌السلام) در دعایش می‌فرماید: وَ اَکْرِمْنا بِالْهُدی وَالاِْسْتِقامَةِ وَ عَلَی الْمُتَعَلِّمینَ بِالْجُهْدِ وَالرَّغْبَةِ وَ عَلَی الْمُسْتَمِعینَ بِالاِْتِّباعِ وَالْمَوْعِظَةِ؛  یعنی یک جهد، کوشش، رغبت، میل و عشقی لازم است تا این معانی در وجود ما پیدا شود.